Przypisy

dziewięć łokci — ok. 4m. [przypis edytorski]

dziewięć nieb — według średniowiecznej kosmologii znajdującą się w centrum świata Ziemię otaczało dziewięć koncentrycznych sfer niebieskich. Siedem z nich odpowiadało: Księżycowi, Merkuremu, Wenus, Słońcu, Marsowi, Jowiszowi i Saturnowi. Ósma była sferą gwiazd stałych. Ostatnie, dziewiąte niebo, zwane empireum, miało być siedzibą Boga i aniołów. Wizerunek ten utrwalił Dante w swoim poemacie Boska Komedia. [przypis edytorski]

dziewięć pałek — odznaka godności hrabiowskiej umieszczana w herbie: opaska z dziewięcioma wachlarzowato ułożonymi „pałkami”, tj. promieniami mającymi na końcach perły. [przypis edytorski]

dziewięć sążni — ok. 16 m. [przypis edytorski]

dziewięć sióstr — tu: Muzy, mitologiczne patronki sztuk. [przypis edytorski]

dziewięć sułtanic Feba — w ten sposób określa się tu Muzy, opiekunki twórczości artystycznej. [przypis edytorski]

dziewięcią — dziś popr. forma N. l. mn.: dziewięcioma. [przypis edytorski]

dziewięcią — dziś popr. N. lm. dziewięcioma. [przypis edytorski]

Dziewięci iasnych chórów nieba — mowa o chórach anielskich; średniowieczna teologia zaludniała niebo aniołami ustawionymi w ścisłej hierarchii, dzielącymi się na chóry. [przypis edytorski]

dziewięciu laty — dziś: dziewięcioma latami. [przypis edytorski]

dziewięciuset braci Ducha Tegorocznego Bożego Narodzenia — chodzi o liczbę dotychczasowych świąt Bożego Narodzenia; ponieważ Opowieść wigilijna Charlesa Dickensa została wydana po raz pierwszy w 1843 roku, wskazywałoby to na początki obchodzenia tych świąt o dziewięcset lat wcześniej, a tymczasem Boże Narodzenie zaczęto świętować w IV w. (o ile nie wcześniej): Duch Tegorocznego Bożego Narodzenia, który odwiedził Ebenezera Scrooge'a miał więc już wówczas ponad tysiąc pięciuset braci. [przypis edytorski]

dziewięciu stróżów — podobnych stróżów wybierano później podczas olimpiad. [przypis edytorski]

dziewierz — ojciec pana młodego (świekr) a. brat męża (szwagier); tu: starszy wiekiem mężczyzna z bliskiej rodziny pana młodego, pełniący funkcję pierwszego drużby. [przypis edytorski]

dziewierz (starop.) — szwagier. [przypis edytorski]

dziewka (daw.) — dziewczyna, panna. [przypis edytorski]

dziewka (daw.) — dziewczyna; służąca. [przypis edytorski]

dziewka (daw.) — dziewczyna, służąca. [przypis edytorski]

dziewka (daw., gw.) — dziewczyna, panna; także: córka. [przypis edytorski]

dziewka (starop.) — córka. [przypis edytorski]

dziewka (starop.) — dziewczyna, tu: córka. [przypis edytorski]

dziewka (starop.) — dziewczynka, dziewczyna, panienka. [przypis edytorski]

dziewka (starop.) — tu: panna, dziewczyna. [przypis edytorski]

dziewka (tu daw.) — córka. [przypis edytorski]

dziewka — tu: służąca. [przypis edytorski]

dziewki pochopne do wojny (mit. gr.) — Amazonki, potomkinie boga Aresa i nimfy Harmonii; obszar zamieszkiwania tego na poły legendarnego plemienia lokalizowano u wybrzeży Morza Czarnego, w Kolchidzie (tereny dzisiejszej Gruzji), w Tracji, w centralnej Scytii (na lewobrzeżnych równinach naddunajskich) a. u podnóży Kaukazu w Azji Mn. [przypis edytorski]

dziewki w niewolą zabiorą — do kobiet zabranych w niewolę należała żona Hektora, Andromacha; została niewolnicą Neoptolemosa i urodziła mu trzech synów: Pergamosa, Pielosa i Molossosa. [przypis edytorski]

dziewoja (daw.) — dorodna dziewczyna. [przypis edytorski]

dziewoja — dziewczyna. [przypis edytorski]

