Przypisy

patrzał — dziś popr. forma 3 os. lp cz.przesz. r.m.: patrzył. [przypis edytorski]

patrzał — dziś popr. forma 3os. lp cz.przesz. r.m.: patrzył. [przypis edytorski]

patrzał — dziś popr. forma: patrzył. [przypis edytorski]

patrzałem — dziś popr. forma 1 os. lp cz.przesz.: patrzyłem. [przypis edytorski]

patrzało — dziś popr. forma 3 os. lp cz.przesz.: patrzyło. [przypis edytorski]

patrzały — popr.: patrzyły. [przypis edytorski]

patrzałżeś — daw. konstrukcja z partykułą -że-; znaczenie: czy nie patrzyłeś. [przypis edytorski]

patrzali — dziś popr. forma: patrzyli. [przypis edytorski]

patrzali (starop. forma) — dziś: patrzyli. [przypis edytorski]

patrzanie — dziś: patrzenie. [przypis edytorski]

Patrzcie na upadki królestw, które od Kościoła ś. i jedności religiej ś. odpadły, jako popustoszały. Patrzcie na bliską sąsiedzką ziemię Węgrów — po bezpotomnej śmierci króla Ludwika II Jagiellończyka w 1526 doszło na Węgrzech do rywalizacji o tron, która wywołała wojnę między cesarstwem Habsburgów a ottomańskim państwem Turków o władzę na Węgrzech i rozbiór tego państwa pomiędzy obie potęgi; nie było to spowodowane rozwojem ruchu reformacyjnego ani odstąpieniem od jedności religijnej. [przypis edytorski]

Patrzę na stopę jego, lecz to bajka. Jeśliś jest diabłem, nie zdołam cię zabić. — według daw. wyobrażeń ludowych diabła w ludzkiej postaci można było poznać po końskiej, koźlej lub koguciej stopie. [przypis edytorski]

Patrzę sennie w źrenice kocie tajemnicze i szklane i zdradne. — W rękopisie ten dwuwers brzmiał: słodko patrzeć przymiotnikom w źrenice / tajemnicze i najcichsze i zdradne — [przypis edytorski]

patrzeć czegoś (pot., przestarz.) — zważać na coś, dbać o coś; pilnować, trzymać się swego. [przypis edytorski]

patrzeć jak na raroga (fraz.) — patrzeć jak na coś niespotykanego, zwracającego uwagę niezwykłym wyglądem lub zachowaniem; raróg: drapieżny ptak z rodziny sokołów, ceniony w sokolnictwie, w Polsce rzadki. [przypis edytorski]

patrzeć kozłem — patrzeć groźnie. [przypis edytorski]

patrzeć na coś przez szpary (daw.) — dziś: patrzeć na coś przez palce; traktować pobłażliwie. [przypis edytorski]

patrzeć przez szpary — dziś: patrzeć przez palce. [przypis edytorski]

patrzeć przez szpary — patrzeć przez palce. [przypis edytorski]

patrzeć przez szpary — patrzeć przez palce; traktować pobłażliwie. [przypis edytorski]

patrzeć się — dziś: patrzeć; tu: przyglądać się, obserwować. [przypis edytorski]

patrzeć — tu: wyglądać. [przypis edytorski]

patrzeć — tu: wypatrywać. [przypis edytorski]

patrzeć wracających — oglądać wracających, przeglądać. [przypis edytorski]

patrzeli — dziś popr. forma 3 os. lm cz.przesz.: patrzyli. [przypis edytorski]

patrzeliśmy — dziś popr. forma: patrzyliśmy. [przypis edytorski]

patrzyć — czasownik patrzy z partykułą -ć. [przypis edytorski]

patrzyć (daw.) — tu: zaopatrywać. [przypis edytorski]

patrzyć niedbale przez szpary — dziś: patrzeć przez palce. [przypis edytorski]

patrzyć się — tu: wydawać się na właściwym miejscu. [przypis edytorski]

patrzyć (starop. forma) — dziś: patrzeć. [przypis edytorski]

