Przypisy

niebożę — biedactwo, nieborak, ktoś nieszczęśliwy. [przypis edytorski]

Nieboż winno czyli wyroki (daw.) — konstrukcja podwójna z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż, oraz partykułą -li; znaczenie pytania retorycznego: czy to niebo winne (temu) czy też wyroki. [przypis edytorski]

nie bresz (reg.) — nie kłam. [przypis edytorski]

nie budowano ich, a kopano — dziś popr.: nie budowano ich, ale kopano. [przypis edytorski]

Niebuhr, Barthold Georg (1776–1831) — historyk duński i niem., stosował w swych pracach metodę filologiczno-historyczną, wykładowca historii staroż. w Berlinie, od 1823 w Bonn, członek Berlińskiej Akademii Nauk; mąż stanu w służbie pruskiej, w l. 1816–1823 ambasador Elektoratu Brandenburgii i Królestwa Prus w Watykanie, ekspert w zakresie finansów. [przypis edytorski]

Niebuhr, Karsten (1733–1815) — niemiecki kartograf i podróżnik, badacz pisma klinowego, jedyny z sześciu członków duńskiej ekspedycji naukowej wysłanej na Bliskich Wschód (1761–1767), który przeżył tę wyprawę; autor dzieła Reisebeschreibung von Arabien und anderen umliegenden Ländern (Opis podróży do Arabii i innych krajów ościennych, 1778). [przypis edytorski]

nie bursztynem czuć ciebie — sproszkowany bursztyn dodawany jest do kadzideł kościelnych. [przypis edytorski]

niebu wprzód nie dają — sens: nie pozwalają na stwierdzenie, że barwa nieba jest piękniejsza. [przypis edytorski]

nie byłaby odszukała — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: nie odszukałaby wcześniej (w stosunku do innego przeszłego zdarzenia). [przypis edytorski]

nie byłaby sobie wyobraziła — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: nie wyobraziłaby sobie wcześniej (w stosunku do innego przeszłego zdarzenia) [przypis edytorski]

nie była ciemną, ani pochmurną (daw.) — dziś: nie była ciemna, ani pochmurna. [przypis edytorski]

nie była jako (daw.) — nie było jej od. [przypis edytorski]

nie była nawiedzała i trapiła — daw. czas zaprzeszły; dziś: nie nawiedzała i trapiła (wcześniej). [przypis edytorski]

nie była podgoloną — dziś raczej: nie była podgolona. [przypis edytorski]

nie była podobna (starop. konstrukcja zdaniowa) — niepodobne było; było niemożliwe. [przypis edytorski]

nie była poznała — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: nie poznała wcześniej (przed inną czynnością a. wydarzeniem wyrażoną zwykłym czasem przeszłym). [przypis edytorski]

nie była tęga na nogi — nie miała mocnych nóg. [przypis edytorski]

nie byłbym go poznał (daw.) — dziś: nie poznałbym go. [przypis edytorski]

nie byłbym jej teraz opuścił — daw. konstrukcja składniowa; dziś: nie opuściłbym jej teraz. [przypis edytorski]

nie byłby niczego zajął — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]

nie byłby uczynił — konstrukcja daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od pozostałych czynności i stanów zapisanych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: nie uczyniłby wcześniej, uprzednio, kiedyś itp. [przypis edytorski]

nie byłem mocen — dziś: nie byłem w mocy; nie mogłem, nie byłem w stanie. [przypis edytorski]

niebyłe — takie, które się nie zdarzyło. [przypis edytorski]

nie był (…) kosztownym — dziś: nie był kosztowny. [przypis edytorski]

nie byłli — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li; znaczenie: czy nie był, czyż nie był. [przypis edytorski]

nie było podobna — nie sposób było, nie dało się. [przypis edytorski]

niebyłość — dziś: niebyt. [przypis edytorski]

nie było widno — dziś: nie było widać. [przypis edytorski]

nie było w nim wody — «Czyż z tego, że jest powiedziane, że dół był próżny, nie jest oczywiste, że nie było w nim wody? Co zatem znaczą słowa, że nie było w nim wody? Wody w nim nie było, ale były w nim węże i skorpiony», zob. Raszi do 37:24. [przypis edytorski]

nie byłożby — czy nie byłoby. [przypis edytorski]

nie byłoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy nie było, czyż nie było. [przypis edytorski]

