Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 453 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7498 przypisów.
bakałarz — nauczyciel. [przypis edytorski]
bakałarzównej — dziś popr.: bakałarzównie. [przypis edytorski]
bakałarz — osoba, która na średniowiecznym uniwersytecie uzyskała najniższy stopień akademicki (bakalaureat). [przypis edytorski]
bakałarz — tu: nauczyciel. [przypis edytorski]
bakałarz — tu: nauczyciel, wykładowca. [przypis edytorski]
bakałarz — tytuł naukowy pierwszego stopnia. [przypis redakcyjny]
bakałarz — w akademiach zakonnych był stopniem niższym, a mistrz wyższym stopniem akademickim. [przypis redakcyjny]
bakałarzyna — pogard. od bakałarz: nauczyciel. [przypis edytorski]
bakałarz (z łac. baccalarius) — osoba posiadająca pierwszy stopień naukowy w dziedzinie sztuk wyzwolonych (łac. artium baccalaureus), czyli bakalaureat; daw. pot. nauczyciel. [przypis edytorski]
bakałarz (z łac.) — nauczyciel szkoły parafialnej. [przypis redakcyjny]
bakałarz (z łac.) — tutaj: nauczyciel początków. [przypis redakcyjny]
bakalarnia (daw.) — szkoła elementarna. [przypis edytorski]
bakalarnia (daw.) — szkoła. [przypis edytorski]
bakalarnia — tu: szkoła; por.: bakałarz: daw. nauczyciel. [przypis edytorski]
bakalarski — właściwy bakałarzom; bakałarz: średniowieczny uczony niższego stopnia. [przypis edytorski]
bakalarstwo (daw.) — tu lekcew.: nawyki nauczycielskie, na wzór bakałarzy, średniowiecznych uczonych niższego stopnia. [przypis edytorski]
bakalarstwo — tu: nauka (bakałarz to śrdw. niższy stopień naukowy) [przypis edytorski]
bakalarus (z łac. średniow.: baccalarius) — bakałarz (osoba, która uzyskała najniższy stopień naukowy na uniwersytecie), nauczyciel. [przypis edytorski]
bakalie (z tur.) — suszone owoce południowe, także ogólnie: słodycze. [przypis redakcyjny]
bakarat — hazardowa gra w karty. [przypis edytorski]
bakarat — rodzaj gry karcianej. [przypis edytorski]
bak — bakarat, gra karciana. [przypis edytorski]
bakbort — lewy bok statku. [przypis redakcyjny]
Bakbuk — po hebrajsku, butelka; znak używany jako symbol prawdy. [przypis tłumacza]
bakburta — lewa burta statku. [przypis edytorski]
bakburta (żegl.) — lewa burta statku. [przypis edytorski]
Bakcha — Bachusa, w mit. gr. boga wina. [przypis edytorski]
bakchanalia, częściej: bachanalia — przen.: orgia, pijatyka; w staroż. Etrurii i Rzymie: uroczystości na cześć boga wina Bachusa (łac. Bacchus), wykorzystujące elementy analogicznego greckiego święta Dionizjów i opierające się w głównej mierze na piciu wina, szalonych tańcach i niekiedy swobodnych zachowaniach seksualnych. [przypis edytorski]
bakchanalia — obchodzone w starożytnej Grecji (potem również w Etrurii i Rzymie) uroczystości ku czci boga wina Bakchosa (Dionizosa), których świętowanie opierało się w głównej mierze na piciu wina, szalonych tańcach i swobodnych zachowaniach seksualnych. [przypis edytorski]
bakchanalie, częściej: bachanalia — obchodzone w staroż. Etrurii i Rzymie uroczystości na cześć boga wina Bachusa (łac. Bacchus), wykorzystujące elementy analogicznego gr. święta Dionizjów i opierające się w głównej mierze na piciu wina, szalonych tańcach i niekiedy swobodnych zachowaniach seksualnych. [przypis edytorski]
Bakchantka (mit. gr.) — ogarnięta szałem kobieta z orszaku Bakchosa, boga wina. [przypis edytorski]
bakchiczny (mit. rzym.) — związany z Bachusem, bogiem wina. [przypis edytorski]
Bakchos a. Dionizos (mit. gr.) — bóg winnej latorośli i wina, syn Zeusa i Semele, ziemskiej kobiety; ku jego czci dwa razy do roku wyprawiano Dionizje, radosne święto wina i teatru. [przypis edytorski]
