Przypisy

most Waterloo, ang. Waterloo Bridge — most w Londynie nad rzeką Tamizą, pomiędzy mostami Blackfriars Bridge a Hungerford Bridge, kilkaset metrów na płn. od stacji kolejowej Waterloo. [przypis edytorski]

Most Westchnień (wł. Ponte dei Sospiri) — najbardziej znany most w Wenecji, zbudowany w 1600 nad kanałem Rio di Palazzo; przeprowadzano przez niego skazańców z sali sądowej w Pałacu Dożów do znajdującego się po drugiej stronie więzienia. [przypis edytorski]

most — w mitologii skandynawskiej z krainy śmiertelników do zamieszkałego przez bogów grodu Asgard droga prowadzi przez Tęczowy Most Bifrost. [przypis edytorski]

most w Pecq — drewniany most we wsi Pecq, po którym 1 lipca 1815 armie Wellingtona i Blüchera przeszły przez Sekwanę. [przypis edytorski]

Mosul i Nimrud — w płn. Mezopotamii, nad Tygrysem; w pobliżu miasta Mosul znajdują się ruiny stolicy imperium asyryjskiego, Niniwy; Nimrud to stanowisko archeologiczne w miejscu, gdzie znajdowało się staroż. Kalchu, inna ze stolic asyryjskich, identyfikowane z biblijnym Kalach założonym przez Nimroda. [przypis edytorski]

Moszczeńska-Rzepecka, Izabela (1864–1941) — polska publicystka, działaczka społeczna i feministka. [przypis edytorski]

moszcz — niesfermentowany sok z winogron. [przypis edytorski]

moszcz — świeżo wyciśnięty, niesfermentowany sok z winogron. [przypis edytorski]

moszcz — świeżo wyciśnięty sok. [przypis edytorski]

moszcz — sok wytłoczony z winogron. [przypis edytorski]

moszcz — sok z winogron przed fermentacją. [przypis edytorski]

moszcz — surowy, świeżo wyciśnięty sok owocowy (tu: winogronowy), stanowiący półprodukt do produkcji napoju (tu: wina). [przypis edytorski]

moszcz (z łac. mustum) — świeżo wyciśnięty sok z owoców wykorzystywany jako półprodukt w procesie wyrobu napoju finalnego, np. wina, cydru itp. [przypis edytorski]

moszea (daw.) — meczet. [przypis edytorski]

moszej — zniekształcone mosques, tj. meczetów. [przypis edytorski]

moszey (daw.) — meczet. [przypis edytorski]

mosz (gw.) — masz. [przypis edytorski]

Moszny — wieś w środkowej części dzisiejszej Ukrainy, na prawym brzegu Dniepru, ok. 50 km na płd. wschód od Kaniowa. [przypis edytorski]

motać (daw.) — tu: kręcić, miotać, rzucać. [przypis edytorski]

motać przędzę — zwijać, nawijać na coś przędzę, tj. nić służącą do wyrobu tkanin. [przypis edytorski]

mota (gw.) — macie. [przypis edytorski]

mot d'ordre (fr.) — dewiza, hasło. [przypis edytorski]

motek — kłębek włóczki. [przypis edytorski]

motek — nici, przędza zwinięte luźno w podłużny pęczek lub nawinięte na szpulkę. [przypis edytorski]

motek splątanego jedwabiu — rozplątanie go miało stanowić symbol wymaganej w małżeństwie cierpliwości. [przypis edytorski]

moterystė — santuoka. [przypis edytorski]

motet (muz.) — rodzaj kompozycji wokalnej na wiele głosów, przeważnie z tekstem o tematyce religijnej. [przypis edytorski]

motet (muz.) — rodzaj kompozycji wokalnej na wiele głosów, przeważnie z tekstem o tematyce religijnej, zwykle śpiewanej bez akompaniamentu. [przypis edytorski]

motet (muz.) — rodzaj kompozycji wokalnej na wiele głosów, przeważnie z tekstem o tematyce religijnej, zwykle śpiewanej bez akompaniamentu. [przypis edytorski]