Nie był tam pierwszym — dziś raczej: Nie był tam pierwszy. [przypis edytorski]

nie był w możności (daw.) — nie miał władzy. [przypis edytorski]

nie był wpadł — daw. forma czasu zaprzeszłego, używanego dla wyrażenia czynności poprzedzającej inną czynność wyrażoną w czasie przeszłym zwykłym; znaczenie: nie wpadł (wcześniej). [przypis edytorski]

niebyły — taki, który się nie zdarzył; nierzeczywisty. [przypis edytorski]

Nie były to domy, a pieczary — dziś popr.: Nie były to domy, ale pieczary. [przypis edytorski]

nie były to jednak szałasy, a legowiska raczej — dziś popr.: nie były to jednak szałasy, ale legowiska raczej. [przypis edytorski]

nie były, tylko w pałacach wielkich panów (daw. konstrukcja) — dziś: były tylko w pałacach (…) lub: nie było nigdzie, tylko w pałacach (…). [przypis edytorski]

nie byłżeś (daw.) — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy nie byłeś; czyś nie był. [przypis edytorski]

nie byliby go zrozumieli — daw. konstrukcja czasu zaprzeszłego. [przypis edytorski]

Nie bylibyśmy go wykonali — daw. konstrukcja składniowa; dziś: Nie wykonalibyśmy go. [przypis edytorski]

nie byli pracowali — forma daw. czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od tej wyrażanej zwykłym czasem przeszłym. [przypis edytorski]

nieby [rządzi] (starop. forma) — dziś N.lm: niebami. [przypis edytorski]

niebywały — tu w znaczeniu dosł.: jakiego (dotąd) nie było. [przypis edytorski]

nie ćmi szlacheckiego klejnotu — nie przynosi ujmy szlachcicowi. [przypis edytorski]

Nie cackoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż, o funkcji pytajnej; znacznie: czyż nie cacko. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — nie ruszać; por. dziś: poniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — nie ruszać; zaniechać, porzucić, zostawić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — odstąpić; por. zaniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — tracić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zaniechać, porzucić. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zostawić; por. poniechać. [przypis edytorski]

niechać (daw.) — zostawić, porzucić. [przypis edytorski]

niechać — nie ruszać; por. poniechać czego. [przypis edytorski]

niechać — nie ruszać. [przypis edytorski]

niechać on mówi (starop.) — konstrukcja z partykułą ci, skróconą do -ć; znaczenie: niechże on mówi, niechaj sobie mówi. [przypis edytorski]

niechać — porzucić, zaprzestać. [przypis edytorski]

niechać — porzucić, zostawić, zaniechać. [przypis edytorski]

niechaj będzie [to] świadectwem — Bóg będzie świadkiem, zob. Raszi do 31:44. «Słowa tego przymierza będą świadczyć między mną a tobą», zob. Radak do 31:44. [przypis edytorski]

niechajcie mnie — zostawcie mnie; por. poniechać czego. [przypis edytorski]

niechaj da wam miłosierdzie — «Teraz nie brakuje wam już nic oprócz modlitwy, więc oto modlę się za was», zob. Raszi do 43:14. [przypis edytorski]

niechaj (daw.) — nie ruszać; zaniechać, porzucić. [przypis edytorski]

niechaj grzesznym będę — «Związałem się poważnym wyrokiem, że będę odrzucony w obu światach», zob. Raszi do 44:32. [przypis edytorski]

niechaj patrzy każdy swego (daw.) — niech każdy pilnuje swoich spraw. [przypis edytorski]

niechaj pozostanie twoim, co twoje! — tymi słowami Esaw przyznał Jakubowi prawa do błogosławieństw od ich ojca, zob. Raszi do 33:9. [przypis edytorski]

niechaj przeczyta Malthusa — tj. Prawo ludności Thomasa Malthusa (1766–1834), prof. ekonomii politycznej, który wprowadzając czynnik demograficzny do rozważań na temat procesu rozwoju gospodarczego i społecznego, dowodził, że przyrost ludności stanowi zagrożenie, obniżając poziom zamożności społeczeństwa i prowadząc nieuchronnie do klęski głodu oraz nędzy. [przypis edytorski]