Bakchos (gr.) — przydomek Dionizosa. [przypis edytorski]
Bakchos (mit. gr.) — bóg wina, znany też jako Dionizos; w mit. rzym.: Bachus (Bacchus). [przypis edytorski]
Bakchos (mit. gr.) — Dionizos. [przypis tłumacza]
Bakchos w świątyni na wyspie Lemnos (…) stał w rogi zaopatrzony — [por.] Valerius Flaccus, Argonautica, lib. II, v. 265–73: „Serta patri, juvenisque comam vestesque Lyaei/ Induit, et medium curru locat; aeraque circum/ Tympanaque et plenas tacita formidine cistas./ Ipsa sinus hederisque ligat famularibus artus;/ Pampineamque quatit ventosis ictibus hastam,/ Respiciens, teneat virides velatus habenas/ Ut pater, et nivea tumeant ut cornua mitra,/ Et sacer ut Bacchum referat scyphus”. Wyraz „tumeant” w przedostatnim wierszu, zdaje się zresztą, jakby wskazywał, że rogów Bakchosowi nie robiono bynajmniej tak małych, jak sobie wyobraża Spence. [przypis redakcyjny]
Bakchus a. Bachus (mit. gr.) — bóg wina, natury, urodzaju; miał urodzić się w Tebach z matki Semeli, dlatego nazywano go tebańskim bogiem. [przypis redakcyjny]
Bakchus a. Bachus (mit. rzym., gr. Dionizos) — syn Zeusa i Semele, wynalazł wino; czczony jako bóg wina i płodności; był patronem odbywających się co roku ku jego czci bachanaliów: obchodów połączonych z szalonymi, niekiedy rozwiązłymi ucztami, tańcami, pokazami teatralnymi itp. [przypis edytorski]
Bakchusie, w Tebach ty dzierżysz stolicę — W położonych nad rzeką Ismenem Tebach, założonych przez Kadmosa, z dawien dawna Bakchus wielkiej czci zażywał. W jego otoczeniu są szalejące dziewice, zwane bakchami [bachantkami], tyjadami lub menadami. Występują one w szałem opanowanych obchodach i pochodach (thiasoi) Bakchusa, a Teby brzmią wtedy pieśniami. [przypis redakcyjny]
Bakchus (mit. rzym., gr. Dionizos) — syn Zeusa i Symele, wynalazł wino; był patronem odbywających się co roku ku jego czci bachanalii. [przypis edytorski]
Bakchylides z Keos (ok. 518–ok. 450 p.n.e.) — grecki poeta liryczny; siostrzeniec poety Symonidesa z Keos, rywal Pindara. [przypis edytorski]
bakcyl — bakteria; na bakcyl — dziś popr. forma B. lp: na bakcyla. [przypis edytorski]
bakcyl — zarazek. [przypis edytorski]
Bakczysaraj — Bachczysaraj, miasto na Krymie, stolica Chanatu Krymskiego; od morza dzieli je prawie 30 km. [przypis edytorski]
Bakczysaraj — miasto na Krymie, siedziba chanów krymskich. [przypis edytorski]
Bakczysaraj (Pałac ogrodów), gniazdo i skarbnica tatarszczyzny, leży w kotlinie przerżniętej rzeczki Czuruk–su (Zatęchła woda), podobny położeniem do czeskiego Karlsbadu. Na końcu głównej ulicy wznosi się fantastyczny pałac chanów, o kolorowych oknach, osłoniętych bukietami liści. W niszach ciągną się kamienne, ławy, jakby podsienia, gdzie interesanci małej rangi wyczekiwali na przejście księcia. Na parterze głównego korpusu pałacowego, w przedpokoju sali sądowej, znajduje się słynna Selsebil, czyli Fontanna łez. Składa się ona z wielu kamiennych zbiorników, piętrzących się w kształcie piramid. Urocza kaskada spada z najwyższego basenu w następny, i ściekając tak kolejno z jednego w drugi, w coraz to subtelniejszych strugach, spada wreszcie w ostatnią jakby kroplami łez. Stąd nazwa tego zabytku… Na pustym rozdrożu rozchodzących się uliczek, na nierównym placyku poza obrębem dworca, stoi wielka, okrągła, kopułą zakończona kaplica, z krzyżem w półksiężycu. To grób M. Potockiej, legendarnej branki polskiej, której poeta poświęci osobny sonet. Z jej pamięcią związane są w Bakczysaraju: kapliczka z krzyżem zatkniętym w półksiężyc, owa fontanna i mauzoleum. Zaraz za meczetem wznosi się okrągła budowa z kopułą. Tam pod grobowcami z marmuru spoczywają popioły zmarłych chanów (Rzętkowski). [przypis redakcyjny]