Dziewonia — w mit. słowiańskiej boginka łąk. [przypis edytorski]

dzieworództwo — rozwój organizmu z komórki jajowej, która nie została zapłodniona. [przypis edytorski]

dziewosłąb (gw.) — swat. [przypis edytorski]

dziewosłąb — swat. [przypis edytorski]

dziewosłęb a. dziewosłąb (daw.) — swat. [przypis edytorski]

dziewosłęb (daw.) — swat, pośrednik przy zawieraniu małżeństwa. [przypis edytorski]

dziewosłęb (daw.) — swat, tu: zalotnik. [przypis edytorski]

dziewosłębić (daw.) — być swatem, tu raczej: starać się o rękę. [przypis edytorski]

dziewosłębić (daw.) — wysyłać swatów. [przypis edytorski]

dziewosłębić — swatać. [przypis edytorski]

dziewosłęb — osoba starająca się o rękę dziewczyny w czyimś imieniu; swat. [przypis edytorski]

dziewosłęb — osoba starająca się o rękę dziewczyny w czyimś imieniu; swat; tu: w dziwosłębach (zastać kogoś): podczas starań o rękę panny. [przypis edytorski]

dziewosłęb — swat, człowiek pośredniczący w zawarciu małżeństwa. [przypis edytorski]

dziewosłęb — swat; osoba pośrednicząca przy składaniu propozycji małżeńskiej. [przypis edytorski]

dziewosłęb — swat; pośrednik przy kojarzeniu pary małżeńskiej. [przypis edytorski]

dziewosłęby (daw.) — konkury, swatanie; zaręczyny. [przypis edytorski]

dziewstwo (starop.) — dziewictwo. [przypis edytorski]

dziewucha — tu: służąca. [przypis edytorski]

dziewuchom paciorków (wiozę) (gw.) — dziewczynom paciorki. [przypis edytorski]

dzieża — drewniane naczynie do wyrabiania ciasta. [przypis edytorski]

dzieża — drewniane naczynie służące do rozczyniania mąki i wyrastania ciasta chlebowego. [przypis edytorski]

dzieża — duże, drewniane naczynie, służące do rozrabiania ciasta na chleb. [przypis edytorski]

dzieża — duże naczynie służące do rozczyniania ciasta na chleb. [przypis edytorski]

dzieża — naczynie do wyrabiania ciasta. [przypis edytorski]

dzieża — naczynie do zaczyniania ciasta na chleb. [przypis edytorski]

dzieża — okrągłe naczynie z drewnianych klepek do wyrobu ciasta na chleb. [przypis edytorski]

dzieża z kwasem rozczynowym — naczynie z zaczynionym ciastem chlebowym. [przypis edytorski]

dzieżka — garnek bez uszu. [przypis edytorski]

dzieżka — mała dzieża, tj. naczynie drewniane, wykonane z klepek, o kształcie ściętego stożka a. walca; wyrobem dzieży (jak również beczek) zajmował się bednarz; duże dzieże używano do wyrabiania ciasta chlebowego, mniejsze do przechowywania żywności. [przypis edytorski]

dzieżka — miseczka. [przypis edytorski]

dzika a piękna — konstrukcja z „a” w funkcji spójnika łącznego, dziś: dzika i piękna. [przypis edytorski]

Dzika kaczka — norw. Vildanden, dramat Ibsena z z 1884 roku. [przypis edytorski]

Dzika kaczka — sztuka Henrika Ibsena z 1884 roku. [przypis edytorski]

dzik (Dicotyles labiatus) — w ob. klasyfikacji: Tayassu pecari, pekari białobrody, wszystkożerny ssak, podobny do dzika, żyjący w Ameryce, większy od pekari obrożnego. [przypis edytorski]

dzikich — „dzikimi” nazywano Żydów, którym okupant odebrał uprawnienia do mieszkania nawet na terenie getta, przeznaczonych do wywózki i ukrywających się. [przypis edytorski]

dzikie domy — „dzikimi” nazywano Żydów, którym okupant odebrał uprawnienia do mieszkania nawet na terenie getta, przeznaczonych do wywózki i ukrywających się; „dzikie domy” to miejsca ich zamieszkania. [przypis edytorski]