patrzyć (starop. forma) — dziś popr.: patrzeć. [przypis edytorski]

patrzyć (starop. forma) — patrzeć. [przypis edytorski]

patrzyjcież — dziś raczej: patrzcie (2 os. lm. tr.rozkaz.); na końcu wyrazu dodana została partykuła wzmacniająca -ż. [przypis edytorski]

patrzyłem na niego ze strachem (…) gdybym go nie był zobaczył prędzej niż on mnie, byłbym oniemiał — w starożytnej Grecji powiadano, że jeśli ktoś prędzej zobaczy wilka niż wilk jego, to zdoła się uratować. [przypis edytorski]

patrzyli (starop. forma) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy patrzy. [przypis edytorski]

patrzy na ciebie, jeśli nie czterdzieści wieków — odniesienie do zdania wypowiedzianego przez Napoleona Bonaparte przed bitwą pod piramidami (21 lipca 1798): „Żołnierze, pamiętajcie, że z wierzchołka tych piramid czterdzieści wieków na was patrzy”. [przypis edytorski]

Patrzy na to ten człowiek — ten człowiek na to wygląda; wygląda na takiego, który mógł to zrobić. [przypis edytorski]

patrzy na to — wygląda na to. [przypis edytorski]

Patti, Adelina (1843–1919) — włoska śpiewaczka sopranowa, odnosząca ogromne sukcesy na scenach operowych Europy i Ameryki; najlepiej opłacana śpiewaczka w swoich czasach. [przypis edytorski]

patvaldystė — vienvaldystė, autokratija. [przypis edytorski]

Paty de Clam, Armand du (1853–1916) — francuski oficer, amator-grafolog, jedna z kluczowych postaci w sprawie Dreyfusa; wskazał Alfreda Dreyfusa, jedynego Żyda w Sztabie Generalnym, jako głównego podejrzanego o szpiegostwo, stwierdził zgodność jego próbki pisma z obciążającym dokumentem; zastraszał pułkownika Picquarta, głównego demaskatora w tej sprawie; w J'Accuse!… został przez Zolę wskazany jako główny uczestnik spisku; w 1899 przed ponownym procesem Dreyfusa został aresztowany; po kilku miesiącach ułaskawiony w ramach amnestii dla wszystkich zaangażowanych w sprawę. [przypis edytorski]

patyna — właśc. patena, tacka na której kładzie się hostię. [przypis edytorski]

patyna —zielonkawy nalot powstający na powierzchni przedmiotów z miedzi lub jej stopów, również znamię czasu, oznaka dawności. [przypis edytorski]

patyneczki — rodzaj płytkich pantofli. [przypis edytorski]

patynki a. patenki (daw.) — pantofle, kapcie. [przypis edytorski]

patynki (daw.) — płytkie pantofelki lub trzewiczki. [przypis edytorski]

patynki (daw.) — trepy, chodaki, drewniane osłony chroniące pantofle np. na zabłoconym podwórzu. [przypis edytorski]

patynki — pantofle noszone przez kobiety od XV do XVIII w.; wykonane z drogocennych tkanin, haftowane, na wysokich, drewnianych podstawkach a. obcasach, wydawały podczas chodzenia stukot. [przypis edytorski]

patynki — tu: proste, płytkie obuwie skórzane. [przypis edytorski]

paucas palabris (z hiszp.) — krótko mówiąc. [przypis edytorski]

pauca verba (łac.) — kilka słów. [przypis edytorski]

Pauca verba (łac.) — krótkie słowa. [przypis edytorski]

pauci [autem] sunt sapientes qui huiusmodi passionibus resistunt (łac.) — niewielu [jednak] jest mądrych, którzy w ten sposób przeciwstawiają się emocjom (namiętnościom). [przypis edytorski]

paucorum hominum (łac.) — dla niewielu osób. [przypis edytorski]

