Przypisy

dośpieć (daw., gw.) — dojrzeć. [przypis edytorski]

dośpik (gw.) — drzemka. [przypis edytorski]

doświadczenie Torricelliego — dotyczyło systemu naczyń połączonych; Evangelista Torricelli (1608–1647), wł. fizyk i matematyk, uczeń Galileusza, przeprowadził w 1643 r. doświadczenie, do którego użył metrowej długości probówki napełnionej rtęcią i szerokiego naczynia: odwróciwszy probówkę denkiem do góry, zanurzył ją w szerszym naczyniu z rtęcią, w wyniku parcia słupa rtęci w probówce, część jej przepływa do naczynia poniżej, a na górze probówki tworzy się próżnia (tzw. próżnią Torricellego), jednak część rtęci pozostaje w probówce, przy czym wysokość pozostającego słupa rtęci jest niezależna od długości rurki, lecz od ciśnienia atmosferycznego: normalne ciśnienie atmosferyczne równoważy ciśnienie hydrostatyczne wywierane przez 0,76 m słupa rtęci; dalsze doświadczenia przeprowadził Blaise Pascal (1623–1662) wykazując, że wysokość słupa rtęci zależy m.in. od wysokości, ponieważ im wyżej, tym powietrze jest rzadsze i jego ciśnienie spada; normalna ciśnienie mierzy się nadal w jednostkach nazwanych od nazwiska fr. uczonego i wynosi 1013 hektopaskali (hPa). [przypis edytorski]

doświadczona to (starop.) — tzn. jest to doświadczone; jest to potwierdzone doświadczeniem. [przypis edytorski]

Doświadczyński — tytułowy bohater pierwszej polskiej powieści p.t. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776), autorstwa Ignacego Krasickiego (1735–1801); wyspa Nipu, na którą trafia Doświadczyński stanowi obraz oświeceniowej utopii: rządzonego racjonalnie państwa oraz sprawiedliwego społeczeństwa. [przypis edytorski]

Doświadczyński — właśc. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776), powieść Ignacego Krasickiego; pierwsza polska powieść. [przypis edytorski]

do światła wiedzie nasza ścieżka — nawiązanie do utworu A. Asnyka Przodownikom: „Wy możecie zstępować bez trwogi,/ Gdzie noc, groza i zwątpienie mieszka,/ I piekielne nie zwiodą was bogi,/ Bo do światła wiedzie wasza ścieżka”. [przypis edytorski]

do świętego Michała — tj. do 29 września a. 21 listopada (daty wspomnienia św. Michała Archanioła w kalendarzu chrześcijańskim). [przypis edytorski]

doświtka — zabawa trwająca do świtu. [przypis edytorski]

do Świtnice — dziś popr. forma D.lp: do Świtnicy. [przypis edytorski]

dosadził — tu: dorzucił, dodał. [przypis edytorski]

do Salerny — dziś popr. forma: do Salerno; Salerno: miasto we Włoszech, w regionie Kampania, położone w zatoce Morza Tyrreńskiego. [przypis edytorski]

do Sambij — dziś popr. forma D.: do Sambii. [przypis edytorski]

do samej ziemie (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: (…) ziemi. [przypis edytorski]

Do sankcji — do uznania. [przypis edytorski]

dosiąc — dziś: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dosiąc — dziś por.: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dosiąc (starop.) — dziś popr. forma: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dosiąc (starop. forma) — dziś: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dosiąc (starop. forma) — dziś popr.: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dosiądz — dziś: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dosiądz — dziś popr.: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dosiągł — dziś częściej: dosięgnął. [przypis edytorski]

dosiągnąć (daw. forma) — dziś: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dosiągszy (starop. forma) — dziś popr. forma imiesłowu przysł. uprzedniego: dosięgnąwszy. [przypis edytorski]

dosić — dość, dosyć. [przypis edytorski]

dosić — dość. [przypis edytorski]

do się (daw.) — dziś: do siebie. [przypis edytorski]

dosięże (daw.) — dosięgnie. [przypis edytorski]

dosięże — dziś: dosięgnie a. osiągnie. [przypis edytorski]

dosięże — dziś: dosięgnie. [przypis edytorski]

do siebie — dziś popr.: za siebie. [przypis edytorski]

do siego roku — do przyszłego roku. [przypis edytorski]

dosiekali — kończyli kosić. [przypis edytorski]

do siódmego potu — do całkowitego wyczerpania. [przypis edytorski]

do sipienia (daw. gwar.) — do sypiania. [przypis edytorski]

Dositheos (I w.) — przywódca religijny Samarytan, często uważany za gnostyka; podobno był uczniem Jana Chrzciciela i nauczycielem Szymona Maga. [przypis edytorski]

doskonałość peryklejska — chodzi o doskonałość sztuki powstającej w Atenach za rządów Peryklesa (495–429 p. n. e.), który przyczynił się do budowy Partenonu i Propylei, a także rozbudowy Pireusu, otaczał przyjaźnią i wsparciem Fidiasza, Anaksagorasa, Sofoklesa i Herodota; mówi się o wieku Peryklesowskim jako o okresie rozkwitu kulturalnego Aten. [przypis edytorski]

doskonaleście postąpił — doskonale postąpiliście. [przypis edytorski]

doskonne — dozgonne; trwające aż do skonania. [przypis edytorski]

doskwierzyć (daw.) — dokuczyć. [przypis edytorski]

doskwirczyć — dziś: doskwierać. [przypis edytorski]

dosłownie „Herr”, bez „mein” — przyjętą w jęz. niem. uprzejmą formą grzecznościową jest „mein Herr” (dosł: mój panie). [przypis edytorski]