Dzikie Pola — zwyczajowe określenie stepowej krainy nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkanej, stanowiącej schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzeczpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim. [przypis edytorski]

Dzikie Pola — zwyczajowe określenie stepowej krainy nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkanej, stanowiącej schronienie dla Kozaków, zbiegów i koczowników, pas ziemi niczyjej między Rzeczpospolitą a tatarskim Chanatem Krymskim; historyczna nazwa Zaporoża. [przypis edytorski]

Dzikiewicz, Władysław (1867–1929) — hotelarz, założyciel hotelu „Morskie Oko”. [przypis edytorski]

dzikim — hebr. פרא (pere): dosł. 'dziki osioł'. [przypis edytorski]

dzik — w herbie Domu Yorków, do którego Ryszard III należał, będąc ostatnim panującym z tej linii, znajdują się dwa białe dziki. [przypis edytorski]

dzióbem — dziś popr.: dziobem. [przypis edytorski]

dzióbły — dziś popr.: dziobnęły. [przypis edytorski]

dziobak, Ornithorhynchus (biol.) — australijski prymitywny ssak z rzędu stekowców, składający jaja; poznany przez Europejczyków pod koniec XVIII w. [przypis edytorski]

dziobaty — o twarzy noszącej ślady ospy. [przypis edytorski]

dziob (daw. reg.) — dziś popr. pisownia: dziób. [przypis edytorski]

dziob (fonet. ang. job) — praca. [przypis edytorski]

dziobią gdyby kruki — dziobią niby kruki. [przypis edytorski]

dziobnica — stewa dziobowa, przedłużenie stępki (kilu) statku w kierunku dziobu. [przypis edytorski]

dzioborożec (biol.) — ptak z długim, zakrzywionym dziobem, często z rogową naroślą w górnej części, występujący Afryce, tropikalnej Azji i na wyspach płd.-wsch. Oceanii. [przypis edytorski]

dziryt — broń drzewcowa; rodzaj prehistorycznej włóczni. [przypis edytorski]

dziryt (daw.) — krótka włócznia. [przypis edytorski]

dziryt — krótka włócznia. [przypis edytorski]

dziryt — rodzaj krótkiej włóczni. [przypis edytorski]

dziryt — rodzaj włóczni. [przypis edytorski]

dziryt — włócznia o wąskim, wydłużonym grocie osadzonym na krótkim drzewcu. [przypis edytorski]

dziryt — włócznia. [przypis edytorski]

dziryt — wschodnia broń, rodzaj włóczni o krótkim drzewcu. [przypis edytorski]

dziryt (z tur.) — odmiana włóczni. [przypis edytorski]

dzirżę (starop.) — dzierżę. [przypis edytorski]

dziś Dafne goni, Apollo ucieka — aluzja do mitu gr. o Dafne, która uciekając przed zalotami Apolla zmieniła się w drzewo laurowe. [przypis edytorski]

Dziś do nas należą Niemcy, a jutro cały świat! — fragment nazistowskiej piosenki autorstwa Hansa Baumanna (1914–1988), powstałej w 1932 r. [przypis edytorski]

Dziś do nas zesłanemu — obecnie śpiewa się: „Dziś nam narodzonemu”. [przypis edytorski]

dziś jeszcze będziesz ze mną w raju — por. Łk 23, 43. [przypis edytorski]

dziś, jutroli (daw.) — konstrukcja z partykułą pytającą -li; znaczenie: dziś czy jutro. [przypis edytorski]

Dziś mu głowę podeptała,/ Która od wieków przyjść miała./ Białogłowa. — nawiązanie do wizji z Apokalipsy św. Jana, w której to Maryja stopą miażdży głowę węża. [przypis edytorski]

dzisia (daw.) — dziś: dzisiaj. [przypis edytorski]

dzisia (daw.) — dzisiaj. [przypis edytorski]

dzisia (gw.) — dzisiaj. [przypis edytorski]

dzisiajem — skrócone: dzisiaj jestem. [przypis edytorski]

dzisia (starop.) — dzisiaj. [przypis edytorski]

dzisia (starop. forma) — dzisiaj. [przypis edytorski]