Przypisy

braves pétroleuses (fr.) — benzynowe dziewczyny. [przypis edytorski]

bravissimo! (wł.) — brawo! [przypis edytorski]

Bravo campione! (wł.) — Brawa dla zwycięzcy! [przypis edytorski]

Bravo, Oswald! Wunderbar, Kurt! Tränen standen mir in den Augen (niem.) — Brawo, Oswald! Cudownie, Kurt! Aż mi łzy stanęły w oczach. [przypis edytorski]

bravo toro (hiszp.) — dzielny byk. [przypis edytorski]

Bravo toro! Tren diabolico! Viva bestia de infierno! (hiszp.) — Wspaniały byk! Diabelski pociąg! Niech żyje piekielna bestia! [przypis edytorski]

brawować (z fr.) — być dzielnym; dokazywać. [przypis edytorski]

brawurować — okazywać brawurę, popisywać się odwagą. [przypis edytorski]

Bray, John Francis (1809–1895) — amerykański socjalista ricardański, działacz angielskiego i amerykańskiego ruchu robotniczego. [przypis edytorski]

Brazydas (zm. 422 p.n.e.) — najwybitniejszy dowódca spartański podczas pierwszej dekady wojny peloponeskiej; odznaczył się w kilku kampaniach, jego główną zasługą było przeforsowanie strategii zaatakowania drogą lądową posiadłości ateńskich na Chalkidyce w Tracji (424); zginął podczas tej kampanii, w zwycięskiej dla Sparty bitwie pod Amfipolis, w której poległ także strateg ateński Kleon. [przypis edytorski]

brazylia a. brezylia — barwnik, używany do farbowania tkanin oraz do produkcji czerwonego atramentu i lakieru, pozyskiwany z podzwrotnikowych drzew z rodzaju brezylka. [przypis edytorski]

brazyliańska rzeczypospolita — Brazylia w 1890 r., czyli w momencie przybycia do niej Dygasińskiego była już republiką. Pełna nazwa kraju brzmiała wtedy Republika Zjednoczonych Stanów Brazylii. [przypis edytorski]

Brazylianin (przestarz.) — Brazylijczyk. [przypis edytorski]

Brazylijska firma, która słynęła kiedyś z produkcji samolotów — chodzi o Embraer (skrótowiec od: Empresa Brasileira de Aeronáutica S.A.), brazylijską wytwórnię lotniczą. [przypis edytorski]

brazylijski Lloyd — Companhia de Navegação Lloyd Brasileiro (pot.: Lloyd Brasileiro), brazylijskie państwowe przedsiębiorstwo żeglugowe, zał. w 1894, rozwiązane w 1997. [przypis edytorski]

Brazzaville — największe miasto i stolica administracyjna oraz finansowa Konga. [przypis edytorski]

brechać (gw.) — szczekać; zmyślać, kłamać, pleść. [przypis edytorski]

Brecht, Bertolt (1898–1956) — dramaturg i teoretyk teatru, pozostający pod wpływem marksizmu, jak również poeta, autor m. in. Opery za trzy grosze (1928), stosujący w swoich dziełach teatralnych koncepcję „efektu obcości”. [przypis edytorski]

breget — daw. ekskluzywny zegarek kieszonkowy wydzwaniający godziny, wyróżniający się dokładnością (od nazwy paryskiej firmy Breguet). [przypis edytorski]

Breguet i Junkers — Louis Breguet (1880–1955): francuski konstruktor lotniczy, jeden z pionierów lotnictwa; w 1911 założył wytwórnię lotniczą, w 1919 przedsiębiorstwo Compagnie des Messageries Aeriennes, które z czasem przekształciło się w linie lotnicze Air France; Hugo Junkers (1859–1935): niemiecki inżynier i innowator, konstruktor pierwszego na świecie metalowego samolotu (Junkers J 1), w 1921 założył Junkers-Luftverkehr-AG, znacjonalizowane w 1926 przez rząd niemiecki i połączone z Deutsche Aero Lloyd w funkcjonującą do dziś Lufthansę. [przypis edytorski]

Brehm, Alfed (1829–1884) — zoolog niem., autor dzieła Życie zwierząt (Tierleben), wyd. w l. 1864–1869 (wyd. pol. 1935–1936), obejmującego 4 tomy (Ptaki, Bezkręgowce, Ssaki, Ryby, płazy i gady). [przypis edytorski]

Brehm, Alfred Edmund (1829–1884) — niemiecki zoolog. [przypis edytorski]

Breinl, Joseph (1800–1869) — urzędnik austriacki znany z tego, że wykorzystał antyszlacheckie ruchy chłopskie w Tarnowie do zapobiegnięcia wybuchowi powstania niepodległościowego w 1846. [przypis edytorski]

