Przypisy

opowiedzże — konstrukcja czasownikowa z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

opowiedzże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że; znaczenie: opowiedz koniecznie. [przypis edytorski]

Opowieść dziadkowa o cudach jasnogórskich — melodia ta sama, co w utworze Opowieść dziadkowa o zaginionej hrabinie z tego samego zbioru Piosenki „Zielonego Balonika”. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

Opowieść dziadkowa o cudach Rapperswylskich — melodia ta sama, co w utworze Co mówili w kościele u Kapucynów. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

Opowieść dziadkowa o zaginionej hrabinie — pod tytułem w wydaniu źródłowym podano melodię w zapisie nutowym. Tadeusz Boy-Żeleński pisze: Melodie zamieszczone w tym zbiorku zaczerpnięte są bądź z naszych popularnych, bądź też z paryskich motywów. [przypis edytorski]

opowieść o pasztecie truflowym — De la Metrie zmarł nagle, w wieku 42 lat, w Berlinie, doznawszy wylewu krwi do mózgu podczas przyjęcia na jego cześć wydanego przez francuskiego ambasadora w Prusach, markiza Tirconnela, któremu wcześniej swą sztuką lekarską uratował życie; plotka głosiła, że przyczyną śmierci było obżarstwo: przejedzenie się pasztetem truflowym serwowanym na tym przyjęciu. [przypis edytorski]

Opowieść ucieszna — klasyczna parodia romansu autorstwa Paula Scarrona. [przypis edytorski]

Opowieści o Panu Bogu — ob. bardziej znane pt. Powiastki o Panu Bogu, zbiór 13 powiastek prozą, napisanych przez austriackiego poetę Rainera Marię Rilkego, wyd. 1906. [przypis edytorski]

opożdzi — dziś popr.: opóźni. [przypis edytorski]

o pożytkoch (daw.) — forma Msc.lm, dziś popr.: o pożytkach. [przypis edytorski]

Oppenheim — miasto w Niemczech, w Nadrenii-Palatynacie. [przypis edytorski]

opprobrium (from Latin) — shame, disgrace. [przypis edytorski]

o prawach wyborczych, którymi obdarowała je [kobiety] w Galicji zasada cenzusu podatkowego — od 1866 na terenie Galicji obowiązywało cenzusowe prawo wyborcze, dzięki któremu właścicielki dużych majątków, nieruchomości lub przedsiębiorstw, miały prawo głosowania, chociaż tylko za pośrednictwem męża lub pełnomocnika. [przypis edytorski]

oprawić (daw.) — przyprawić. [przypis edytorski]

oprawną w cielę — mowa o książce z okładkami ze skórki cielęcej. [przypis edytorski]

oprawny — dziś: oprawiony. [przypis edytorski]

opresja — trudne położenie, kłopotliwa sytuacja. [przypis edytorski]

opresja (z łac. oppressio) — ucisk, pogwałcenie; ciężkie doświadczenie. [przypis edytorski]

opriczina (ros. опричнина) — nazwa okresu w historii Rosji (1565–1572) oraz polityki stosowanej w tym czasie przez cara Iwana IV Groźnego, której głównym celem było zdławienie wszelkiej opozycji wewn. i umocnienie władzy carskiej; w tym celu car wyjął znaczną część państwa spod władzy bojarów (pozostała reszta zw. była ziemszczyną) i poddaniu jej bezpośr. władzy cara oraz terrorowi jego gwardzistów, zw. opricznikami. [przypis edytorski]

Oprócz Dąbskich wyjechał na dworzec i Radlicz z bukietem, który, od kilku tygodni nieobecny, Kazi jeszcze nie zna — powinno być raczej: Oprócz Dąbskich wyjechał na dworzec także z bukietem Radlicz, który od kilku tygodni nieobecny, Kazi jeszcze nie znał. [przypis edytorski]

oprócz jednej choroby — tu: tylko z wyjątkiem choroby; jedynie nie podczas choroby. [przypis edytorski]

oprócz obrzydłych cyprysów — tj. oprócz roślin sadzonych na cmentarzach. [przypis edytorski]

oprócz potrzeby czyta z ukontentowaniem — poza tym, że [czyta] z potrzeby, czyta [też] z ukontentowaniem. [przypis edytorski]

oprócz żon swoich, — «Dodał niegodziwość do niegodziwości, gdyż nie rozwiódł się z poprzednimi żonami», zob. Raszi do 28:9. [przypis edytorski]

opróżniali — u Cylkowa: 'wypróżniali'; uzasadnienie korekty: uniknięcie śmieszności. [przypis edytorski]

opróżniła — u Cylkowa: 'wypróżniła'; uzasadnienie korekty: uniknięcie śmieszności. [przypis edytorski]

