Przypisy

Nimroda: ten począł być mocarzem — hebr. גבר (gibor): 'mocarz', tu w negatywnym znaczeniu, gdyż podburzał cały świat do buntu przeciwko Bogu, doradzając budowę wieży Babel, zob. Raszi do 10:8. Imię Nimrod pochodzi od rdzenia מרד (marad): 'buntować się'. [przypis edytorski]

Nimrod (bibl.) — legendarny władca Mezopotamii, zapalony myśliwy. [przypis edytorski]

ni nacz (starop.) — na nic. [przypis edytorski]

ninacz (starop.) — ni na co; na nic. [przypis edytorski]

ni naczym (daw.) — dziś: na niczym. [przypis edytorski]

Nina Lombroso — pomyłka autorki; chodzi o Ginę Lombroso (1872–1944). [przypis edytorski]

ni — niby, jak. [przypis edytorski]

ninie (daw., gw.) — teraz. [przypis edytorski]

ninie (daw.) — teraz, obecnie. [przypis edytorski]

ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

ninie (daw.) — właśnie, teraz. [przypis edytorski]

ninie (daw.) — wtedy. [przypis edytorski]

ninie (starop.) — teraz. [przypis edytorski]

ninie — teraz. [przypis edytorski]

Niniwa — miasto w północnej Mezopotamii (dziś: Irak), nad Tygrysem, od trzeciego tysiąclecia p.n.e. ważne centrum kultu bogini Isztar. Za panowania Sennacheryba (705–682 p.n.e.) ustanowiona nową stolicą państwa asyryjskiego. W czasach opisywanych w powieści miała niewielkie znaczenie polityczne, zaś stolicą Asyrii było miasto Assur (Aszur). [przypis edytorski]

Niniwa — staroż. miasto w płn. Mezopotamii; od VII w. stolica imperium asyryjskiego; w 612 p.n.e. zniszczona przez Medów i Babilończyków. [przypis edytorski]

Niniwa — starożytne miasto leżące nad wschodnim brzegiem rzeki Tygrys. Za panowania Sennacheryba (701–681 p.n.e.) Niniwa została stolicą Asyrii; wówczas rozbudowano ją, jej powierzchnia osiągnęła niemal 8 km2, wybudowano również liczne fortyfikacje. [przypis edytorski]

Niniwa — starożytne miasto w północnej Mezopotamii, jedna ze stolic Asyrii. Według Biblii Niniwa została uratowana przez Jonasza przed gniewem Jahwe. Potem Asyryjczycy powrócili jednak do złych praktyk i miasto ostatecznie zostało zniszczone. [przypis edytorski]

niniwiątko (neol.) — gra znaczeń: temat od Niniwa (jedno z „grzesznych” miast w Biblii; tu: synonim Paryża w XIX w.), forma od: niewiniątko. [przypis edytorski]

Ninon de Lenclos (1620–1705) — sławna paryska dama, kurtyzana, wolnomyślicielka, patronka artystów, w której salonie bywali regularnie m.in. fizyk i filozof Blaise Pascal czy bajkopisarz La Fontaine. [przypis edytorski]

Ninon De l'Enclos (1620–1705) — słynna paryska kurtyzana. [przypis edytorski]

n'insistons pas (fr.) — nie nalegajmy, nie naciskajmy. [przypis edytorski]

Ninus — legendarny władca asyryjski (historia Pyrama i Tyzby miała się dziać w Babilonii). [przypis edytorski]

Niobe — a figure from Greek mythology, daughter of Tantalus, turned into stone by grief after death of her 14 children, inflicted by Olympic gods. [przypis edytorski]

Niobe (mit. gr.) — królowa Teb, matka licznego potomstwa. Apollin i Artemida, w zemście za znieważenie Latony, swojej matki, zabili dzieci Niobe; ta z rozpaczy zmieniła się w skałę. [przypis edytorski]

Niobe (mit. gr.) — matka czternaściorga dzieci, ukarana ich śmiercią przez zazdrosną Latonę, z rozpaczy zamieniła się w skałę. [przypis edytorski]

Niobe (mit. gr.) — szczyciła się tym, że ma więcej dzieci niż Latona, matka Apollina i Artemidy; Latona zabiła jej dzieci, a zrozpaczona i zbolała Niobe zamieniła się w skałę. [przypis edytorski]