Breiter, Emil (1886–1943) — krytyk literacki i teatralny, prawnik; publikował felietony i recenzje w rozmaitych czasopismach, od „Robotnika” po „Skamandra” i „Wiadomości Literackie”. Zajmował się historią i teorią dramatu (a także aktami prawnymi związanymi z twórczością sceniczną i dotyczącymi np. koncesji, umów, ale też cenzury i konfiskaty utworów); był tłumaczem i komentatorem pism Georgesa Sorela. Uważał, że krytyka, podobnie jak twórczość literacka i sceniczna, powinna realizować zadania edukacyjno-etyczne. [przypis edytorski]

brek — duży, odkryty pojazd konny na resorach, z bocznymi ławkami. [przypis edytorski]

brekfest (fonet. ang. breakfast) — śniadanie. [przypis edytorski]

brekowy (daw.) — hamulcowy. [przypis edytorski]

brekowy — hamulcowy; jeden z funkcjonariuszy w pociągu. [przypis edytorski]

Brekszta (mit. litew.) — bogini nocy i ciemności. [przypis edytorski]

brek — wóz, powóz bez osłon bocznych. [przypis edytorski]

brelan — dawna francuska hazardowa gra karciana, popularna w XVII–XIX w. [przypis edytorski]

Brema — miasto w Niemczech, stolica kraju związkowego o tej samej nazwie; w XIX w. Bremerhaven, port morski Bremy ujścia Wezery, stanowił jeden z głównych portów emigracyjnych w Europie. [przypis edytorski]

Bremen (niem.) — Brema. [przypis edytorski]

Bremer, Fredrika (1801–1865) — szwedzka feministka i pisarka; zadebiutowała anonimowo, serią opowiadań opublikowanych w l. 1828–1831, dotyczących sytuacji kobiet na rynku matrymonialnym, przy czym najczęściej narratorką i komentatorką czyniła Bremer kobietę niezależną; najsłynniejszą powieścią tej autorki była wyd. w 1856 r. Hertha, dotykająca kwestii braku praw i wolności politycznej i obywatelskiej kobiet; zapoczątkowała ona debatę w parlamencie na ten temat, przyczyniła się z czasem do zmian prawnych, została przetłumaczona na wiele języków. [przypis edytorski]

Bremer, Fredrika (1801–1865) — szwedzka pisarka i feministka. [przypis edytorski]

Bremerhaven — miasto w Niemczech u ujścia Wezery do Morza Północnego; wielki port handlowy, pasażerski i rybacki; obecnie połączony z Bremą. [przypis edytorski]

Bremerhaven (niem.: port Bremy) — miasto portowe w Niemczech, u ujścia Wezery do M. Północnego; założone w 1827 jako nowy port morski Bremy, stanowiło jeden z głównych portów emigracyjnych w Europie. [przypis edytorski]

„Bremer Nachrichten” — gazeta wydawana od 1854 r. w Bremie. [przypis edytorski]

bremza — duże koło na tylnej ścianie wagonu kolejowego, uruchamiające dodatkowy hamulec. [przypis edytorski]

bremza — rodzaj hamulca w pociągu, duże stalowe koło na tylnej ścianie wagonu. [przypis edytorski]

brendina — brandina, nokina. [przypis edytorski]

brennst — täuschst. [przypis edytorski]

brennusowy miecz (przen.) — symbol nieograniczonej władzy zwycięskiej armii nad pokonanymi. Brennus, wódz plemienia Senonów, zajął i złupił Rzym w lipcu 387 p.n.e. W zamian za wycofanie swoich wojsk z z Imperium, zażądał on w postaci 1000 rzymskich funtów (ok. 327 kg) złota. Tytus Liwiusz w Ab Urbe condita podaje, że Galowie dostarczyli wagę oraz odważniki. Rzymianie kiedy spostrzegli, że odważniki są sfałszowani, poinformowali o tym Brennusa, który wyciągając swój miecz, rzucił go na wagę i wykrzyknął: Vae victis! (Biada zwyciężonym!), zmuszając Rzymian aby zapłacili jeszcze więcej. [przypis edytorski]

Brentano, Clemens (1778–1842) — niemiecki pisarz. [przypis edytorski]

Brentano, Franz (1838–1917) — niemiecki psycholog i filozof, reprezentant realizmu epistemologicznego. [przypis edytorski]

Brenta — rzeka we Włoszech, wpadająca do Adriatyku. [przypis edytorski]

bresza — wyłom w murze twierdzy. [przypis edytorski]

breszyć (daw., reg.) — mówić głupoty. [przypis edytorski]

Bretania — kraina historyczna i region w płn.-zach. Francji. [przypis edytorski]

Bretania, Normandia, Pikardia — nadmorskie krainy we Francji, na wybrzeżu Atlantyku. [przypis edytorski]