O promienisty (…) był — parafraza modlitwy Chryzesa z Iliady Homera. [przypis edytorski]

O Promyku Księżyca, O Dobrym Siewcy, W jego sercu śpiewał skowronek — tytuły bajek z tomiku Ireny Lewulis (1909–1988) i Bronisława Kamińskiego wydanych w 1946 w Paryżu. [przypis edytorski]

opruszony — dziś popr. pisownia: oprószony. [przypis edytorski]

oprymować (daw.) — gnębić. [przypis edytorski]

oprymować (daw., z łac.) — uciskać, gnębić, prześladować. [przypis edytorski]

oprymować — uciskać, gnębić. [przypis edytorski]

oprymować (z łac.) — daw. gnębić, uciskać. [przypis edytorski]

oprymować (z łac.) — gnębić. [przypis edytorski]

oprymować (z łac.) — uciskać. [przypis edytorski]

opryskliwie —nieuprzejmie. [przypis edytorski]

opryszek — chuligan, drobny przestępca. [przypis edytorski]

oprzątnąć — tu: uprzątnąć. [przypis edytorski]

oprzędzony (gw.) — okryty. [przypis edytorski]

oprzętka (daw.) — pracownica doglądająca i karmiąca świnie i kury. [przypis edytorski]

oprzeć się — sięgnąć aż do. [przypis edytorski]

oprzej się — dziś popr. forma: oprzyj się. [przypis edytorski]

O przekątną przecież i znowu o przekątną kwadratu na przekątnej (…) jak kwadrat na przekątnej naszego kwadratu, przecież ma dwa razy po dwie stopy — kwadrat zbudowany na przekątnej danego kwadratu ma od niego dwa razy większe pole powierzchni, zatem: kwadrat zbudowany na przekątnej kwadratu jednostkowego ma 2 stopy (kwadratowe) powierzchni, a zbudowany na jego przekątnej kolejny kwadrat („kwadrat na przekątnej naszego kwadratu”) ma 2 × 2 stopy (kwadratowe) powierzchni. [przypis edytorski]

oprzytomniewał — przytomniał, opamiętywał się. [przypis edytorski]

ops (daw.) — rozpusta. [przypis edytorski]

opsnie (gw.) — omsknie. [przypis edytorski]

optant — osoba korzystająca z prawa do wyboru obywatelstwa. [przypis edytorski]

optant (z fr. a. z łac. optant: zwolennik jednej z opcji) — tu: człowiek, który na terenach niejednolitych etnicznie opowiedział się za jedną z narodowości; często taki wybór łączył się z koniecznością przesiedlenia. [przypis edytorski]

Optat z Mileve (ok. 320–400) — biskup Milewy w Numidii, święty Kościoła katolickiego; autor Traktatu przeciw donatystom, znanego także pod tytułem Przeciw Parmenianowi (łac. Contra Parmenianum), pierwszej rozprawy wymierzonej w donatystów. [przypis edytorski]

optima forma (łac.) — najlepsza forma. [przypis edytorski]

optima (łac.) — najlepsza. [przypis edytorski]

optime (łac.) — najlepiej, doskonale. [przypis edytorski]

optymaci (z łac.) — członkowie stronnictwa arystokratycznego w starożytnym Rzymie; tu: czcigodni obywatele miasta. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimates, od optimus: najlepszy) — konserwatywne ugrupowanie polityczne w starożytnym Rzymie powstałe w II w. p.n.e.; w jego skład wchodzili członkowie bogatych rodów senatorskich; tu ironicznie, w znaczeniu: śmietanka towarzyska miasteczka. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimus: najlepszy) — w staroż. Rzymie konserwatywne ugrupowanie polityczne zawiązane w II w. p.n.e., skupiające szlachetnie urodzonych, członków bogatych rodów senatorskich, występujące w obronie ich interesów przeciw dążącemu do demokratyzacji ustroju państwa stronnictwu popularów; w schyłkowym okresie republiki opowiedzieli się za Pompejuszem, a przeciw Juliuszowi Cezarowi, przywódcy popularów. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimus: najlepszy) — w staroż. Rzymie konserwatywne ugrupowanie polit. zawiązane w 2. poł. II w. p.n.e., skupiające nobiles (rzym. szlachtę, gł. potomków bogatych rodów senatorskich) i występujące w obronie ich interesów przeciw dążącemu do demokratyzacji ustroju państwa stronnictwu popularów; optymaci byli przeciwni awansowi społecznemu i politycznemu homines novi (dosł. „ludzi nowych”), nienależących do nobiles. [przypis edytorski]

optymista — w oryg. optimista. [przypis edytorski]

opugnować — zwalczać. [przypis edytorski]

o pułnocy (starop. forma ort.) — o północy. [przypis edytorski]