bakczysz a. bakszysz — łapówka a. napiwek. [przypis edytorski]
bakczysz a. bakszysz — w krajach Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej: datek, zwykle za drobną przysługę lub usługę; napiwek; łapówka. [przypis edytorski]
bakczyszowa moneta — przeznaczona na jałmużnę (od arabskiego słowa „bakszysz”) [przypis edytorski]
bakę ćmić, świecić (daw., gw.) — mydlić oczy; pochlebiać. [przypis edytorski]
bakę świecić (daw.) — schlebiać. [przypis edytorski]
bakę świecić (przest. pot.) — mydlić oczy; pochlebiać, nadskakiwać komuś. [przypis edytorski]
bakę w oczy świecić (z ukr. baka: oko, ślepie) — dosł. razić światłem, mamić; pot. mydlić oczy, blagować; pochlebiać komuś. [przypis edytorski]
bakenbardy — bokobrody. [przypis edytorski]
bakenbardy — bokobrody; zarost po bokach twarzy wzdłuż policzków i szczęki. [przypis edytorski]
Baker, Josephine, właśc. Freda Josephine McDonald (1906–1975) — popularna francuska piosenkarka, tancerka i aktorka pochodzenia afroamerykańskiego; urodzona w slumsach St. Louis w USA, po występach w kabaretach Nowym Jorku w 1925 wyjechała do Francji; w latach 50. i 60. XX w. udawała się do USA, gdzie występowała przeciwko rasizmowi. [przypis edytorski]
bakery (ang.) — piekarnia. [przypis edytorski]
bak — górny pokład w dziobowej części statku. [przypis edytorski]
bakłaszka (reg.) — manierka. [przypis edytorski]
Bakon, właśc. Roger Bacon (1214–1294) — filozof i alchemik ang., uważany za twórcę metody naukowej. [przypis edytorski]
bakort — lewy bok łodzi; bakburta. [przypis edytorski]
bakort — lewy bok. [przypis autorski]
Bako z Werulamu — Francis Bacon (1561–1626), ang. filozof i mąż stanu, jeden z twórców empiryzmu filozoficznego i nowożytnej metody naukowej; w 1618 otrzymał tytuł barona Verulam. [przypis edytorski]
bak (pot.) — bakarat, rodzaj gry hazardowej. [przypis edytorski]
bak — skrajna część pokładu dziobowego, położona najbliżej dziobu statku. [przypis edytorski]
Bakst, Léon (1866–1924) — rosyjski malarz, projektant scenografii i kostiumów teatralnych pochodzenia białoruskiego, członek Baletów Rosyjskich Diagilewa. [przypis edytorski]
Bakst, Leon, właśc. Lew Samojłowicz Rosenberg (1866–1924) — ros. malarz, ilustrator i scenograf pochodzenia żydowskiego. [przypis edytorski]
baksztag — lina stabilizująca maszt, biegnąca od jego górnej części ku tyłowi, umocowana drugim końcem do burty; baksztagi są linami stosowanymi symetrycznie po obu burtach. [przypis edytorski]
baksztag — lina wzmacniająca maszt a. komin z boku. [przypis edytorski]
Baktria — kraina medyjska, potem satrapia perska, nad górnym biegiem rzeki Oksus (dziś Amu-daria), wpadającej do Jeziora Aralskiego. Ksenofont nie wyobraża sobie położenia geograficznego tej krainy, odległej od Asyrii około 300 mil geograficznych i przedzielonej od niej Medią. Zetknąć się z Baktrią mogliby Asyryjczycy dopiero po podbiciu Medii. [przypis tłumacza]
Baktriana a. Baktria — staroż. kraina w Środkowej Azji, obejmująca nizinny obszar pomiędzy górami Hindukusz a rzeką Amu-darią, ob. płn. Afganistan. [przypis edytorski]
Baktriana (gr.) — Baktria, starożytna kraina w Azji Środkowej, w ob. północnym Afganistanie między Amu-Darią a Hindukuszem. [przypis edytorski]
Baktrianie — lud, który zamieszkiwał daw. prowincję perską, Baktrię; tu: daw. forma N. lm: (z) Batryjany. [przypis redakcyjny]
bakūžėlė — sena prasta pirkia. [przypis edytorski]
bakulić — kłamać. [przypis autorski]