Mothe-Guyon, Jeanne de la (1648–1717) — francuska mistyczka, oskarżona o szerzenie kwietyzmu, nauki o potrzebie zatopienia się w modlitwie i i mistycznym spokoju (łac. quietus) Bożym, zdania się na łaskę Bożą. [przypis edytorski]

mother (ang.) — matka. [przypis edytorski]

motia (daw. z fr.) — spółka, współuczestnictwo. [przypis edytorski]

motia (daw., z fr.) — spółka, współuczestnictwo. [przypis edytorski]

motia (gw.) — spółka. [przypis edytorski]

motława — tu: zatoka. [przypis edytorski]

motłoch — zbieranina; tu: śmieci, odpady, ruina. [przypis edytorski]

Motley, John Lothrop (1814–1877) — amerykański pisarz, autor dwóch dzieł poświęconych historii Holandii: The Rise of the Dutch Republic i The United Netherlands. [przypis edytorski]

motocykletka (daw.) — motocykl. [przypis edytorski]

motoł — matoł, tępak. [przypis edytorski]

motor — tu: silnik. [przypis edytorski]

motowidło — narzędzie do odmierzania i zwijania w motki nici. [przypis edytorski]

motowidło — przyrząd do odmierzania i zwijania motki nici, przędzy. [przypis edytorski]

motowidło — przyrząd służący do odmierzania i zwijania w motki nici lub przędzy. [przypis edytorski]

motowidło — urządzenie służące do zwijania nici w motki. [przypis edytorski]

Motteville, Françoise de (ok. 1620–1689) — francuska pamiętnikarka, pokojówka Anny Austriaczki. [przypis edytorski]

Motteville, Langlois de (1621–1689) — autor wydanych w r. 1723 Pamiętników do dziejów Anny Austriaczki (matki Ludwika XIV). [przypis edytorski]

motto — Tytuł przepisanego odręcznie zbioru przedzielony jest mottem z Ewangelii Mateusza. Po wykaligrafowanych jedna pod drugą datach „1942” i „1943” wypisane jest motto, poniżej zaś mniej kaligraficznie dopracowanym pismem data „1944”. Na kolejnej karcie, w prawym dolnym rogu widnieje dedykacja, najprawdopodobniej nie autorska: podpisana inicjałami S.B., czyli najpewniej Stefanii Baczyńskiej (1890–1953) z d. Zieleńczyk, matki Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, która zapewne kodeks ten przepisała. Dedykacja została zapisana wcześniej, przed domknięciem tomu, jest datowana 24 XII 42 r. i brzmi:

[przypis edytorski]

motylek — tu: kokarda lub muszka, przypominająca kształtem motyla. [przypis edytorski]

motylica wątrobowa — rodzaj przywry, pasożyt wewnętrzny żyjący w przewodach żółciowych wątroby roślinożerców, czasem także człowieka. [przypis edytorski]

motyliczka (starop., zdrobn.) — motylek. [przypis edytorski]

motyw: „Ona zedrze urok z tamtej” działał już na samego Strumieńskiego dość niewyraźnie (s. 297 w. 3) — [autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; tu na odnośnej stronie znajduje się fragment zaczynający się od słów:] „Może ta trzecia uratuje Olę, zedrze urok z Angeliki, zrobi to, czego nie może zrobić Ola jako żona legalna i dozwolona” (rozdział XVI). [przypis edytorski]

motyw wedycki (właśc. wedyjski) — motywy odnoszące się do najstarszych pism indyjskich, Wed, w których zawarte są wierzenia, traktaty filozoficzne i teologiczne, opisy obyczajów i obrzędów. [przypis edytorski]

mouleur (fr.) — odlewnik. [przypis edytorski]

Mouleur (frz.) — Formengießer. [przypis edytorski]

Moulin Rouge — kabaret w Paryżu, słynny jako miejsce narodzin skandalizującego tańca, kankana. [przypis edytorski]

Mounet-Sully (pseud.), właśc. Jean-Sully Mounet (1841–1916) — francuski aktor. [przypis edytorski]

Mount Everest a. Czomolungma — najwyższy szczyt Ziemi (8849 m n.p.m.), położony w Himalajach. [przypis edytorski]