Bretania — region w północno-zachodniej Francji. [przypis edytorski]

Bret-Harte, Francis (1839–1902) — literat amerykański. [przypis edytorski]

bretnal a. bratnal — długi gwóźdź z płaskim łebkiem. [przypis edytorski]

bretnal — długi gwóźdź ciesielski. [przypis edytorski]

bretnal — długi gwóźdź z dużym i płaskim łebkiem. [przypis edytorski]

bretnal — długi, solidny gwóźdź. [przypis edytorski]

bretnal — duży gwóźdź. [przypis edytorski]

bretoński język — język z grupy brytańskiej języków celtyckich, powstały w Bretanii (płn.-zach. Francja), w której w V–VI w. n.e. osiedlili się Brytowie, uciekając przez inwazją germańskich Sasów. [przypis edytorski]

bretoński język — język z grupy brytańskiej języków celtyckich, używany przez mieszkańców Dolnej Bretanii (płn.-zach. Francja), blisko spokrewniony z językiem kornijskim, używanym w Kornwalii, po drugiej stronie kanału La Manche. [przypis edytorski]

Breton własc. Bretończyk — mieszkaniec Bretanii, nadmorskiej krainy w płn.-zach. Francji. [przypis edytorski]

brettelte — spielte ein Brettspiel. [przypis edytorski]

Brettschneider, Karl Gottlieb (1776–1848) — niem. uczony i teolog protestancki. [przypis edytorski]

Breuer, Josef (1842–1925) — austriacki lekarz, fizjolog i filozof, twórca (razem z S. Freudem) tzw. terapii katartycznej. [przypis edytorski]

Breughelowie, Brueghelowie a. Bruegelowie — rodzina malarzy niderlandzkich, z których najbardziej znany to Pieter Bruegel Starszy (ok. 1528–1569), autor wielu pejzaży o tematyce chłopskiej (od 1559 swoje obrazy zaczął podpisywać z pominięciem litery „h” w nazwisku). [przypis edytorski]

Breughel, Pieter (ok. 1525–1569) — niderlandzki malarz i rysownik; wiele jego obrazów przedstawia sceny rodzajowe rozgrywające się w środowisku chłopskim. [przypis edytorski]

breve (łac.) — dokument papieski niższej rangi niż bulla. [przypis edytorski]

breve (łac.: krótkie) — oficjalna publikacja papieskiego stanowiska w sprawie mniejszej wagi. [przypis edytorski]

breve (z łac.) — tu: krótkie oświadczenie. [przypis edytorski]

brevi manu (łac.) — natychmiast. [przypis edytorski]

brevi manu (łac.) — po prostu. [przypis edytorski]

brewerie — awantury, kłótnie. [przypis edytorski]

brewerie — awantury, kłótnie. [przypis edytorski]

brewerie — kłótnie, awantury. [przypis edytorski]

brewerie (wł. breveria: samochwalstwo) — wybryki, zakłócanie spokoju lub porządku społecznego. [przypis edytorski]

breweriować — zakłócać spokój. [przypis edytorski]

brewe — urzędowe pismo papieskie dotyczące spraw mniejszej wagi. [przypis edytorski]

brewiarz — książka modlitw dla księży. [przypis edytorski]

brewiarz — książka zawierająca modlitwy i czytania dla duchownych na każdy dzień tygodnia. [przypis edytorski]

brewiarz — książka zawierająca zbiór modlitw obowiązkowych dla duchownego na każdy dzień. [przypis edytorski]

brewiarz — książka zawierająca zbiór obowiązkowych modlitw dla duchownych katolickich. [przypis edytorski]

brewiarz — księga liturgiczna do codziennej modlitwy. [przypis edytorski]

brewiarz — księga zawierająca zbiór modlitw (głównie psalmów) na każdy dzień roku kościelnego, odmawianych obowiązkowo przez duchownych katolickich. [przypis edytorski]

brewiarz — księga zawierająca zbiór modlitw (głównie psalmów) na każdy dzień roku kościelnego, odmawianych obowiązkowo przez duchownych katolickich; tu: modlitwy z brewiarza. [przypis edytorski]

brewiarz — księga zawierająca zbiór modlitw obowiązkowych dla księży. [przypis edytorski]

brewiarz — skrócony zbiór modlitw używany przez księży rzymskokatolickich. [przypis edytorski]

brewiarz — zbiór modlitw dla duchownych katolickich. [przypis edytorski]

brewiarz — zbiór modlitw obowiązujących duchownych; modlitewnik. [przypis edytorski]

brewiarz — zbiór modlitw przeznaczonych do liturgii godzin (znanej zarówno kościołowi rzymskokatolickiemu, jak grekokatolickiemu i mającej swój odpowiednik w różnych kościołach protestanckich); duchowni katoliccy są zobowiązani do codziennego odmawiania całego brewiarza. [przypis edytorski]

brewiarz — zbiór modlitw. [przypis edytorski]

brewiarz — zbiór modlitw w formie książki. [przypis edytorski]

brewiarz (z łac. breviarium: skrót) — używana w kościele katolickim księga zawierająca zbiór codziennych modlitw (tzw. liturgię godzin; godzinki). [przypis edytorski]

brew' — ten zapis ujawnia jeszcze daw. obecność na końcu wyrazu jeru miękkiego, półsamogłoski występującej w języku prasłowiańskim do XI w. [przypis edytorski]

