Przypisy

Action Française (fr.: Akcja francuska) — francuski skrajnie prawicowy (nacjonalistyczno-katolicki i monarchistyczny) ruch ideowo-polityczny w I poł. XX wieku; również tytuł gazety tego ruchu, zał. w 1899; po wyzwoleniu Francji przez wojska alianckie i ustanowieniu nowych władz wielu działaczy Akcji Francuskiej, na czele z Charles'em Maurrasem, zostało oskarżonych o kolaborację z Niemcami i skazanych. [przypis edytorski]

Action française (fr.: Akcja francuska) — francuski skrajnie prawicowy (nacjonalistyczno-katolicki i monarchistyczny) ruch ideowo-polityczny w I poł. XX wieku; również tytuł gazety tego ruchu, zał. w 1899; po wyzwoleniu Francji przez wojska alianckie i ustanowieniu nowych władz wielu działaczy Akcji Francuskiej, na czele z Charles'em Maurrasem, zostało oskarżonych o kolaborację z Niemcami i skazanych. [przypis edytorski]

Actium — Akcjum, miejsce bitwy morskiej z 2 września 31 p.n.e, w której flota Oktawiana Augusta pokonała siły Antoniusza i Kleopatry. [przypis edytorski]

Actualités (fr.) — Aktualności. [przypis edytorski]

actum est (łac.) — tu: to samo stanie się. [przypis edytorski]

Actum in praetorio Biecensi feria 3 post festum S. Laurentii martyris proxima, A. D. 1624, 13 Augusti (łac.) — stało się w ratuszu bieckim, 3 dnia po święcie św. Wawrzyńca Męczennika, 1624 r., 13 sierpnia. [przypis edytorski]

acutissimus Florentinus (łac.) — najprzenikliwszy Florentczyk. [przypis edytorski]

Acuto, Giovanni, właśc. John Hawkwood (ok. 1320–1394) — ang. żołnierz i najemny dowódca, w latach 1363–1393 w służbie Florencji. [przypis edytorski]

Acydalia — Wenus Acydalijska; przydomek pochodzi od źródła Acidalia w Beocji, w którym bogini miłości miała się kąpać wraz z Gracjami. [przypis edytorski]

aczby (daw.) — chociaż by. [przypis edytorski]

aczbymci (starop.) — chociaż bym. [przypis edytorski]

aczciby (daw.) — chociaż by. [przypis edytorski]

acz ci i owo zły (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci; znaczenie: jednak ci i tamten (jest) zły; jednakże i tamten (jest) zły. [przypis edytorski]

acz (daw.) — aczkolwiek, jednakże. [przypis edytorski]

acz (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]

acz (daw.) — choć. [przypis edytorski]

acz (daw.) — chociaż; aczkolwiek. [przypis edytorski]

acz (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]

aczej — a nuż, może. [przypis edytorski]

aczem (daw.) — chociażem. [przypis edytorski]

acześ — acz jesteś; chociaż jesteś. [przypis edytorski]

acześ — chociaż żeś (godzien). [przypis edytorski]

acześ nie rycerz (starop.) — choć nie jesteś rycerzem; chociaż nie rycerz z ciebie (ale mistrz ciesielski itd.). [przypis edytorski]

aczkolwiek — choć, chociaż. [przypis edytorski]

acz — lecz, jednak. [przypis edytorski]

acz (starop.) — aczkolwiek; jednakże. [przypis edytorski]

acz (starop.) — a jednak; chociaż. [przypis edytorski]

acz (starop.) — chociaż. [przypis edytorski]

A czym wielki Aleksander posiadł świat? Jedno miłością u poddanych swoich — Waleriusz Maksymus, Czyny i powiedzenia godne pamięci V 1.11 ext.1. [przypis edytorski]

A. D. 1884, Dec. m. 12-mo d… — Roku Pańskiego 1884, dnia 12 grudnia Polacy Stefan Rogoziński jako też Leopold Janikowski oraz Niemiec Hugo Zöller przybyli na tę najwyższą górę, która zwie się Mongo-ma-Lobah lub Górą Boga. [przypis edytorski]

ad abs. (łac.) — skrócone: ad absurdum: do absurdu (doprowadzenie wniosków z założonej tezy, świadczące o jej fałszywości). [przypis edytorski]

ad absurdum (łac.) — do absurdu. [przypis edytorski]

ad absurdum (z łac.) — do absurdu. [przypis edytorski]

ad acta (łac.) — do działania. [przypis edytorski]

ad actum (łac.) — czynności, do sprawy; praw.: z uprawnieniami nadanymi do załatwienia określonej sprawy (nieprzysługującymi na stałe). [przypis edytorski]

adagio — utwór muzyczny w powolnym tempie. [przypis edytorski]

adagio (wł. wolno) — wolne tempo w muzyce. [przypis edytorski]

Ada Kosmowska (1871–1944) — aktorka. [przypis edytorski]