Mount Harriet — ob. Mount Manipur, najwyższy szczyt wyspy Andaman Południowy, 383 m n.p.m. [przypis edytorski]

Mount Rushmore (Góra Rushmore) — góra w zach. części stanu Dakota Południowa, w której w latach 1927–1941 wykuto pomnik o nazwie Mount Rushmore National Memorial, przedstawiający głowy czterech prezydentów USA szczególnie znaczących dla historii tego kraju. [przypis edytorski]

Mouquet — syn pana Mouque; dziś w jęz. fr. nazwiska żon i dzieci nie różnią się formą od nazwiska męża i ojca. [przypis edytorski]

Mouquette — córka pana Mouque; dziś w jęz. fr. nazwiska żon i dzieci nie różnią się formą od nazwiska męża i ojca. [przypis edytorski]

Mouret, Jean-Joseph (1682–1738) — fr. kompozytor, autor operowych tragedii lirycznych i oper baletowych, czołowy przedstawiciel muzyki barokowej we Francji. [przypis edytorski]

Mousa, właśc. Musa (arab.: Wyciągnięty z wody) — prorok w Koranie, w Biblii, Starym Testamencie znany jako Mojżesz, w islamie uważany za proroka (nabi), posłańca bożego (rasul), prawodawcę oraz przywódcę; wytrysnęła (…) jak źródło niegdyś za Mousy uderzeniem: nawiązanie do zdarzenia opisanego w Biblii (Wj 17,1–6): prowadząc lud Izraela przez na pustynię, Mojżesz dokonał cudu, by napoić spragnionych i buntujących się z tego powodu Izraelitów: według instrukcji otrzymanych od Boga Jahwe wziął laskę, uderzył w skałę Horeb (na której stanął Jahwe), a wtedy ze skały wypłynęła woda. [przypis edytorski]

mousse (fr.) — chłopiec okrętowy. [przypis edytorski]

movens gressum (łac.) — stawiając kroki. [przypis edytorski]

movimentum (łac., r.n.) — ruch. [przypis edytorski]

mową potoczną albo samymi wierszami, i to wierszami bądź pomieszanymi jedne z drugimi… — tu i niżej słowo „wiersz” odpowiada oryginalnemu μέτρον (metron, pierwotnie: miara), rozumianemu ogólnie jako antyczny wiersz metryczny, odróżniający się od prozy („mowy potocznej”) pewnym regularnym rytmem, bądź jako określone metrum, czyli wzorzec rytmiczny wiersza, albo sam wers. [przypis edytorski]

mowa Gaelu — chodzi o język gaelicki. [przypis edytorski]

mowa uroczysta i zwycięska na cześć Ryszarda Wagnera z okazji jego tryumfu bajruckiego w 1876 — chodzi o otwarcie Teatru Operowego w miejscowości Bayreuth w Bawarii, wybudowanego specjalnie na potrzeby związane z wykonaniem kompozycji Wagnera; inauguracja miała miejsce 13 sierpnia 1876 r. i stanowiła fenomen społeczno-kulturalny: obecne były na niej koronowane głowy, cesarz niem. i król pruski Wilhelm II, cesarz Brazylii Dom Pedro II, król Bawarii Ludwik II von Wittelsbach (incognito) i przedstawiciele arystokracji obok wybitnych osobistości kultury i sztuki, takich jak filozof Friedrich Nietzsche czy kompozytorzy: Edward Grieg, Piotr Czajkowski, Franciszek Liszt i in.; począwszy od tej daty do dziś w Bayreuth odbywa się coroczny festiwal wagnerowski. [przypis edytorski]

mowa wiązana — wypowiedź w formie wiersza, przeciwieństwo prozy. [przypis edytorski]

Mowczy, pope! Ne twoje diło brechniu meni zadawaty! Chody no na dwir, nauczu ja tebe pułkownikiw zaporoskich szanowaty! (z ukr.) — Milcz, popie! To nie twoje zadanie zarzucać mi kłamstwo! Chodź na dwór, nauczę cię szanować pułkowników zaporoskich! [przypis edytorski]

moweżanr — fonetyczny zapis fr. wyrażenia mauvais genre: zły ton, niesmaczny, niewłaściwy sposób wysławiania się a. zachowania. [przypis edytorski]

