Przypisy

angrest (gw.) — agrest. [przypis edytorski]

angryst (gw.) — agrest. [przypis edytorski]

angstrem — jednostka długości używana do wyrażania bardzo małych rozmiarów i odległości, równa 1/10 nanometra, tj. jednej dziesięciomilionowej milimetra. [przypis edytorski]

anguł (z łac. angulus: kąt, róg) — załamanie, występ muru, rodzaj bastionu. [przypis edytorski]

angus (łac.) — baranek; tu: Baranek boży. [przypis edytorski]

Angus, właśc. Aengus — w mitologii irlandzkiej bóg miłości. [przypis edytorski]

Anhelli — bohater poematu Juliusza Słowackiego, podróżuje po Syberii i spotyka polskich zesłańców. [przypis edytorski]

Anhelli, Eloi, Szaman — postaci z poematu Juliusza Słowackiego Anhelli będącego literacką odpowiedzią na tekst Adama Mickiewicza Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, stanowiącego pesymistyczną prognozę przyszłości polskiej emigracji oraz walki o niepodległość Polski. [przypis edytorski]

Anhelli — poemat prozą Juliusza Słowackiego; tytułowy bohater podróżuje po Syberii i spotyka polskich zesłańców. [przypis edytorski]

Anhelli — poemat prozą Juliusza Słowackiego, w którym tytułowy bohater podróżuje po Syberii i spotyka polskich zesłańców. [przypis edytorski]

Anhelli — tytułowy bohater poematu Juliusza Słowackiego, który podróżuje po Syberii i spotyka polskich zesłańców. [przypis edytorski]

Anhelli — tytułowy bohater poematu Juliusza Słowackiego, który, wraz ze swoim przewodnikiem Szamanem, udał się w wędrówkę po Syberii, miejscu wygnania polskich zesłańców, symbolizującym w utworze piekło. [przypis edytorski]

Anholt — niewielka duńska wyspa w cieśninie Kattegat, w połowie drogi między Jutlandią a Szwecją. [przypis edytorski]

Ania z Wyspy — w oryg. ang. motto powieści stanowi czterowiersz rozpoczynający utwór The Arrival Alfreda Tennysona (1809–1892): All precious things discovered late / To those that seek them issue forth, / For Love in sequel works with Fate, / And draws the veil from hidden worth. [przypis edytorski]

ani brat, ani swat — obca osoba; niespokrewniona z tym, o kim mowa. [przypis edytorski]

anibym (…) nie ruszył — nawet bym nie ruszył. [przypis edytorski]

anić pociechy życzyły (starop. forma) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą co -ć; znaczenie: ani życzyły ci pociechy; wcale nie życzyły ci pociechy. [przypis edytorski]

ani chybi (daw.) — nieomylnie, tu: bez wątpienia. [przypis edytorski]

ani dnia czekała (starop.) — nawet nie czekała dnia (aż dzień wstanie). [przypis edytorski]

Anido, Martínez (1862–1938) — hiszpański wojskowy i minister spraw wewnętrznych podczas dyktatury Primo de Rivery, znany z brutalnych represji w Barcelonie w latach 20. oraz z wrogości wobec intelektualistów. [przypis edytorski]

a nie chciał mieć go przy sobie w Krakowie, za radą swej żony, wysłał pod pozorem kształcenia naukowego i osadził w pewnym klasztorze saskim — w innym tłum.: „w mieście Krakowie w dojrzałym już wieku oddany został na naukę, a macocha odesłała go do Saksonii, do klasztoru mniszek, aby tam się kształcił”; w zdaniu tym Kroniki Galla Anonima znajduje się pierwsza wzmianka o istnieniu w Krakowie szkoły, najpewniej katedralnej. [przypis edytorski]

anieli — dziś popr. forma M. lm: aniołowie. [przypis edytorski]

Anielin — wieś położona w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim; w październiku 1914 roku I Brygada Legionów Polskich stoczyła tutaj bitwę. [przypis edytorski]

anielski rząd — miejsce w chórze anielskim. [przypis edytorski]

Anien — rzeka w Lacium, dziś: Teverone, dopływ Tybru pod Rzymem. [przypis edytorski]