Adalberg, Samuel (1868–1939) — historyk, paremiolog, tj. badacz przysłów. [przypis edytorski]

Adalberg, Samuel (1868–1939) — historyk żydowskiego pochodzenia, znany jako wydawca zbiorów przysłów. [przypis edytorski]

Adalbert z Magdeburga (ok. 910–981) — niemiecki mnich i opat benedyktyński, pierwszy arcybiskup Magdeburga, misjonarz, pracownik dworu cesarza Ottona I; święty Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

ada (mal.) — tutaj; tu jestem. [przypis edytorski]

adamaszek — ozdobna tkanina, najczęściej jedwabna, z jednej strony mająca błyszczący wzór na matowym tle, z drugiej zaś matowy na błyszczącym; zwana tak od Damaszku, gdzie ją początkowo wyrabiano. [przypis edytorski]

adamaszek — ozdobna tkanina, w której wzór tworzą błyszczące i matowe sploty nitek. [przypis edytorski]

adamaszek — rodzaj tkaniny żakardowej (tj. o rozbudowanych, wielkoformatowych wzorach), dwustronnej, z matowym wzorem na błyszczącym tle lub odwrotnie, najczęściej jedwabnej. [przypis edytorski]

adamaszek — tkanina jedwabna o błyszczącym wzorze na matowym tle; tu: znak zamożności i luksusu. [przypis edytorski]

adamaszek — tkanina z jednej strony mająca błyszczący wzór na matowym tle, z drugiej zaś matowy na błyszczącym [przypis edytorski]

adamaszek — wzorzysta tkanina z rysunkiem z błyszczących i matowych splotów tkackich. [przypis edytorski]

adamaszkowy — wykonany z adamaszku, tj. wzorzystej tkaniny, której błyszczące części są na rewersie matowe. [przypis edytorski]

Adam (bibl.) — biblijny pierwszy człowiek, za złamanie wydanego przez Boga zakazu wygnany z żoną z rajskiego ogrodu Eden. [przypis edytorski]

Adamello — włoskie zdrobnienie od imienia Adam (Adamo). [przypis edytorski]

Adam (hebr.: człowiek) — w Biblii: pierwszy człowiek stworzony przez Boga. [przypis edytorski]

adamici — określenie różnych chrześcijańskich grup religijnych z II–IV w., naśladujących nagość Adama jako pierwotną czystość człowieka. [przypis edytorski]

Adamie… — ta strofa pieśni została dopisana później. [przypis edytorski]

Adam, Juliette (1836–1936) — z domu Juliette Lambert; fr. pisarka i feministka; w 1879 założyła i przez 8 lat redagowała pismo „Nouvelle Revue”, zachowując w nim wpływy do 1899. [przypis edytorski]

Adam-Kadmon — według kabały i Hagady pierwszy człowiek. [przypis edytorski]

Adam-Lucifer — niektóre wierzenia utożsamiały Adama z Lucyferem, tj. aniołem zbuntowanym przeciw Bogu. [przypis edytorski]

Adam — Mickiewicz. [przypis edytorski]

Adam — nawiązanie do biblijnej postaci Adama, pierwszego człowieka stworzonego przez Boga. [przypis edytorski]

Adamów (daw.) — Adamowy, Adama. [przypis edytorski]

Adamów — dziś popr. forma dzierżawcza: Adamowy. [przypis edytorski]

Adam, Paul (1862–1920) — pisarz fr., autor powieści historycznych z czasów napoleońskich, z czasem stał się symbolistą. [przypis edytorski]

Adam — prawdopodobnie Adam Rzewuski (1805–1888), brat Eweliny Hańskiej, generał armii rosyjskiej. [przypis edytorski]

Adam Stanisław Naruszewicz herbu Wadwicz (1733–1796) — poeta, publicysta, historyk, jezuita, biskup smoleński i łucki; współpracownik i nadworny poeta króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. [przypis edytorski]

Adams, Thomas (1818–1905) — fotograf ze State Island, zainspirowany przez meksykańskiego generała, który miał w zwyczaju żuć kawałki chicle, wyprodukował pierwszą gumę, używając tego surowca; pierwsza partia trafiła do sprzedaży w lutym 1871 r. [przypis edytorski]

ad amussim (łac., dosł.: pod sznur) — według reguły, tu: według zasad tragedii antycznej. [przypis edytorski]

ad Apollinem (łac.) — do Apollina. [przypis edytorski]

Adar — dwunasty miesiąc żydowskiego kalendarza religijnego i szósty miesiąc żydowskiego kalendarza cywilnego. Wg kalendarza gregoriańskiego przypada na luty–marzec. [przypis edytorski]

Adaś, właśc. Salo Kanał — członek żydowskiego ruchu oporu, należał do pierwszej piątki, która wyruszyła do lasu; zginął w czasie wojny. [przypis edytorski]

