Przypisy

patrūbočius — muzikantas, grojantis dūda. [przypis edytorski]

patrukti — uždelsti. [przypis edytorski]

Patru, Olivier (1604–1681) — francuski prawnik i pisarz. [przypis edytorski]

patrycjat miejski — grupa najbogatszych i najbardziej wpływowych mieszczan, zasiadających w radzie miasta i sprawujących władzę ekonomiczną i polityczną. [przypis edytorski]

patrycjusz — członek jednego z rodów posiadających najwyższe prawa i przywileje w starożytnym Rzymie. [przypis edytorski]

patrycjusz — członek jednego z rodów posiadających najwyższe prawa i przywileje w starożytnym Rzymie. [przypis edytorski]

patrycjusze — wpływowe rody arystokratyczne, sprawujące władzę w Rzymie. [przypis edytorski]

patrycjusze — w staroż. Rzymie uprzywilejowana, najwyższa warstwa społeczna, sprawująca władzę i mająca największe przywileje. [przypis edytorski]

patrycjuszka — włoska arystokratka, przedstawicielka uprzywilejowanego rodu. [przypis edytorski]

patrycjusz — tu: członek bogatej rodziny należącej do rządzącej miastem warstwy patrycjatu. [przypis edytorski]

patrycjusz — w staroż. Rzymie członek najwyższej warstwy społecznej, sprawującej władzę i mającej największe przywileje; z patrycjuszy składał się senat rzymski. [przypis edytorski]

patryota — dziś pisownia: patriota. [przypis edytorski]

patrystyczna teoria (od łac. patres: ojcowie) — poglądy tzw. Ojców Kościoła, pisarzy i teologów chrześc., którzy ukształtowali doktrynę ortodoksyjną w pierwszych wiekach. [przypis edytorski]

patrząc — błąd składni, winno być: gdy patrzę. [przypis edytorski]

patrząc — dziś popr.: gdy patrzył. [przypis edytorski]

patrząc na ciebie, słabo mi się robi — konstrukcja dziś niepoprawna, bo imiesłowowy równoważnik zdania powinien mieć ten sam podmiot, co zdanie główne; dziś popr.: gdy patrzę na ciebie, słabo mi się robi. [przypis edytorski]

Patrząc sprzed ciężkich kolumn (…), wygląda to na cmentarz — popr. np.: Jeśli patrzy się sprzed ciężkich kolumn (…), wygląda to (…). [przypis edytorski]

patrząc — tu: wyglądając. [przypis edytorski]

…PATRZĄC Z WYSOKIEGO STANOWISKA EWOLUCJI W NIESKOŃCZONĄ OTCHŁAŃ PRZYSZŁOŚCI, DOSTRZEGAMY TAM NIE ROZPACZLIWE MROKI WIECZNEJ ŚMIERCI, LECZ ŻYWIĄCE BLASKI WIECZNEGO I WCIĄŻ POTĘŻNIEJĄCEGO ŻYCIA. — ten tekst znajduje się na cokole pomnika nagrobnego ojca autorki, Wacława Nałkowskiego (1851–1911), polskiego geografa, pedagoga, publicysty i działacza społecznego; badacze podkreślają, że zdanie to stanowi esencję poglądów Nałkowskiego, zaznaczają również odniesienie do myśli Charlesa Darwina (1809–1882): „Wzniosły zaiste jest to pogląd, że Stwórca natchnął życiem kilka form lub jedną tylko, i że gdy planeta nasza, podlegająca ścisłym prawom ciążenia, dokonywała swych obrotów, z tak prostego początku zdołał się rozwinąć i wciąż rozwija nieskończony szereg form najpiękniejszych i najbardziej godnych podziwu” (O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, Warszawa 1959, s. 515). [przypis edytorski]