Breza, Tadeusz (1905–1970) — powieściopisarz i eseista, dyplomata w służbie II Rzeczypospolitej Polskiej oraz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej; pracował w warszawskim „Kurierze Porannym” (1933–1937), autor m.in. powieści Mury Jerycha (1946), Urząd (1960) oraz esejów Spiżowa brama (1960); w l. 1929–1932 pełnił funkcję sekretarza prasowego i attaché ambasady polskiej w Anglii, w l. 1955–1959 był radcą kulturalnym ambasady polskiej w Rzymie, a w l. 1961–1965 w Paryżu. [przypis edytorski]

Breza, Tadeusz (1905–1970) — prozaik, publicysta i dyplomata, autor m. in. eseistycznej książki Spiżowa Brama, poświęconej funkcjonowaniu Watykanu. [przypis edytorski]

brezylia — żółty proszek do farbowania, pozyskiwany z drzewa rosnącego w Ameryce Południowej. [przypis edytorski]

Briand, Aristide (1862–1932) — polityk francuski, wielokrotnie minister (gł. spraw zagranicznych), 11-krotnie premier; znany z zaangażowania w sprawy międzynarodowe; laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1926). [przypis edytorski]

Briand, Aristide (1862–1932) — premier Francji (1909–1911 r., 1913, 1915–1917, 1921) oraz minister spraw zagranicznych (1925–1932); jego nazwisko łączy się przede wszystkim z podpisaniem w 1925 r. układu w Locarno z Niemcami, Wielką Brytanią, Włochami i Belgią (za wkład w negocjacje otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1926 r.), zaproponowaniem i realizacją traktatu przeciwwojennego (zw. także: paktem paryskim a. paktem Brianda-Kellogga, 1928) oraz z przestawioną w 1930 r. propozycją integracji państw europejskich: Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec jako państw-założycieli oraz pozostałych państw Europy (z wyłączeniem Turcji i Rosji), w ramach Unii Federacyjnej czy też Stanów Zjednoczonych Europy, połączonych unią celną, wspólnym rynkiem, systemem bezpieczeństwa oraz niektórymi instytucjami. [przypis edytorski]

Briand w Locarno pokazał Niemcom drogę na wschód — 25. października 1925 r. w Locarno (Szwajcaria) został podpisany szereg traktatów pomiędzy Niemcami, Francją, Wielką Brytanią, Włochami i Belgią; obecni byli również przedstawiciele Polski i Czechosłowacji, jednak nie uczestniczyli w głównych obradach. Znaczenie układu z Locarno polegało przede wszystkim na podkreśleniu równorzędnej pozycji Niemiec wśród mocarstw Europy. Niemcy potwierdziły nienaruszalność swych granic zachodnich (z Belgią i Francją; tzw. Pakt reński) wyznaczonych traktatem wersalskim po I wojnie, ale jednocześnie odmówiły gwarancji granic wschodnich, z Polską i z Czechosłowacją. Osobne układy podtrzymujące wcześniejsze sojusze na wypadek dokonania agresji przez Niemcy podpisała z Polską i Czechosłowacją Francja, nie weszły one jednak do zasadniczego tekstu paktu reńskiego. Ze strony Francji pertraktacje prowadził minister spraw zagranicznych Aristide Briand. Niemcy naruszyły ustalenia z Locarno już w 1936 r., przystępując do remilitaryzacji Nadrenii. [przypis edytorski]

Briarejowie — tu: od imienia jednego ze Sturamiennych z mitologii greckiej, Briareusa, określenie mające odnosić się do nich wszystkich; Sturamienni, uwolnieni z Tartaru wraz z cyklopami, pomogli Zeusowi w walce o władzę przeciw Kronosowi i broniącym go tytanom; Zeusa obdarzyli gromem i grzmotem, a tytanów obrzucili deszczem głazów. Ten ostatni element zdaje się być tu punktem odniesienia: przy budowie parku Zofiówka równie wiele zwieziono i zrzucono potężnych bloków kamiennych,by stworzyć rumowiska skalne, groty, a nawet podziemny strumień. [przypis edytorski]

Briareus (mit. gr.) — sturęki olbrzym, syn Uranosa i Gai. [przypis edytorski]