Paul, Adolf (1863–1943) — pisarz i publicysta szwedzki, autor komedii, nowel i powieści; większość życia spędził w Berlinie, przyjaźnił się z innymi artystami z berlińskiej bohemy: m.in. Augustem Strindbergiem, Jeanem Sibeliusem, Edvardem Munchem czy Akselim Gallen-Kallela (fińskim malarzem, najbardziej znanym ze swych ilustracji do Kalevali). [przypis edytorski]

Paul et Virginie — popularna w swoich czasach powieść sentymentalna Paweł i Wirginia (1788), autorstwa Bernardina de Saint-Pierre, opowiadająca o miłości dwójki młodych ludzi wychowywanych na wyspie Mauritius, wyróżniająca się plastycznymi opisami egzotycznej przyrody. [przypis edytorski]

Paulhan — prawdopodobnie chodzi tu o filozofa i pedagoga niemieckiego Friedricha Paulsena (1846–1908). [przypis edytorski]

Paul Henri Mallet (1730–1807) — szwajcarski pisarz; autor fr. przekładu Eddy, poematów i baśni opisujących mitologię norweską, oraz pracy Introduction to the History of Denmark. [przypis edytorski]

Paulina Krakowowa (1813–1882) — społeczniczka, pisarka i dziennikarka. Jej ojciec, warszawski mieszczanin, stracił cały majątek w czasie powstania listopadowego i popełnił samobójstwo, więc Paulina była zmuszona zarabiać na życie jako nauczycielka. Wyszła za mąż za uczestnika powstania listopadowego, wychowała pięcioro dzieci, trzech jej synów brało udział w powstaniu styczniowym. Założyła i prowadziła szkołę dla dziewcząt. Głosiła idee patriotyczne i emancypacyjne. Zofia Urbanowska pisała Księżniczkę na konkurs „Tygodnika Ilustrowanego”, ogłoszony na cześć zmarłej właśnie Pauliny Krakowowej, i uzyskała pierwszą nagrodę. [przypis edytorski]

Paulina (…) mniemając, iż obcuje z bogiem Serapisem (…) — por. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela (znane też jako Starożytności żydowskie), XVIII, 3, 4; drobna omyłka autora: bogiem tym miał być nie Serapis, lecz Anubis. [przypis edytorski]

Paulina von Metternich (1836–1921) — węgierska arystokratka, żona Richarda von Metternicha, słynna z urody i elegancji bywalczyni salonów Wiednia i Paryża, propagatorka muzyki Wagnera. [przypis edytorski]

paulo majora (łac.) — rzeczy nieco bardziej wzniosłe. [przypis edytorski]

Paul Verlaine (1844–1896) — fr. poeta, jeden z tzw. poetów wyklętych. [przypis edytorski]

Pau — miasto w płd. Francji. [przypis edytorski]

Paumotu, wyspy — daw. nazwa wysp Tuamotu, archipelagu na Oceanie Spokojnym z wielką liczbą atoli i wysepek, należącego do Polinezji Francuskiej. [przypis edytorski]

Paunisi (ang. Pawnee) — plemię Indian Ameryki Północnej, zamieszkujących niegdyś tereny obecnego stanu Nebraska. [przypis edytorski]

Pau, Paul (1848–1932) — francuski generał; uczestnik wojny francusko-pruskiej oraz I wojny światowej. [przypis edytorski]

Pau, Paul (1848–1932) — generał francuski, podczas I wojny światowej w 1914 r. mianowany dowódcą Armii Alzackiej. [przypis edytorski]

pauper — biedak, żebrak; chłopiec, żak. [przypis edytorski]

pauper (daw.) — żebrak, ubogi. [przypis edytorski]

pauper (łac.) — biedak, ubogi. [przypis edytorski]

pauper (łac.: biedak, ubogi) — tu: biedny chłopak, ulicznik, urwis. [przypis edytorski]

pauper (łac.) — chłopak, urwis. [przypis edytorski]

pauper (łac: ubogi, biedak) — w średniowieczu: ubogi uczeń utrzymujący się z posług lub jałmużny. [przypis edytorski]

pauper studiosus (łac.) — biedny uczony, uczony biedak, biedny student. [przypis edytorski]

pauperyzacja — zbiednienie, postępujące ubóstwo. [przypis edytorski]

pauper (z łac.) — biedak, ubogi chłopiec utrzymujący się z jałmużny, ulicznik. [przypis edytorski]

pauper (z łac.) — tu: ubogi uczeń. [przypis edytorski]