Patrza (…), a jem patrza pilniej — Patrzy i patrzy, a im uważniej patrzy. [przypis edytorski]

patrzać (daw.) — patrzeć. [przypis edytorski]

patrzać, patrzajcie (daw.) — dziś popr.: patrzeć, patrzcie. [przypis edytorski]

patrzając — dziś: patrząc a. spoglądając. [przypis edytorski]

patrzając — dziś popr. forma: patrząc. [przypis edytorski]

patrzający — dziś popr.: patrzący. [przypis edytorski]

patrzają — dziś: patrzą. [przypis edytorski]

patrzają — dziś popr. forma: patrzą. [przypis edytorski]

patrzaj (daw.) — patrz. [przypis edytorski]

patrzaj — dziś: patrz. [przypis edytorski]

patrzajmyż — dziś raczej: patrzmy (1 os. lm. tr. rozk.); na końcu wyrazu dodana została partykuła wzmacniająca -ż. [przypis edytorski]

patrzała — dziś popr. forma: patrzyła. [przypis edytorski]

patrzała — dziś popr.: patrzyła. [przypis edytorski]

patrzał — dziś popr. forma 1 os. lp: patrzył. [przypis edytorski]

patrzał — dziś popr. forma 3 os. lp cz.przesz.: patrzył. [przypis edytorski]

patrzał — dziś popr. forma 3 os. lp cz.przesz.: patrzył. [przypis edytorski]

patrzał — dziś popr. forma 3 os. lp cz.przesz. r.m.: patrzył. [przypis edytorski]

patrzał — dziś popr. forma 3os. lp cz.przesz. r.m.: patrzył. [przypis edytorski]

patrzał — dziś popr. forma: patrzył. [przypis edytorski]

patrzałem — dziś popr. forma 1 os. lp cz.przesz.: patrzyłem. [przypis edytorski]

patrzało — dziś popr. forma 3 os. lp cz.przesz.: patrzyło. [przypis edytorski]

patrzały — popr.: patrzyły. [przypis edytorski]

patrzałżeś — daw. konstrukcja z partykułą -że-; znaczenie: czy nie patrzyłeś. [przypis edytorski]

patrzali — dziś popr. forma: patrzyli. [przypis edytorski]

patrzali (starop. forma) — dziś: patrzyli. [przypis edytorski]

patrzanie — dziś: patrzenie. [przypis edytorski]

Patrzcie na upadki królestw, które od Kościoła ś. i jedności religiej ś. odpadły, jako popustoszały. Patrzcie na bliską sąsiedzką ziemię Węgrów — po bezpotomnej śmierci króla Ludwika II Jagiellończyka w 1526 doszło na Węgrzech do rywalizacji o tron, która wywołała wojnę między cesarstwem Habsburgów a ottomańskim państwem Turków o władzę na Węgrzech i rozbiór tego państwa pomiędzy obie potęgi; nie było to spowodowane rozwojem ruchu reformacyjnego ani odstąpieniem od jedności religijnej. [przypis edytorski]

Patrzę na stopę jego, lecz to bajka. Jeśliś jest diabłem, nie zdołam cię zabić. — według daw. wyobrażeń ludowych diabła w ludzkiej postaci można było poznać po końskiej, koźlej lub koguciej stopie. [przypis edytorski]

Patrzę sennie w źrenice kocie tajemnicze i szklane i zdradne. — W rękopisie ten dwuwers brzmiał: słodko patrzeć przymiotnikom w źrenice / tajemnicze i najcichsze i zdradne — [przypis edytorski]

patrzeć czegoś (pot., przestarz.) — zważać na coś, dbać o coś; pilnować, trzymać się swego. [przypis edytorski]

patrzeć jak na raroga (fraz.) — patrzeć jak na coś niespotykanego, zwracającego uwagę niezwykłym wyglądem lub zachowaniem; raróg: drapieżny ptak z rodziny sokołów, ceniony w sokolnictwie, w Polsce rzadki. [przypis edytorski]

patrzeć kozłem — patrzeć groźnie. [przypis edytorski]

patrzeć na coś przez szpary (daw.) — dziś: patrzeć na coś przez palce; traktować pobłażliwie. [przypis edytorski]

