Przypisy

Cyneas — legendarny filozof, któremu tylko imię dał historyczny Kineas, współczesny Pirrusowi filozof; przytacza go i Rej w Zwierzyńcu, XLVI i XLVII. [przypis redakcyjny]

Cyneasz — dyplomata na służbie króla Epiru, Pyrrusa; niezwykle wyniośle potraktowany przez senat rzymski, nazwał go ironicznie „zgromadzeniem królów”. [przypis redakcyjny]

Cynegirus — brat poety Eschylosa, zginął w bitwie pod Maratonem, gdy straciwszy jedną rękę, chciał drugą zatrzymać odpływający okręt perski. [przypis redakcyjny]

cynicy — grecka materialistyczna szkoła filozoficzna reprezentująca plebejski nurt filozofii starożytnej. Najpopularniejszym jej przedstawicielem był Diogenes z Synopy (IV w. p. n. e.), który głosząc, że szczęście polega na uniezależnieniu się od istniejącego porządku społecznego, propagował wyrzeczenie się majątku i wszelkich wytworów cywilizacji i ograniczenie się do zaspokajania elementarnych potrzeb człowieka zgodnie z prawami natury. Krasicki pisze o nim krytycznie w Zbiorze potrzebn. wiad.: „wódz sekty filozofickiej cyników, ubóstwo dobrowolne obrał i zamiast domu miał beczkę na spoczynek. […] Zdaje się, iż ten filozof pod pokrywką wstrzemięźliwości taił nienasyconą żądzę ambicji, chcąc się bardziej osobliwością niźli cnotą od innych różnić”. [przypis redakcyjny]

Cynik — wyznawca zasad szkoły filozoficznej greckiej, zwanej cynicką. [przypis redakcyjny]

cynizm — w znaczeniu potocznym: lekceważenie obowiązujących zasad moralnych i obyczajowych. [przypis redakcyjny]

cynkować — drukować swe dzieło pt. Ojcze Nasz. [przypis redakcyjny]

Cynt — Cyntos (Kyntos), góra na wyspie Delos. [przypis redakcyjny]

Cynthia — tu: księżyc; taką nazwę nosiła też Djana. [przypis redakcyjny]

Cynthya a. Cyntia — Artemis [Artemida] (Diana), tak nazwana od góry Cynthos na Delos, gdzie miała się urodzić; miesiąc [tj. księżyc]. [przypis redakcyjny]

Cyntia — księżyc. [przypis redakcyjny]

Cyntya — bogini Diana (Artemis), tak nazwana od góry Cyntos, gdzie się miała urodzić. [przypis redakcyjny]

Cypryda — Afrodyta, w mit. rz. Wenera; szczególnie czczona na Cyprze. [przypis redakcyjny]

Cypryda — jedno z przezwisk Wenery, czczonej na wyspie Cyprze. [przypis redakcyjny]

cyprys — drzewo żałobne, poświęcone przez Rzymian Plutonowi, ponieważ raz ścięte nie odrasta; uważa się, że było kiedyś używane do wyrobu trumien; Grecy i Rzymianie kładli do trumien gałązki cyprysu; jest to drzewo cmentarne. [przypis redakcyjny]

Cyrce — znana z Odysei czarownica, zamieniająca ludzi w zwierzęta; [też: Kirke]. [przypis redakcyjny]

Cyrce — znana z Odysei (Pieśń X) czarownica. [przypis redakcyjny]

Cyrena — miasto w krainie przyległej Egiptowi, zwanej w starożytności. [przypis redakcyjny]

Cyrenejska droga — prowadząca ku Cyrenie (dziś Barka) w płn. Afryce. [przypis redakcyjny]

cyrkaski — [od:] Cyrkasy, kraina na Kaukazie. [przypis redakcyjny]