Niobe (mit. gr.) — żona króla Teb Amfiona, matka czternaściorga dzieci, która nierozważnie szczyciła się, że ma liczniejsze potomstwo niż bogini Latona, matka Apollina i Artemidy. Z zemsty za zuchwałe wywyższanie się Apollo i Artemida zabili z łuków wszystkie dzieci Niobe na jej oczach. Rozpaczającą Niobe na koniec Zeus zamienił w skałę; Niobe stała się symbolem skamienienia z bólu i rozpaczy wywołanej śmiercią bliskich osób. [przypis edytorski]

Niobe (mit. gr.) — żona króla Teb Amfiona, matka licznego potomstwa, szczyciła się, że ma więcej dzieci niż bogini Latona, która miała tylko Apollina i Artemidę. Apollo i Artemida z zemsty zabili z łuków dzieci Niobe na jej oczach. Rozpaczającą Niobe na koniec Zeus zamienił w skałę, co czasem interpretuje się jako skamienienie z bólu i rozpaczy. W argiwskiej wersji mitu Niobe była córką lub matką Foroneusa. [przypis edytorski]

Niobe (mit. gr.) — żona króla Teb Amfiona, matka licznego potomstwa, szczyciła się, że ma więcej dzieci niż bogini Latona, która miała tylko Apollina i Artemidę. Apollo i Artemida z zemsty zabili z łuków dzieci Niobe na jej oczach. Rozpaczającą Niobe na koniec Zeus zamienił w skałę, co czasem interpretuje się jako skamienienie z bólu i rozpaczy. [przypis edytorski]

Niobe (mit. gr.) — żona króla Teb Amfiona, matka licznego potomstwa, szczyciła się, że ma więcej dzieci niż bogini Latona, która miała tylko Apollina i Artemidę. Apollo i Artemida z zemsty zabili z łuków dzieci Niobe na jej oczach. Rozpaczającą Niobe na koniec Zeus zamienił w skałę, co czasem interpretuje się jako skamienienie z bólu i rozpaczy. [przypis edytorski]

Niobida rzymska — sławna rzeźba attycka z V w. p.n.e., przedstawiająca umierającą córkę Niobe, zabitą wraz ze swoim rodzeństwem przez Artemidę i Apolla, którzy w ten sposób chcieli pomścić Latonę, swoją matkę, którą Niobe obraziła przechwalając się większą liczbą dzieci. [przypis edytorski]

Niobidzi — chodzi o dzieci Niobe. [przypis edytorski]

Niobie (mit. gr.) — żona króla Teb Amfiona, matka czternaściorga dzieci, która nierozważnie szczyciła się, że ma liczniejsze potomstwo niż bogini Latona, matka Apollina i Artemidy. Z zemsty za zuchwałe wywyższanie się Apollo i Artemida zabili z łuków wszystkie dzieci Niobe na jej oczach. Rozpaczającą Niobe na koniec Zeus zamienił w skałę; Niobe stała się symbolem skamienienia z bólu i rozpaczy wywołanej śmiercią bliskich osób. [przypis edytorski]

nioby (daw.) — pukle włosów na skroniach kobiecych wypukło uczesane na podkładkach; od imienia Niobe, postaci z mit. gr. [przypis edytorski]

niocz (daw.) — o nic. [przypis edytorski]

ni o czem (starop.) — dziś: o niczym. [przypis edytorski]

ni o czym (starop.) — o niczym. [przypis edytorski]

Nioła (litew. Nijolė, pol. Nijola) — wg historyka T. Narbutta (1784–1864) żona litewskiego boga podziemi, Poklusa, postać wykreowana na wzór Persefony z mit. gr. Jedna z drugoplanowych bohaterek pieśni pierwszej Anafielas, Witoloraudy (tam pisownia Nijoła). [przypis edytorski]