Baku — miasto i port w południowej części Półwyspu Apszerońskiego na zachodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego; w okresie przedrewolucyjnym — miasto gubernialne, wielki ośrodek przemysłowy i handlowy, o wielonarodowej ludności, głównie azerbejdżańskiej, ormiańskiej i rosyjskiej. Około roku 1901 wydobycie nafty w Baku osiągnęło 11,4 mln ton, co stanowiło ok. 50% produkcji światowej. Przemysł naftowy Baku skoncentrowany był w rękach kilku wielkich przedsiębiorstw, przeważnie należących do obcego kapitału i zjednoczonych w syndykacie kierowanym przez Rotschilda. Kapitaliści prowadzili tu gospodarkę rabunkową, wobec robotników stosowali posunięty do ostatecznych granic wyzysk. Baku było ważnym ośrodkiem ruchu rewolucyjnego w Rosji, posiadało silną organizację bolszewicką. [przypis redakcyjny]
bakuń — tytoń najlichszego gatunku. [przypis redakcyjny]
Bakunin, Michaił Aleksandrowicz (1814–1876) — ros. rewolucjonista, jeden z twórców koncepcji anarchizmu w jego wersji kolektywistycznej; sprzeciwiał się istnieniu relacji rządzący-rządzony we wszystkich sferach, od religijnej, poprzez państwową, do prywatnej; niezłomny bojownik o wolność, całe życie żarliwie wspierał też dążenia Polaków do odzyskania niepodległości. [przypis edytorski]
Bakunin, Michaił Aleksandrowicz (1814–1876) — rosyjski rewolucjonista, jeden z twórców koncepcji anarchizmu w wersji kolektywistycznej; sprzeciwiał się istnieniu relacji rządzący-rządzony we wszystkich sferach, od religijnej, poprzez państwową, do prywatnej. [przypis edytorski]
bak — właśc. bakarat, hazardowa gra w karty. [przypis edytorski]
bałabajda — awanturnik. [przypis autorski]
bałabajka a. bałałajka — instrument strunowy, mniejszy od gitary. [przypis edytorski]
bałabajka, dziś bałałajka — instrument strunowy o trójkątnym pudle rezonansowym. [przypis edytorski]
bałabajka — ruska gitara. [przypis autorski]
bałabuchy — rodzaj pierogów. [przypis edytorski]
bałachon (z ukr., reg. wsch.) — długie, szerokie ubranie wierzchnie; chałat, kitel. [przypis edytorski]
bałaganowy — jarmarczny (rusycyzm, bałagan — po ros. buda jarmarczna). [przypis redakcyjny]
bałaguła (daw.) — furman, woźnica. [przypis edytorski]
bałaguła (daw., reg.) — furman, woźnica. [przypis edytorski]
bałaguła — furman. [przypis edytorski]
bałaguła — furman. [przypis tłumacza]
bałaguła — furman, woźnica. [przypis tłumacza]
bałaguła (gw., żyd.) — długi wóz do przewozu ludzi i towarów. [przypis edytorski]
bałaguła — woźnica; tu: nudziarz, zrzęda, gaduła. [przypis edytorski]
bałakać (daw. reg.) — mówić; gadać. [przypis edytorski]
Bałakława jest to małe miasteczko, wciśnięte między góry, o zatoce rozlewającej się wąską szyją między dwoma skałami. Na jednej z nich wznoszą się rozwaliny zamku obronnego, którego mury spuszczają się ze skały aż na sam brzeg morza. Wznieśli go najpierw Grecy, odbudowali i na stopie groźnej potęgi postawili następni panowie Bałakławy, Wenecjanie, później Genueńczycy, którzy też pierwotną nazwę zatoki Symbolon przekształcili na Cembalo a później na Bellachiave (Piękny klucz), co Tatarzy przerobili po swojemu na Bałakławę. W r. 1475 wypędzili Turcy Genueńczyków i zajęli pod swoje panowanie Bałakławę. Po nich zawładnęli w 1524 r. Krymem Tatarzy i dzierżyli go aż do zajęcia tej krainy przez Rosję w r. 1783, po zrzeczeniu się tronu przez ostatniego chana Schachin–Giraja. [przypis redakcyjny]
bałamkać (się) — chwiać się (w gwarze lwowskiej); tu: dyndać. [przypis edytorski]
bałamucić (daw.) — kokietować, uwodzić. [przypis edytorski]
bałamucić (daw.) — uwodzić. [przypis edytorski]