Cyrkasy — kraina Czerkiesów na Kaukazie. [przypis redakcyjny]

cyrk (daw.) — okręg, koło. [przypis redakcyjny]

cyrkuł — dzielnica miasta; biuro policyjne zawiadujące częścią miasta. [przypis redakcyjny]

cyrkuł — koło, krąg. [przypis redakcyjny]

cyrkuł — koło. [przypis redakcyjny]

cyrkuł — krąg, koło. [przypis redakcyjny]

cyrkulować — krążyć. [przypis redakcyjny]

cyrkumferencyja — okolica. [przypis redakcyjny]

cyrkumspekcja — rozwaga, rozmysł. [przypis redakcyjny]

cyrkumstanci (lm) — stojący naokoło. [przypis redakcyjny]

cyrkumstancje (lm) — okoliczności. [przypis redakcyjny]

cyrkumstancje — okoliczności. [przypis redakcyjny]

cyrkumstancje (z łac.) — okoliczności towarzyszące; tu: okolicznościowe modlitwy, obrządki). [przypis redakcyjny]

cyrografy (starop.) — skrypty, obligi. [przypis redakcyjny]

cyrografy (starop.) — [tu:] skrypty, zeznania. [przypis redakcyjny]

cyrografy z minutami (starop.) — pozwy o długi. [przypis redakcyjny]

cyrulik — fryzjer zajmujący się też leczeniem lekkich chorób i wykonywaniem prostych zabiegów medycznych na podstawie wiedzy ludowej i doświadczenia. [przypis redakcyjny]

Cyrus — król perski, w wojnie z Massagetami, ludem scytyjskim, zabity. Tamiris, królowa Massagetów, gdy ciało Cyrusa na placu bitwy znaleziono, kazała głowę mu odciąć i mówiąc słowa wymienione w wierszu Dantowskim, głowę królewską wrzuciła do kadzi krwią nalanej. [przypis redakcyjny]

Cyryn — miasteczko w Nowogródzkiem, z kościołem parafialnym. Do parafii cyryńskiej należały Płużyny. [przypis redakcyjny]

cysterny — studnie. [przypis redakcyjny]

cystersi — od miejscowości Cistercium, fr. Citeaux, pod Dijon we Francji. [przypis redakcyjny]

Cytadela — zbudowane w w północnej części Warszawy z rozkazu cara Mikołaja I w latach 1832–1840 fortyfikacje. W jednym z budynków, tzw. dziesiątym pawilonie, znajdowało się więzienie polityczne. [przypis redakcyjny]

Cytara — narzędzie muzyczne. [przypis redakcyjny]

cytara — starożytny instrument podobny do liry. [przypis redakcyjny]

Cytareda — lutnista, tu — Neron. [przypis redakcyjny]

cyt — cicho. [przypis redakcyjny]

Cyteron — góra na pograniczu Beocji i Attyki. [przypis redakcyjny]

cyt — milczenie. [przypis redakcyjny]

cywunowicz — syn cywuna (albo ciwuna), tj. urzędnika ziemskiego; nazwa pochodzi z szwedzkiego. [przypis redakcyjny]

cyzjojanus (starop.) — świątnik, kalendarz świąt. [przypis redakcyjny]

cząstka — tu: część, która się komuś należy w wyniku dziedziczenia. [przypis redakcyjny]

czaban (daw.) — wół. [przypis redakcyjny]

czabany — wielkie woły, jakie są na Podolu i Ukrainie. [przypis redakcyjny]

Czacki, podczaszy koronny, był z rozkazu Repnina chwytany — Szczęsny Czacki, aresztowany r. 1767 w Porycku na Wołyniu, dla przeszkodzenia obecności na Sejmie. [przypis redakcyjny]

czacza — dziś popr.: cacka. [przypis redakcyjny]

czajka — lekka łódka. [przypis redakcyjny]

Czajka — Michał Czajkowski, znany powieściopisarz. [przypis redakcyjny]