Niomka, Beniomka — zdrobnienia od imienia Beniamin, charakterystyczne dla języków wschodniosłowiańskich. [przypis edytorski]

niosęć — forma z partykułą skrócona od: niosę ci. [przypis edytorski]

niosęć — skrót od: niosę cię. [przypis edytorski]

niosęć — skrót od: niosę ci. [przypis edytorski]

nipa krzewinkowa a. palma krzaczasta — gatunek palmy pochodzący z wybrzeży Oceanu Indyjskiego i Spokojnego, uprawiany w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym. [przypis edytorski]

ni pisaty, ni czytaty ne umiju (ukr.) — ani pisać, ani czytać nie umiem. [przypis edytorski]

ni piu ni meno (wł.) — ni mniej, ni więcej. [przypis edytorski]

Ni razum (…) nie wezwał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: ani razu nie wezwałem. [przypis edytorski]

Nireida — w oryginale fr. Nivée. [przypis edytorski]

Nirsztajn, właśc. Nierstein — miejscowość w zach. Niemczech; tu: gatunek wyrabianego tam wina reńskiego. [przypis edytorski]

nirwana — pojęcie buddyjskie, oznaczające wyzwolenie się z cyklu narodzin i śmierci, przez europejskich modernistów interpretowane jako niebyt; słowo to często pojawia się w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera. [przypis edytorski]

nirwana — w buddyzmie ostateczne wyzwolenie od kręgu reinkarnacji i bytu indywidualnego oraz związanych z nim bólu i pragnień; osiągnięcie najwyższej prawdy i szczęścia. [przypis edytorski]

nirwana — w buddyzmie stan wyzwolenia się z cyklu narodzin i śmierci (reinkarnacji), dzięki któremu osiąga się wolność od cierpienia, pragnień i namiętności, osiągany poprzez całkowite usunięcie niewiedzy, będącej ich przyczyną; w kulturze europejskiej nirwana często była rozumiana jako pogrążenie się w nicości. [przypis edytorski]

nirwana — w buddyzmie stan wyzwolenia się z cyklu narodzin i śmierci (reinkarnacji), wyzwalający duszę od cierpienia; przen. nicość, zatracenie. [przypis edytorski]

nirwana — w buddyzmie stan wyzwolenia się z cyklu narodzin i śmierci (reinkarnacji), wyzwalający duszę od cierpienia. [przypis edytorski]

nirwana — w buddyzmie stan wyzwolenia się z cyklu narodzin i śmierci (reinkarnacji), wyzwalający duszę od cierpienia. [przypis edytorski]

Nirwana — w buddyzmie stan wyzwolenia się z cyklu narodzin i śmierci (reinkarnacji), wyzwalający duszę od cierpienia; tu: niebyt. [przypis edytorski]

nirwana — w buddyzmie stan wyzwolenia się z cyklu narodzin i śmierci (reinkarnacji), wyzwalający duszę od cierpienia; tu: niebyt. [przypis edytorski]

nirwana — w religiach indyjskich: stan wyzwolenia się z cyklu narodzin i śmierci (reinkarnacji), dzięki któremu osiąga się wolność od cierpienia, pragnień i namiętności. [przypis edytorski]

nirwana (z sanskr.: zgaśnięcie, zdmuchnięcie) — stan całkowitego spokoju i poznania prawdy absolutnej uzyskiwany podczas medytacji; termin występujący w religii i filozofii indyjskiej. [przypis edytorski]

n'išbėgtumei — neišvengtum. [przypis edytorski]

niškakėjęs — neišvertęs. [przypis edytorski]

niš (lenk.) — negu. [przypis edytorski]

niśli (starop.) — niźli; niż; tu: zanim. [przypis edytorski]

nišpasakyta — neišpasakyta [przypis edytorski]

Ni śrebrem (…) mocą zastąpił — sens dwuwiersza: nie odkupił nas ani srebrem, ani złotem, lecz obronił nas swoją mocą. [przypis edytorski]

Nisan — pierwszy miesiąc żydowskiego kalendarza religijnego i siódmy (lub ósmy, jeśli rok jest przestępny) miesiąc żydowskiego kalendarza cywilnego. Wg kalendarza gregoriańskiego przypada na marzec–kwiecień. [przypis edytorski]

nisi fallor (łac.) — jeśli się nie mylę. [przypis edytorski]

nisi quod unius tamen Machiavelli ingenium non contemno… (łac.) — prócz tego jednego, nie lekceważę jednak talentu Machiavellego: bystrego, dokładnego, żarliwego. [przypis edytorski]

niskąd (daw.) — dziś: znikąd. [przypis edytorski]