niechaj rozrosną się w mnóstwo — hebr. וידגו (wajidgu): ‘przymnażać, zwiększać’, zawiera w sobie słowo דג (dag): ‘ryba’. Niech mnożą się, «na podobieństwo ryb, które płodzą i rozmnażają się, a złe oko nie ma nad nimi władzy», zob. Raszi do 48:16. [przypis edytorski]

niechaj się ozowie (starop.) — niech się odezwie. [przypis edytorski]

niechaj (starop.) — forma trybu rozkazującego: zaniechaj czego, porzuć co. [przypis edytorski]

niechajże — poniechaj; zostaw (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że) [przypis edytorski]

niechaj — zaniechaj; tj. zaprzestań czegoś, porzuć coś. [przypis edytorski]

niechanie (daw.) — zaprzestanie czegoś, dziś tylko w formie dokonanej: zaniechanie. [przypis edytorski]

Niech bandzie pokwalony (gw.) — niech będzie pochwalony (w domyśle: Jezus Chrystus). [przypis edytorski]

niech będzie mym udziałem — niech mnie dotyczy; niech mi się przydarzy. [przypis edytorski]

Niechby już — «Wystarczająco [wielką łaską] dla mnie będzie, gdy choć Iszmael będzie żył […]. Ale Bóg odrzekł mu: dostaniesz i to, i to: Icchak [Izaak] się urodzi i Iszmael będzie żył», zob. Bechor Szor do 17:18. [przypis edytorski]

niechby — partykuła wprowadzająca zdania i równoważniki zdań wyrażające życzenie. [przypis edytorski]

niechcąc (daw.) — dziś: niechcący; mimochodem. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś: niechcący. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś popr. forma: niechcący. [przypis edytorski]

niechcąco — dziś popr.: niechcący. [przypis edytorski]

Nie chcąc słabą zostawić — dziś popr.: nie chcąc słabej zostawić. [przypis edytorski]

niechcąc (starop.) — dziś popr.: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcąc (starop. forma) — dziś: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcąc (starop. forma ort.) — dziś: nie chcąc. [przypis edytorski]

niechcący (starop.) — dziś popr. forma imiesłowu: nie chcąc. [przypis edytorski]

nie chcą (…) rozprószyć swe wspólne istnienie — dziś popr.: nie chcą (…) rozprószyć swego wspólnego istnienia. [przypis edytorski]

nie chcęć — konstrukcja z partykułą „ci”, skróconą do -ć, pełniącą funkcję wzmacniającą. [przypis edytorski]

niechcę (daw.) — dziś: nie chcę. [przypis edytorski]

niechcę (starop. forma ort.) — dziś: nie chcę. [przypis edytorski]

niechcę (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chcę. [przypis edytorski]

nie chcę żadnej nadawać tu sobie powagi (…) niech moja uczta zamknie ci usta — tj. nie chcę uzurpować sobie prawa, aby cię uciszać. [przypis edytorski]

nie chcecie grać ze mną komedii Gulistana i zrobić mnie Hullą Samarkandy? — aluzja do opery w trzech aktach do muzyki M. Dalayraca, autorstwa Karola Wilhelma Étienne (1777–1845) pt. Gulistan Hulla Samarkandy. [przypis edytorski]

niechce (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chce. [przypis edytorski]

niechcesz (starop. forma ort.) — dziś: nie chcesz. [przypis edytorski]

nie chcesz — u Kochanowskiego według dawnej ortografii: „niechcesz” [przypis edytorski]

nie chciałaście wydać się — dziś: żeście nie chcieli a nie chcieliście (grzecznościowe użycie form lm w odniesieniu do pojedynczej osoby). [przypis edytorski]

niechciała (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciała; Piotr Kochanowski stosuje zamiennie pisownię łączną lub rozdzielną tego typu form. [przypis edytorski]

niechciała (starop. forma ort.) — dziś popr.: nie chciała. [przypis edytorski]

niechciałem (starop. forma ort.) — dziś: nie chciałem. [przypis edytorski]

niechciał (starop. forma ort.) — dziś: nie chciał. [przypis edytorski]