Mowgli — bohater książki Rudyarda Kiplinga (1865–1936) pt. Księga dżungli. [przypis edytorski]

mowić — dziś: mówić. [przypis edytorski]

mowię — dziś mówię; pozostawiono archaiczną formę o odmiennym niż dziś brzmieniu jako rym do „powie”. [przypis edytorski]

mowny (daw.) — gadatliwy. [przypis edytorski]

mowny — tu: wymowny. [przypis edytorski]

mowy jednej — chodzi o hebrajski, język w którym został stworzony świat, przez Żydów określany jako 'język święty' (hebr. לָשׁוֹן הַקֹּדֶשׁ laszon hakodesz), zob. Raszi do 11:1. [przypis edytorski]

moździerz — miseczka z tłuczkiem służąca do ucierania przypraw, leków itp. [przypis edytorski]

moździerz — tu: rodzaj działa strzelającego pod stromym kątem. [przypis edytorski]

moździerz typu „Karl” o nazwie własnej „Ziu”, monstrualnego kalibru 600 mm, strzelający pociskami o wadze 2170 kilogramów sztuka — Właśc. 60-cm Karl-Grät 040. Moździerze te zaprojektowano z myślą o ostrzale umocnień francuskiej Linii Maginota. W sumie Niemcy wyprodukowali 6 egzemplarzy tej broni. [przypis edytorski]

možna (sl.) — galima. [przypis edytorski]

możderz (daw.) — dziś: moździerz. [przypis edytorski]

Może barany zarówno gorące — wg wydania Quarto te słowa oraz cztery następne kwestie Marii, aż do końca aktu II, mówi Katarzyna. [przypis edytorski]

możebne (daw.) — możliwe. [przypis edytorski]

możebne (daw.) — możliwe. [przypis edytorski]

możebne — dziś: możliwe. [przypis edytorski]

możebne — dziś raczej: możliwe. [przypis edytorski]

możebne — możliwe. [przypis edytorski]

możebny (daw.) — możliwy. [przypis edytorski]

może bym za zbytnią troskliwość wydała — może bym ujawniła za wielką troskliwość. [przypis edytorski]

Może by pan wody sodowej wypił? — rzekła życzliwie (…) podając mu flakon z wodą kolońską — być może błąd tekstu lub mylący opis sytuacji: dziś wodą kolońską nazywa się rodzaj wody toaletowej, roztwór kompozycji olejków eterycznych w alkoholu o bardzo wysokim stężeniu, nienadający się do picia. [przypis edytorski]

możeć — skrócone: może ci. [przypis edytorski]

możeć to wziąć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci (skróconą do -ć). [przypis edytorski]

może chcesz widzieć syna — Mąż stara się „sprowadzić na ziemię” swoją żonę, opętaną poezją, przypominając o roli społecznej kobiety w rodzinie; nie przynosi to jednak pożądanego skutku. [przypis edytorski]

możecie być przybranymi synami tyranów, ale nigdy nie ujrzycie czwartego dnia Idów!… — Idy to w staroż. kalendarzu rzymskim dzień przypadający w środku miesiąca (w 13 lub 15 dniu, zależnie od miesiąca roku), używany jako odniesienie przy rachubie czasu, gdyż Rzymianie nie stosowali ciągłej numeracji dni w miesiącu; Juliusz Cezar, sprawujący wówczas władzę dyktatorską, planował 18 marca roku 44 p.n.e. opuścić Rzym i wyruszyć na czele wyprawy wojennej na Wschód, jednak w dniu Idów marcowych (15 marca) został zasztyletowany przez spiskowców uważających go za tyrana i dążących do przywrócenia republiki; 19 marca otwarto testament Cezara, w którym usynowił i ustanowił swoim spadkobiercą Gajusza Oktawiusza, późniejszego zwycięzcę wojen domowych i pierwszego cesarza rzymskiego, znanego jako Oktawian August. [przypis edytorski]

może co pilnego — dziś raczej: może coś pilnego. [przypis edytorski]

możeli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy może. [przypis edytorski]

możeli — „może” z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

możeli (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy może, czyż może. [przypis edytorski]