Niskąd się herezye i odszczepieństwa, i niezgody nie wszczynają, jedno stąd, iż kapłana nawyższego nie słuchają, a nie myślą, iż jeden nad wszytkimi na miejscu Chrystusa być ma. Któremu gdyby wszytko braterstwo powinne posłuszeństwo oddawało, niktby się nad kapłana, jako Boskiego namiestnika, nie podnosił — Thascius Caecilius Cyprianus, Epistola XII. Ad Cornelium Papam 5 (zob. Migne, PL 3, 802–803). [przypis edytorski]

niskąd (starop.) — znikąd. [przypis edytorski]

niskąd — znikąd. [przypis edytorski]

niski (daw.) — zły, podły, niezasługujący na szacunek. [przypis edytorski]

niskim (daw.) — ni z kim; z nikim. [przypis edytorski]

Niski, to agat niegodziwie rżnięty — z rzeźbionych półszlachetnych agatów wykonywano drobne przedmioty: sygnety, wisiory, miniatury. [przypis edytorski]

ni spocząć nie znajdzie — wzrok nie znajdzie niczego, na czym mógłby spocząć. [przypis edytorski]

nisus formativus (łac.) — siła kształtująca; dawny termin oznaczający specyficzną dla organizmów żywych siłę czy też dążność organiczną, która je samodzielnie kształtuje i kieruje ich rozwojem. [przypis edytorski]

niszczono obrazy — skrajnie protestancka frakcja, dominująca w Anglii za panowania Edwarda VI, zorganizowała w 1549 r. konfiskatę dóbr kościelnych, niszczono wtedy katolickie święte obrazy i naczynia liturgiczne. [przypis edytorski]

Niszt-ałejn (jid.) — nie sam. [przypis edytorski]

niszych (daw.) — dziś: niższych. [przypis edytorski]

Nitawa a. Mitawa — ob. Jełgawa, miasto w środkowej części Łotwy; dawna stolica księstwa Kurlandii i Semigalii, w 1795 zajęta przez Rosjan w wyniku III rozbioru Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]

nitka fastrygowa — nitka do szycia ściegiem fastrygowym, tj. rzadkim ściegiem prowizorycznie zszywającym materiał. [przypis edytorski]

nitka Magdaleny — babie lato; zjawisko polegające na występowaniu unoszących się w powietrzu nici przędnych niektórych gatunków pająków. [przypis edytorski]

ni to (daw.) — niby to; tak jak. [przypis edytorski]

ni to mgnienie — niby to mgnienie, niczym to mgnienie. [przypis edytorski]

Nitouche — dosł. fr.: niedotykalska; nawiązanie do komediowej operetki Louis-Auguste-Florimonda Ronger zw. Hervé (1825–1892) Mam'zelle Nitouche. [przypis edytorski]

Nitria — tereny wokół Jezior Sodowych, zwane też pustynią nitryjską, na zach. od Delty Nilu, kilkadziesiąt km na płd. od Aleksandrii (ob. dolina Wadi an-Natrun). Od IV w. centrum egip. życia pustelniczego i monastycznego, w V w. zamieszkiwane przez kilka tysięcy mnichów. [przypis edytorski]

Nitsch, Kazimierz (1874–1958) — językoznawca, historyk języka polskiego i dialektolog. [przypis edytorski]

Nittedal — gmina w obrębie Oslo. [przypis edytorski]

ni — tu: niby, niczym, tak jak. [przypis edytorski]

niuansa — dziś popr.: niuans. [przypis edytorski]

niwa (daw.) — pole. [przypis edytorski]

niwa (daw.) — pole, ziemia uprawna. [przypis edytorski]

niwa — pole. [przypis edytorski]

niwa — pole. [przypis edytorski]

niwa — pole uprawne; dziedzina działalności. [przypis edytorski]

niwa — pole, ziemia uprawna. [przypis edytorski]

niwa — pole, ziemia uprawna; tu przen.: dziedzina. [przypis edytorski]

niwa — ziemia uprawna, pole, rola. [przypis edytorski]