do Sopot — daw. ndm, dziś popr.: do Sopotu. [przypis edytorski]

do sprzętów i omłotów — do czasu zwiezienia plonów i wymłócenia zboża. [przypis edytorski]

dossier (fr.) — zbiór dokumentów dotyczących jakiejś osoby lub sprawy. [przypis edytorski]

dostąpić — dojść, dotrzeć. [przypis edytorski]

dostąpienie — tu: dostęp. [przypis edytorski]

dostąpił w Syrakuzach rangi pretora — pretor to wyższy urzędnik w Rzymie; Agatokles otrzymał wojskową rangę chiliarchy, dosł. tysiącznika. [przypis edytorski]

dostać (daw.) — dotrzymać pola w walce, wytrzymać. [przypis edytorski]

dostać (daw.) — tu: sięgnąć i wyjąć; wydobyć. [przypis edytorski]

dostać (daw.) — tu: wydobyć, wyciągnąć. [przypis edytorski]

dostać (daw.) — tu: wydostać, wydobyć, wyciągnąć. [przypis edytorski]

dostać (daw.) — wystarczyć. [przypis edytorski]

dostać — dosięgnąć. [przypis edytorski]

dostać dyscypliny — dostać cięgi, baty; zostać pobitym. [przypis edytorski]

dostać języka — dowiedzieć się; zdobyć informacje. [przypis edytorski]

dostać (…) języka — dowiedzieć się; zdobyć informacje. [przypis edytorski]

dostać języka — wypytać. [przypis edytorski]

dostać języka — wypytać się, dowiedzieć się. [przypis edytorski]

dostać komuś — sprostać komuś, dorównać komuś. [przypis edytorski]

dostać odkosza (daw.) — oświadczyć się i nie zostać przyjętym. [przypis edytorski]

dostać (starop.) — tu: dobyć (miecza). [przypis edytorski]

dostać szpady na kogoś — dobyć szpady. [przypis edytorski]

dostać — tu: dosięgnąć. [przypis edytorski]

dostać — tu: odnaleźć postrzeloną zwierzynę. [przypis edytorski]

dostać — tu: przeciwstawić się w walce. [przypis edytorski]

dostać — tu: utrzymać pozycje. [przypis edytorski]

dostać — tu: wydostać, wyjąć. [przypis edytorski]

dostać — tu: wytrwać stojąc, nie ustąpić, utrzymać pozycję. [przypis edytorski]

dostać — wytrwać. [przypis edytorski]

dostając (daw.) — tu: wyciągając, wydostając, wydobywając. [przypis edytorski]

dostałem się „Pod Blachę” — 1 października 1924 r. Stanisław Przybyszewski zamieszkał w pałacu „Pod Blachą” w Warszawie, uzyskawszy nominację na urzędnika kancelarii cywilnej Prezydenta R.P. [przypis edytorski]

dostał koń owsa… — w oryg. początek ang. przysłowia: While the grass grows, the steed starves (tj. podczas gdy trawa rośnie, rumak głoduje), odpowiadającego polskiemu: „Nim słońce wzejdzie, rosa oczy wyje”. [przypis edytorski]

dostał kupić — można było kupić. [przypis edytorski]

dostał lekcję — tu: został korepetytorem, prywatnym nauczycielem. [przypis edytorski]

dostało mi się (starop.) — udało mi się; przydarzyło mi się. [przypis edytorski]

dostał się na Saturna — w czasach Woltera Saturn był ostatnią ze znanych planet, położoną najdalej od Słońca, a więc pierwszą, na którą mógł się dostać przybysz spoza Układu Słonecznego. [przypis edytorski]

dostały (daw.) — dojrzały. [przypis edytorski]

dostały (daw.) — dojrzały. [przypis edytorski]

dostały (daw.) — dojrzały, rozwinięty. [przypis edytorski]

dostały (daw.) — tu: dojrzały. [przypis edytorski]

dostały — dojrzały (o owocach, zbożach itp.). [przypis edytorski]

dostały — taki, który stał odpowiednio długo (zwykle o alkoholu, który z czasem nabiera smaku). [przypis edytorski]

dostaliśmy się (…) i przybyli — konstrukcja z ruchomą końcówką, tu: odnoszącą się do więcej niż jednego czasownika; inaczej: dostaliśmy się i przybyliśmy. [przypis edytorski]

dostali szable — dobyli szabli; wyciągnęli szable z pochew. [przypis edytorski]

dostali — tu: wydostali, wyjęli. [przypis edytorski]

dostalszy (starop. forma) — dojrzalszy; bardziej dojrzały, pełniejszy. [przypis edytorski]

dostanęż — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

dostanęż (..) nosa — dziś: dostanę po nosie. [przypis edytorski]

dostarczający — tu: wystarczający, dostateczny. [przypis edytorski]

dostateczne — w wyd. z 1790 r.: kosztowne. [przypis edytorski]

dostatek — bogactwo. [przypis edytorski]

dostatek — dobrobyt, bogactwo; tu: posiadane dobra materialne. [przypis edytorski]

Dostatek, syn Rozwagi (…) Bieda — to jednocześnie występujące u staroż. autorów greckich bóstwa-personifikacje: Poros-Dostatek, syn Metydy-Rozwagi, jednej z córek Okeanosa i Tetydy, oraz Penia-Bieda. [przypis edytorski]

dostatki — dziś popr. forma N.lm: dostatkami. [przypis edytorski]

dostatkiem (daw.) — wystarczająco. [przypis edytorski]

dostatni — tu: dostateczny, wystarczający. [przypis edytorski]

dostawać czego (starop.) — wystarczać czego; mieć dosyć czego. [przypis edytorski]

dostawać (daw.) — dosięgać. [przypis edytorski]