A nie żałko li? (ros.) — A czy nie szkoda? [przypis edytorski]

anihilacja — dematerializacja, unicestwienie. [przypis edytorski]

anilina — organiczny związek chemiczny, podstawowy surowiec do produkcji barwników i leków, silnie trujący; anilinowy atrament — atrament na bazie aniliny, produkowany masowo od poł. XIX w., tani, choć nietrwały, dawniej często fioletowy (z dodatkiem fioletu metylowego, jednego z pierwszych barwników syntetycznych). [przypis edytorski]

anilinowy — związany z aniliną: oleistą toksyczną cieczą o charakterystycznym zapachu, służącą do wyrobu barwników syntetycznych. [przypis edytorski]

anima bruta (z łac. anima: dusza oraz brutum: zwierzę) — duch pierwotny; dusza zwierzęca. [przypis edytorski]

animadwersja — sprawa sądowa; rozpatrzenie przez sąd. [przypis edytorski]

animadwersya (daw.) — uwaga. [przypis edytorski]

Anima eius (łac.) — jego dusza; modlitwa za zmarłych. [przypis edytorski]

animal, animalis — zwierzę, stworzenie, potwór; tu C. lm animalibus: zwierzętom. [przypis edytorski]

animale risibile (wł.) — zwierzę zdolne do śmiechu (odpowiednik łac. homo ridens: człowiek śmiejący się). [przypis edytorski]

animalia (łac.) — zwierzęta. [przypis edytorski]

animal impudens (łac.) — zwierzę bezwstydne. [przypis edytorski]

animalkule (z łac. animalcule) — dosł. małe zwierzątka (forma zdrobniała tworzona poprzez użycie sufiksu -culum); daw. termin wprowadzony w XVII w. przez holenderskiego badacza van Leeuwenhoeka na określenie mikroskopijnych organizmów, obejmujący bakterie, pierwotniaki i in. [przypis edytorski]

animal mechant (fr.) — złe zwierzę. [przypis edytorski]

animal metaphysicum (łac.) — zwierzę metafizyczne; w opozycji do klasycznej definicji człowieka podkreślającej, że jest stworzeniem rozumnym (animal rationale). [przypis edytorski]

animalny — zwierzęcy. [przypis edytorski]

animalny — zwierzęcy, właściwy zwierzętom. [przypis edytorski]

Anima naturaliter christiana (łac.) — dusza z natury chrześcijańska; używane w znaczeniu: dusza z natury jest chrześcijańska; skrócona wersja cytatu z Tertuliana, Apologetyk XVII 6: O testimonium animae naturaliter christianae! (O świadectwo duszy, z natury swej chrześcijańskiej!). [przypis edytorski]

anima spiritualis (z łac. anima: dusza oraz spiritualis: duchowy, nadprzyrodzony, niematerialny) — dusza niematerialna, duchowa; dusza wyższa. [przypis edytorski]

Anime managie, io in galera non civado. Pregate per me la santissima Madonna della Lettera (hiszp.) — Dusze potępione, nie dam się wysłać na galery. Módlcie się za mnie do Madonny della Lettera. [przypis edytorski]

Anime managie, quistra criadura (…) io li mangio l'anima (hiszp.) — Dusze potępione, to oto stworzenie jest synem Zota; jeśli któryś z was podniesie na niego rękę, zjem jego duszę. [przypis edytorski]

animizm — pogląd, wedle którego wolą i uczuciami jest obdarzony cały świat: zwierzęta, rośliny, przedmioty wykonane ręką ludzką i obiekty występujące w przyrodzie naturalnie. [przypis edytorski]

anim ja klechą — inaczej: ani jestem klechą (tj. księdzem). [przypis edytorski]

anim (…) nie zajednywał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ani nie zjednywałem. [przypis edytorski]

ani (…) mogą — dziś: nie mogą; w tym zdaniu: (nawet) słowa Witolda nie mogą go wytrącić z odrętwienia. [przypis edytorski]

ani mogę odgadnąć, ani też dbam o to — dziś: nie mogę odgadnąć, ani też o to nie dbam. [przypis edytorski]