Czajld Harold — właśc. Childe Harold, tytuł i bohater poematu Byrona, który wywarł wielki wpływ na Słowackiego. [przypis redakcyjny]

czałdon — syberyjska nazwa niedźwiedzia, a także prawdziwego, od dziada-pradziada wieśniaka syberyjskiego. [przypis redakcyjny]

czambuł (z tatar.) — zagon, podjazd. [przypis redakcyjny]

czambuł (z tur. czapuł: zagon) — oddział tatarski, dokonujący najazdów w głębi terytorium przeciwnika, w celu odwrócenia jego uwagi od działań sił głównych lub zagarnięcia łupów i jasyru. [przypis redakcyjny]

czapkę głębiej wmiesił — wtłoczył [wcisnął; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

Czaplinek — miejscowość na płd.-wsch. od Drawska. [przypis redakcyjny]

czaprak (z tur.) — przykrycie na konia. [przypis redakcyjny]

czapstrzyk a. capstrzyk (z niem. Zapfenstreich) — znak na bębnie albo trąbie na spoczynek nocny. [przypis redakcyjny]

czara z czystą wodą — Prawda. [przypis redakcyjny]

Czarci panią zaś porwali — przykład chrystianizacji opowieści mitologicznych. [przypis redakcyjny]

czarka jedna i druga pani Ladaco — Ukraińcy nazywają gorzałkę łedaszczycą czyli łajdaczką w znaczeniu odpowiednim naszej filutce. [przypis redakcyjny]

czarna cień… — Przybyszewski używa słowa cień w rodzaju żeńskim, która to forma występowała na początku XX w. w Wielkopolsce. [przypis redakcyjny]

czarnawemi — czarniawymi. [przypis redakcyjny]

czarne miasto — przemysłowa część Baku. [przypis redakcyjny]

czarniawa — tu: chmura burzowa. [przypis redakcyjny]

Czarniecki, Stefan (1599–1665) — kasztelan kijowski (1655), następnie wojewoda ruski (1657) i kijowski (1664), niemal na łożu śmierci uhonorowany godnością hetmana polnego koronnego (1665). [przypis redakcyjny]

Czarnomorcu — poprawny wołacz od Czarnomorzec: Czarnomorcze. (Słowacki w wierszu Poeta i natchnienie woła: Mój Ukraińcu!); [Czarnomorzec to zwyczajowa nazwa chłopów zamieszkujących okolice Morza Czarnego; transportowali oni towary rolnicze (gł. zboże) do portów, przywożąc stamtąd np. sól; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

czarnoostrowskich — okazja czarnoostrowska, tj. bitwa pod Czarnym Ostrowem, po której zmuszono do kapitulacji Rakoczego. [przypis redakcyjny]

czarnoseciniec — zajadły reakcjonista („czarna sotnia” — skrajnie reakcyjna organizacja monarchistyczna w carskiej Rosji, dokonywała napaści na rewolucjonistów, organizowała pogromy antyżydowskie). [przypis redakcyjny]

Czarnych jak miotłą wymiotą z Pistoi — Biali gwelfowie na początku brali górę w Pistoi i wypędzili czarnych, lecz wkrótce ze zmianą losu gwelfów białych, poeta jako należący do ich stronnictwa wygnanym był z Florencji. Markiz Malaspina (zwany „Mars”) stanąwszy na czele gwelfów czarnych z Pistoi, zadał ogromną klęskę białym na dolinie piceńskiej, przez którą przepływa rzeka Magra, na pograniczu samym Toskanii a Genui. [przypis redakcyjny]

czarodziejską szkatułą — autor ma na myśli przyrząd, składający się ze skrzyneczki, zaopatrzonej dwoma otworami. Przez te otwory spoglądało się i widziało w skrzyneczce figurki, które poruszały się, umocowane na odpowiedniej wstędze. Wstęga przesuwała się przed widzem zwijana lub rozwijana korbką. [przypis redakcyjny]

czarodziejstwa — w wyd. pozn. i lwow. cudzoziemstwa (może zam. cudodziejstwa?); tu poprawiamy na: czarodziejstwa. [przypis redakcyjny]

czarownica — tu: Medea. [przypis redakcyjny]