patrzeć przez szpary — dziś: patrzeć przez palce. [przypis edytorski]

patrzeć przez szpary — patrzeć przez palce. [przypis edytorski]

patrzeć przez szpary — patrzeć przez palce; traktować pobłażliwie. [przypis edytorski]

patrzeć się — dziś: patrzeć; tu: przyglądać się, obserwować. [przypis edytorski]

patrzeć — tu: wyglądać. [przypis edytorski]

patrzeć — tu: wypatrywać. [przypis edytorski]

patrzeć wracających — oglądać wracających, przeglądać. [przypis edytorski]

patrzeli — dziś popr. forma 3 os. lm cz.przesz.: patrzyli. [przypis edytorski]

patrzeliśmy — dziś popr. forma: patrzyliśmy. [przypis edytorski]

patrzyć — czasownik patrzy z partykułą -ć. [przypis edytorski]

patrzyć (daw.) — tu: zaopatrywać. [przypis edytorski]

patrzyć niedbale przez szpary — dziś: patrzeć przez palce. [przypis edytorski]

patrzyć się — tu: wydawać się na właściwym miejscu. [przypis edytorski]

patrzyć (starop. forma) — dziś: patrzeć. [przypis edytorski]

patrzyć (starop. forma) — dziś popr.: patrzeć. [przypis edytorski]

patrzyć (starop. forma) — patrzeć. [przypis edytorski]

patrzyjcież — dziś raczej: patrzcie (2 os. lm. tr.rozkaz.); na końcu wyrazu dodana została partykuła wzmacniająca -ż. [przypis edytorski]

patrzyłem na niego ze strachem (…) gdybym go nie był zobaczył prędzej niż on mnie, byłbym oniemiał — w starożytnej Grecji powiadano, że jeśli ktoś prędzej zobaczy wilka niż wilk jego, to zdoła się uratować. [przypis edytorski]

patrzyli (starop. forma) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy patrzy. [przypis edytorski]

patrzy na ciebie, jeśli nie czterdzieści wieków — odniesienie do zdania wypowiedzianego przez Napoleona Bonaparte przed bitwą pod piramidami (21 lipca 1798): „Żołnierze, pamiętajcie, że z wierzchołka tych piramid czterdzieści wieków na was patrzy”. [przypis edytorski]

Patrzy na to ten człowiek — ten człowiek na to wygląda; wygląda na takiego, który mógł to zrobić. [przypis edytorski]

patrzy na to — wygląda na to. [przypis edytorski]

patrzże — patrz koniecznie (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że). [przypis edytorski]

Patti, Adelina (1843–1919) — włoska śpiewaczka sopranowa, odnosząca ogromne sukcesy na scenach operowych Europy i Ameryki; najlepiej opłacana śpiewaczka w swoich czasach. [przypis edytorski]

patvaldystė — vienvaldystė, autokratija. [przypis edytorski]

Paty de Clam, Armand du (1853–1916) — francuski oficer, amator-grafolog, jedna z kluczowych postaci w sprawie Dreyfusa; wskazał Alfreda Dreyfusa, jedynego Żyda w Sztabie Generalnym, jako głównego podejrzanego o szpiegostwo, stwierdził zgodność jego próbki pisma z obciążającym dokumentem; zastraszał pułkownika Picquarta, głównego demaskatora w tej sprawie; w J'Accuse!… został przez Zolę wskazany jako główny uczestnik spisku; w 1899 przed ponownym procesem Dreyfusa został aresztowany; po kilku miesiącach ułaskawiony w ramach amnestii dla wszystkich zaangażowanych w sprawę. [przypis edytorski]

patyna — właśc. patena, tacka na której kładzie się hostię. [przypis edytorski]

patyna —zielonkawy nalot powstający na powierzchni przedmiotów z miedzi lub jej stopów, również znamię czasu, oznaka dawności. [przypis edytorski]

patyneczki — rodzaj płytkich pantofli. [przypis edytorski]