Ad astra. Dwugłos — powieść epistolarna Elizy Orzeszkowej i Tadeusza Garbowskiego (pseud. Juliusz Romski), wyd. w 1904 r. (pierwodruk w odcinkach w „Bibliotece Warszawskiej” 1902–1903); wymiana listów między mieszkającą w Puszczy Białowieskiej Seweryną Zdrojowską a jej kuzynem, robiącym karierę w Wiedniu i spędzającym lato w Alpach biologiem Tomaszem Rodowskim stanowi dyskusję światopoglądową: między naukowym sceptycyzmem Tomasza a teistyczną postawą Seweryny, mistycznie przeżywającej swoją łączność z potęgą dzikiej rodzimej przyrody; powieść, osnuta wokół wątku romansowego i formalnie zbliżona do modernizmu (impresjonizm, symbolizm), jest zarazem sporem z modernistycznym dogmatem o egzystencjalnej samotności człowieka oraz filozoficznym pesymizmem nowego wówczas prądu artystycznego. [przypis edytorski]

ad astra (łac.) — do gwiazd. [przypis edytorski]

Ada, tuan (malaj.) — tutaj [jestem], panie. [przypis edytorski]

Ada, tuan! (mal.) — Jesteśmy, panie! [przypis edytorski]

Ada, tuan (mal.) — tak, panie. [przypis edytorski]

a (daw.) — „a” w funkcji spójnika łącznego. [przypis edytorski]

a (daw.) — i. [przypis edytorski]

a (daw.) — tu: oraz. [przypis edytorski]

ad calendas graecas (łac.) — na greckie kalendy, przen.: na długo. [przypis edytorski]

ad calendas graecas (łac.) — przysł.: na czas nieokreślony. [przypis edytorski]

ad capessendam Rempublicam (łac.) — do troski o Rzeczpospolitą. [przypis edytorski]

ad concessionem pecuniarum (łac.) — do wydawania pieniędzy. [przypis edytorski]

Ad Dellium — pierwotnie tytuł w tym tłumaczeniu brzmiał: Ad Q. Dellium; wobec niezgodności takiego zapisu ze współczesnymi zaleceniami poprawnościowymi, usunięto skrót imienia. Jest to oda znana w polszczyźnie pod tytułem Do Deliusza. [przypis edytorski]

ad Deum qui laetificat iuventutem meam (łac.) — do Boga, który rozwesela młodość moją (fragm. tekstu mszy katolickiej w rycie rzymskim, odmawiany przez ministrantów jako odpowiedź). [przypis edytorski]

Ad Deum qui laetificat juventutem meam (łac.) — do Boga, który rozwesela młodość moją (Ps 43, 4; fragm. tekstu mszy katolickiej w rycie rzymskim, odmawiany przez ministrantów jako odpowiedź). [przypis edytorski]

ad diabolum (łac.) — do diabła. [przypis edytorski]

Addio amore! (wł.) — do widzenia, kochany. [przypis edytorski]

Addio, signora, addio! (wł.) — żegnaj, pani, żegnaj! [przypis edytorski]

addio, signora (wł.) — żegnaj, pani. [przypis edytorski]

addio (wł.) — do widzenia. [przypis edytorski]

addio (wł.) — do widzenia; żegnaj. [przypis edytorski]

addio (wł.) — żegnaj. [przypis edytorski]

addio (wł.) — żegnam. [przypis edytorski]

addio (wł.) — żegnam, żegnaj. [przypis edytorski]

Addison, Joseph (1672–1719) — angielski dramaturg, publicysta i polityk; pionier nowożytnego dziennikarstwa: w 1711 założył z Richardem Steelem dziennik „The Spectator”, najważniejsze czasopismo angielskiego oświecenia. [przypis edytorski]

Adejmantos syn Leukolofidesa (V w. p.n.e.) — ateński dowódca wojskowy; po bitwie pod Ajgospotamoj (405) jako jedyny z jeńców ateńskich nie został przez skazany na śmierć, gdyż wcześniej jako jedyny na ateńskim Zgromadzeniu Ludowym sprzeciwiał się dekretowi o odcinaniu prawych rąk pojmanym wrogom; ponieważ ocalał, niektórzy oskarżali go później o zdradę floty ateńskiej (zob. Ksenofont, Hellenika II 1.32). [przypis edytorski]

adekwat — odpowiednik. [przypis edytorski]

a de la chance (fr.) — ma szczęście. [przypis edytorski]

Adelajda — duże miasto w płd. Australii. [przypis edytorski]

adelante (hiszp.) — naprzód. [przypis edytorski]

Adelbert von Chamisso (1781–1838) — niem. poeta oraz autor noweli Peter Schlemihls wundersame Geschichte (Historia cudowna Piotra Schlemihla); przyrodnik i podróżnik, wziął udział w podróży dookoła świata na ros. statku Rurik, zajmując się systematyzacją roślin; wyprawę tę opisał w pamięnikarskiej książce Beschreibung einer Reise um die Welt (Opis podróży dookoła świata). [przypis edytorski]