Pausylipa (wł. Posillipo, z gr. Pausilypon) — nadmorskie przedmieście Neapolu, dawne miejsce wypoczynku bogatych starożytnych Rzymian. [przypis edytorski]

pauvre diable boiteux (fr.) — biedny kulawy diabeł. [przypis edytorski]

pauvre diable (fr. dosł.: biedny, żałosny diabeł) — biedny człowiek, biedak. [przypis edytorski]

pauvre enfant (fr.) — biedne dziecko. [przypis edytorski]

pauvre patrie (fr.) — biedna ojczyzna. [przypis edytorski]

Pauzaniasz (zm. 395 p.n.e.) — król Sparty (409–395 p.n.e.) z dynastii Agidów. [przypis edytorski]

pauzok (ros. паузок) — płaskodenna łódź rzeczna do transportu towarów na płytkiej wodzie. [przypis edytorski]

Pauzoniasz, własc. Pauzaniasz — dowódca spartański z przełomu VI i V w. p.n.e., przewodził Spartanom w zwycięskiej bitwie Greków z Persami pod Platejami w 479 r. p.n.e. Po śmierci Leonidasa pod Termopilami rozważano nawet jego kandydaturę na tron spartański. Żołnierzy oburzała jednak jego arogancja i ordynarne zachowanie w stosunku do sprzymierzeńców i ludności cywilnej, oskarżono go więc o tchórzostwo w bitwie i wygnano. Resztę życia Pauzaniasz spędził na dworze Kserksesa, króla perskiego. Wnukiem tego wodza jest inny Pauzaniasz, król Sparty w latach 409–394, który uciekł przed egzekucją, oskarżony o nieudolność w dowodzeniu wojskami. [przypis edytorski]

pavadino — čia: pakvietė. [przypis edytorski]

pavadinti — čia: pakviesti. [przypis edytorski]

pavarpės — skambinimas varpais kam mirus. [przypis edytorski]

paveant illi, ego non pavebo (łac.) — niech się trwożą się inni, ja się nie zatrwożę (nieco niedokładny cytat z Wulgaty, łacińskiego tłumaczenia Biblii, Jer 17, 18). [przypis edytorski]

paveizdą — pavyzdį. [przypis edytorski]

paveizdas — pavyzdys. [przypis edytorski]

Pavelić, Ante (1889–1959) — w l. 1941–1945 szef współdziałającego z hitlerowskimi Niemcami i faszystowskimi Włochami Niepodległego Państwa Chorwackiego, odpowiedzialny za akty ludobójstwa na Żydach, Cyganach i Serbach; wcześniej przywódca faszystowskiej organizacji ustaszy założonej na emigracji we Włoszech, opowiadającej się za katolicką, niepodległą Chorwacją i odpowiedzialnej za szereg zamachów bombowych, m.in. współorganizator śmiertelnego zamachu na króla Jugosławii Aleksandra I w 1934 r.; z wykształcenia prawnik. Dzięki pomocy duchowieństwa katolickiego, związanego z Watykanem, udało mu się uciec do Argentyny i uniknąć kary za popełnione zbrodnie. [przypis edytorski]

pavelykit man žodį — suteikite man žodį, duokite tarti žodį. [przypis edytorski]

pavietrė (lenk.) — užkrečiama liga. [przypis edytorski]

paviljonas — statinys, čia: pastato reprezentatyvioji dalis. [przypis edytorski]

pavirto bemaž į nuobodžiuko pasaką — dabar: pavirto nuobodžiuko pasaka. [przypis edytorski]

pavožoti (sl.) — gerbti. [przypis edytorski]

pavynastis (sl.) — pareiga, prievolė. [przypis edytorski]