patynki a. patenki (daw.) — pantofle, kapcie. [przypis edytorski]

patynki (daw.) — płytkie pantofelki lub trzewiczki. [przypis edytorski]

patynki (daw.) — trepy, chodaki, drewniane osłony chroniące pantofle np. na zabłoconym podwórzu. [przypis edytorski]

patynki — pantofle noszone przez kobiety od XV do XVIII w.; wykonane z drogocennych tkanin, haftowane, na wysokich, drewnianych podstawkach a. obcasach, wydawały podczas chodzenia stukot. [przypis edytorski]

patynki — tu: proste, płytkie obuwie skórzane. [przypis edytorski]

paucas palabris (z hiszp.) — krótko mówiąc. [przypis edytorski]

pauca verba (łac.) — kilka słów. [przypis edytorski]

Pauca verba (łac.) — krótkie słowa. [przypis edytorski]

pauci [autem] sunt sapientes qui huiusmodi passionibus resistunt (łac.) — niewielu [jednak] jest mądrych, którzy w ten sposób przeciwstawiają się emocjom (namiętnościom). [przypis edytorski]

paucorum hominum (łac.) — dla niewielu osób. [przypis edytorski]

Paul, Adolf (1863–1943) — pisarz i publicysta szwedzki, autor komedii, nowel i powieści; większość życia spędził w Berlinie, przyjaźnił się z innymi artystami z berlińskiej bohemy: m.in. Augustem Strindbergiem, Jeanem Sibeliusem, Edvardem Munchem czy Akselim Gallen-Kallela (fińskim malarzem, najbardziej znanym ze swych ilustracji do Kalevali). [przypis edytorski]

Paul et Virginie — popularna w swoich czasach powieść sentymentalna Paweł i Wirginia (1788), autorstwa Bernardina de Saint-Pierre, opowiadająca o miłości dwójki młodych ludzi wychowywanych na wyspie Mauritius, wyróżniająca się plastycznymi opisami egzotycznej przyrody. [przypis edytorski]

Paulhan — prawdopodobnie chodzi tu o filozofa i pedagoga niemieckiego Friedricha Paulsena (1846–1908). [przypis edytorski]

Paul Henri Mallet (1730–1807) — szwajcarski pisarz; autor fr. przekładu Eddy, poematów i baśni opisujących mitologię norweską, oraz pracy Introduction to the History of Denmark. [przypis edytorski]

Paulina Krakowowa (1813–1882) — społeczniczka, pisarka i dziennikarka. Jej ojciec, warszawski mieszczanin, stracił cały majątek w czasie powstania listopadowego i popełnił samobójstwo, więc Paulina była zmuszona zarabiać na życie jako nauczycielka. Wyszła za mąż za uczestnika powstania listopadowego, wychowała pięcioro dzieci, trzech jej synów brało udział w powstaniu styczniowym. Założyła i prowadziła szkołę dla dziewcząt. Głosiła idee patriotyczne i emancypacyjne. Zofia Urbanowska pisała Księżniczkę na konkurs „Tygodnika Ilustrowanego”, ogłoszony na cześć zmarłej właśnie Pauliny Krakowowej, i uzyskała pierwszą nagrodę. [przypis edytorski]

Paulina (…) mniemając, iż obcuje z bogiem Serapisem (…) — por. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela (znane też jako Starożytności żydowskie), XVIII, 3, 4; drobna omyłka autora: bogiem tym miał być nie Serapis, lecz Anubis. [przypis edytorski]

Paulina von Metternich (1836–1921) — węgierska arystokratka, żona Richarda von Metternicha, słynna z urody i elegancji bywalczyni salonów Wiednia i Paryża, propagatorka muzyki Wagnera. [przypis edytorski]

paulo majora (łac.) — rzeczy nieco bardziej wzniosłe. [przypis edytorski]

Paul Verlaine (1844–1896) — fr. poeta, jeden z tzw. poetów wyklętych. [przypis edytorski]