Opupieł, czto li? (ros.) — Osłupiał, czy co? [przypis edytorski]

opuścił był (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: opuścił wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

opuściwa (gw.) — opuścimy. [przypis edytorski]

opuściwa (gw.) — opuścimy; tu: znak stylizacji gwarowej. [przypis edytorski]

Opus 8 g-moll — trio fortepianowe g-moll op. 8 Chopina, skomponowane na fortepian, skrzypce i wiolonczelę w 1828 lub 1829 r. [przypis edytorski]

opus francigenum (łac.) — dzieło francuskie. [przypis edytorski]

opus (łac.) — dzieło. [przypis edytorski]

opus magnum (łac.) — wielkie dzieło. [przypis edytorski]

opus metaphysicum (łac.) — dzieło metafizyczne. [przypis edytorski]

opus sectile marmoreum (łac.) — antyczna technika artystyczna polegająca na układaniu posadzki z odpowiednio przyciętych płytek marmurowych w celu utworzenia wzoru lub obrazu. [przypis edytorski]

opuszczał kuchnią (daw.) — dziś: (…) kuchnię. [przypis edytorski]

opuszczenie — tu: zaniedbanie. [przypis edytorski]

opuszka (daw.) — futrzane obszycie brzegów stroju. [przypis edytorski]

opylać — odkurzać. [przypis edytorski]

opytać — dziś: wypytać. [przypis edytorski]

opyt (daw.) — wypytywanie się. [przypis edytorski]

O qualis artifex pereo (łac.) — O, jakiż artysta umrze w mej osobie (słowa przypisywane Neronowi). [przypis edytorski]

O quando finieris et quando cessabis, universa vanitas mundi (łac.) — Ach, kiedy przestaniesz istnieć i kiedy przeminiesz, odwieczna próżności tego świata. [przypis edytorski]

oracja — dawn. ozdobna mowa, uroczyste przemówienie; tu w znaczeniu ironicznym. [przypis edytorski]

oracja — przemowa. [przypis edytorski]

oracja — uroczysta przemowa. [przypis edytorski]

oracja (z łac.) — uroczysta mowa; wypalił (…) oracją dziś popr. forma: orację. [przypis edytorski]

oracja (z łac.) — uroczyste, długie przemówienie lub uroczysta modlitwa. [przypis edytorski]

oraculum (łac.) — wyrocznia, przepowiednia, wyrok. [przypis edytorski]

Oraczewski, Czesław (1891–1965) — jak podaje Tomasz Szarota, ksiądz ten był zwolennikiem filozofii mistyczno-narodowej, od 1936 r. proboszczem parafii św. Jakuba na warszawskiej Ochocie. Po wojnie związał się z PAX-em i ruchem tzw. księży patriotów. [przypis edytorski]

oraczów — dziś popr. forma D. lp: oraczy. [przypis edytorski]

oraczyć się — uraczyć się. [przypis edytorski]

ora et labora (łac.) — ucz się i pracuj. [przypis edytorski]

Ora et sempre (wł.) — teraz i zawsze. [przypis edytorski]

Oran — duże miasto portowe w płn-zach. Algierii; od XIII w. należące do królestwa Abdalwadydów, w 1509 zdobyte przez Hiszpanów. [przypis edytorski]

Oran — duże miasto portowe w płn-zach. Algierii. [przypis edytorski]

orang Belanda (mal.) — Holender. [przypis edytorski]

oran — į orą, t.y. į lauką. [przypis edytorski]

Oranienburg — miejscowość w pobliżu Poczdamu, gdzie już w 1933 r. utworzony został obóz koncentracyjny Sachsenhausen. [przypis edytorski]

Oranienburg — niemieckie miasto powiatowe w kraju związkowym Brandenburgia; podczas II wojny znajdował się tutaj nazistowski obóz koncentracyjny Konzentrationslager Oranienburg. [przypis edytorski]

oranina — zaorane pole. [przypis edytorski]

Oranje — rzeka w płd. Afryce, płynąca ze wschodu na zachód, od Gór Smoczych do Oceanu Atlantyckiego; jej nazwa oznacza „pomarańczowa”; w czasach kolonialnych stanowiła linię graniczną pomiędzy bryt. Kolonią Przylądkową a innymi terytoriami regionu. [przypis edytorski]

oranki — zaorany obszar. [przypis edytorski]

oran — laukan, į lauką. [przypis edytorski]

orant — przedstawienie modlącej się postaci, zazwyczaj stojącej. [przypis edytorski]

oranych — w wydaniu drugim: rozdanych. [przypis edytorski]