animować (daw.) — dodawać ducha, mobilizować. [przypis edytorski]

animować (daw.) — ożywiać (por. też współczesne określenie „animator”). [przypis edytorski]

animować (z łac.) — ożywiać. [przypis edytorski]

anim pomyślał — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: ani pomyślałem; nawet nie pomyślałem (o tym). [przypis edytorski]

animusz — dzielność, duch walki. [przypis edytorski]

animusz — odwaga, ożywienie. [przypis edytorski]

animusz — odwaga, zapał. [przypis edytorski]

animusz — zapał i odwaga. [przypis edytorski]

animusz — zapał, wigor, odwaga. [przypis edytorski]

anim widział — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ani widziałem. [przypis edytorski]

anim wiedział (daw.) — ani wiedziałem; wcale nie wiedziałem. [przypis edytorski]

anim wiedział (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, znaczenie: ani wiedziałem; wcale nie wiedziałem. [przypis edytorski]

Anim (…) w złości — skrót od: ani nie jestem w złości; wcale się nie złoszczę. [przypis edytorski]

ani myśleć coś robić — nie zamierzać czegoś robić. [przypis edytorski]

ani myśl o tym — nawet o tym nie myśl; nie myśl o tym wcale. [przypis edytorski]

anim z drzewa nie wyrósł, anim ze skały wyskoczył — por. Homer, Odyseja XIX 163 (Penelopa do występującego w przebraniu Odyseusza, pytając go o pochodzenie). [przypis edytorski]

ani na jotę — wcale, ani trochę. [przypis edytorski]

ani nie wybuchnę literackim dytyrambem na cześć homoseksualizmu — Oscar Wilde był homoseksualistą, za co został skazany w 1895 r. na dwa lata więzienia. [przypis edytorski]

ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało — 1 Kor 2, 9. [przypis edytorski]

anioła — hebr. אלהים (elohim) dosł. ‘bóg/Bóg’. «Słusznie należy ci się przyjąć mój podarunek, ponieważ widziałem twoje oblicze, a jest to dla mnie tak ważne, jakbym ujrzał twarz anioła, bowiem widziałem twojego anioła… A także dlatego, że zgodziłeś się wybaczyć mi mój postępek. Dlaczego wspomniał mu, że widział [jego] anioła? Aby [Esaw] się go bał, myśląc: widział anioły i został ocalony, zatem ja już nie zdołam go pokonać», zob. Raszi do 33:10. [przypis edytorski]

aniołai — angelai. [przypis edytorski]

Anioł — «Anioł zwykle posyłany był do mnie, gdy byłem w kłopotach, por. Genesis 31:11-13», zob. Raszi do 48:16. Bóg, który przejawiał się, posyłając anioła wybawiającego, niech On tak samo błogosławi tych młodzieńców, zob. Chizkuni do 48:16. [przypis edytorski]

anioła Rafaela właśc. archanioł Rafael (hebr. dosł.: Bóg, który uzdrawia) — archanioł wg tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej; występuje w Księdze Tobiasza (Tb 12,15). [przypis edytorski]

Anioł Gabriel, właśc. Archanioł Gabriel — jeden z najwyższych rangą aniołów w tradycji chrześcijańskiej, judaistycznej i islamskiej. Sprawuje władzę nad rajem, anioł zmartwychwstania, miłosierdzia, zemsty, śmierci i objawienia. W religii chrześcijańskiej zwiastował Maryi, że urodzi Jezusa Chrystusa. [przypis edytorski]

Anioł Gabriel właśc. Archanioł Gabriel — jeden z najwyższych rangą aniołów w tradycji chrześcijańskiej, judaistycznej i islamskiej. Sprawuje władzę nad rajem, anioł zmartwychwstania, miłosierdzia, zemsty, śmierci i objawienia. W religii chrześcijańskiej zwiastował Maryi, że urodzi Jezusa Chrystusa. [przypis edytorski]

anioł Michał właśc. archanioł Michał (z hebr. Mika'el, dosł.: któż jak Bóg) — występuje w religiach żydowskiej, chrześcijańskiej oraz w Islamie. W tradycji judaistycznej jest jednym z siedmiu aniołów wyższego rzędu. Ochraniał Izrael (Dn 10,12–14); spierał się z szatanem o ciało Mojżesza (Jud 1,9). [przypis edytorski]

aniołowie — «Anioły Ziemi Israela wyszły mu naprzeciw, by go wprowadzić do tej Ziemi», zob. Raszi do 32:2. [przypis edytorski]