Czarowny widok… — wariant czwartej strofki opiewa: „Czarowny widok, czarowne wieczory —/ Ciebie zachwyca ów zgiełk — owa tęcza,/ W jaką się ludzkie wiązały kolory…/ Jam czekał cichy, aż po lawy ścianie/ Drący się księżyc wejdzie na szczyt — stanie;/ Aż spojrzy na mnie z ogromnej mogiły/ Czarnych popiołów. I mnie także trzeba/ Na jakim wielkim grobie nabrać siły/ Nim się puścimy w świat… nie drogą nieba.” [przypis redakcyjny]

Czartoryski — Adam Kazimierz Czartoryski (1734— 1823), generał ziem podolskich, będąc w 1781–1782 r. marszałkiem trybunału litewskiego, zasłynął z bezstronnych wyroków, co było wówczas rzadkością. Głośny był współcześnie wydany przez Czartoryskiego wyrok skazujący na własnego ojca. [przypis redakcyjny]

Czartoryski, Teodor (1704?–1768) — biskup poznański od r. 1738. [przypis redakcyjny]

czartu porwano (starop.) — popularne przekleństwo: niech czart porwie. [przypis redakcyjny]

czary, / Które Malagiz czynił u Merlina — Angelika, przybywszy po raz pierwszy z swym bratem Argalią do Francji, rozbiła namiot przy kamieniu Merlina. Czarownik Malagizy wtargnął nocną porą do namiotu, mając zamiar ją zabić; olśniony jednak jej pięknością, powziął inny zamiar i w tym celu „czynił czary”, ażeby ją w twardy sen pogrążyć. [przypis redakcyjny]

czas by mu przed Mojżesza — [czas mu] umierać. [przypis redakcyjny]

Czasem (…) pod sieć ugodzi — aluzja do mitologicznej opowieści o tym, jak Wulkan (gr. Hefajstos) zarzucił sieć na kochających się Marsa (gr. Aresa) i Wenus (gr. Afrodytę), i zawstydził ich przed innymi bogami. [przypis redakcyjny]

Czasem (z białorus.) — a nuż, może przypadkiem. [przypis redakcyjny]

czasie — w rękopisie dla rymu: czesie. [przypis redakcyjny]

czas (…) ostatniej potrzebie — godzina śmierci. [przypis redakcyjny]

czasować — odkładać. [przypis redakcyjny]

czasowy — do czasu, nie dożywotni; toż w Uwagach, str. 73. [przypis redakcyjny]

czas pobytu Adolfa — Tetmajera. [przypis redakcyjny]

czas (starop.) — [tu:] kres, koniec. [przypis redakcyjny]

czasu odwiedzin u… proboszcza — por. list z 1 lipca 1771. [przypis redakcyjny]

czasy liberalne — tu w znaczeniu: czasy, w których zwyciężają hasła równości wszystkich ludzi, bez względu na pochodzenie. [przypis redakcyjny]

czasy Olgierda i Witołda — przełom XIV i XV w. [przypis redakcyjny]

czasza (daw.) — płaski, ozdobny kielich. [przypis redakcyjny]

czaszką… piję zdrowie — jeden z motywów karbonarskich odnotowanych przez S. Skwarczyńską. [przypis redakcyjny]

czas (…) z tej urny rostek, z drugich puszcza liście — Ponieważ czas mierzy się tylko biegiem ciał niebieskich, a wszystkie niebieskie ciała od sfery Primum Mobile zwanej, ruch swój biorą, dlatego w tej sferze jest ziarno, rostek czasu i jego wymiarów, a który w innych sferach puszcza rozmaite swoje liście i gałęzie. [przypis redakcyjny]