Aniołowie grzeszyli z niewiastami — por. Rdz 6:1-4. [przypis edytorski]

Aniołowie święci wezmą go do nieba zapewne dlatego, że płaci, mogąc pić darmo (stopień świętości dla zbójnika). „Turaczek” to drobna moneta. — tutaj i w tekście poniżej znajduje się wiele uwag, które w zamyśle autora zapewne miały być jego przypisami do piosenek góralskich. [przypis edytorski]

Anioł Pański — katolicka modlitwa maryjna. [przypis edytorski]

Anioł Pański — modlitwa maryjna, odmawiana rano, w południe i o 18:00, o której dawniej przypominano wiernym, bijąc w dzwony kościelne. [przypis edytorski]

Anioł Pański — modlitwa maryjna, odmawiana rano, w południe i wieczorem, o której dawniej przypominano wiernym, bijąc w dzwony kościelne. [przypis edytorski]

Anioł Pański — modlitwa maryjna odmawiana w momencie bicia dzwonów kościelnych o 6.00, w południe lub o 18.00 (wiersz Tetmajera zakłada porę wieczorną). [przypis edytorski]

Anioł Pański, Zdrowaś Maria — katolickie modlitwy maryjne. [przypis edytorski]

„Anioł Pański zwiastował Najświętszej Pannie Marii!…”, a tysiąc żelaznych piersi odpowiedziało mu natychmiast potężnymi głosami: „…i poczęła z Ducha Świętego!…” — modlitwa Anioł Pański jest tu jeszcze jednym symbolem przewagi nad Szwedami jako nieuznającymi kultu maryjnego luteranami. [przypis edytorski]

Anioł Ślązak a. Angelus Silesius (1624–1677) — właśc. Johannes Scheffler, barokowy niemiecki poeta religijny. [przypis edytorski]

Anioł Ślązak (łac. Angelus Silesius, właśc. Johannes Scheffler (1624–1677) — barokowy śląski poeta religijny, żył i działał we Wrocławiu, tworzył po niem. aforyzmy, utwory apologetyczne i pieśni religijne; gł. tematem podejmowanym przez niego było mistyczne zjednoczenie człowieka z Bogiem (autor dzieła Heilige Seelenlust); wywarł znaczny wpływ na religijność Mickiewicza, a także wielu wyznawców zarówno protestantyzmu, jak i katolicyzmu. [przypis edytorski]

anioł sprawujący władzę nad Egiptem — każdy naród ma swojego przedstawiciela w niebie. [przypis edytorski]

Aniolas — angelas. [przypis edytorski]

aniolas — angelas. [przypis edytorski]

aniolas (lenk.) — angelas. [przypis edytorski]

aniolėlis — angelėlis. [przypis edytorski]

anioliškos — angeliškos. [przypis edytorski]

Aniols (lenk.) — angelas. [przypis edytorski]

ani państwa pany zechcą chłopianki dzieciom na przyszłość podlegać — ani też panowie (tj. najwyżsi dostojnicy) państwa nie zechcą w przyszłości podlegać potomkom zrodzonym z chłopki (którą Kirkor ma za żonę; jest to jego argument przeciw przyjęciu korony). [przypis edytorski]

ani pogardzać (daw.) — nie pogardzać nawet. [przypis edytorski]

ani poświecić kogoś a. czegoś — nie napotka się, nie ma ani śladu czegoś lub kogoś. [przypis edytorski]

aniś pocieszał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ani pocieszałeś; nawet nie pocieszałeś. [przypis edytorski]

Aniś ty chciała, ni jać przypuściłam — inaczej: ani ty chciałaś, ani ja cię (do tego) przypuściłam. [przypis edytorski]