Przypisy

Tegea — stolica Arkadii, najwierniejszy sprzymierzeniec Sparty podczas wojny peloponeskiej. [przypis edytorski]

tegejski — arkadyjski, z ojczyzny Ewandra. [przypis edytorski]

Tegelbacken — ważne komunikacyjnie skrzyżowanie, a także nazwa pobliskiej ulicy w Sztokholmie. [przypis edytorski]

te góry nazywają Wiedyńskie — tj. Góry Wiedeńskie, jedno z przedmieść Moskwy, powstałe w czasach cara Piotra Wielkiego, zamieszkałe przez cudzoziemców, głównie Niemców; zwane też Niemiecką Słobodą. [przypis edytorski]

tegoć — konstrukcja z partykułą ci, skróconą do -ć; znaczenie: tego właśnie. [przypis edytorski]

tegoć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

tego ci (…) nie wierzę — dziś popr.: w to ci nie wierzę. [przypis edytorski]

tego, co dowodził pod Troją — według Iliady Homera dowódcą Achajów w bitwie pod Troją był Agamemnon. [przypis edytorski]

Tego i bieda przyciska, i los mu się czasem uśmiecha — Iliada XXIV 530. [przypis edytorski]

tego, który wielkie wojsko pod Troję przyprowadził — wodzem naczelnym wyprawy Achajów na Troję był Agamemnon, król Myken, brat Menelaosa. [przypis edytorski]

tego lekarza, który „wart tyle, co moc ludzi innych” — Homer, Iliada XI 514 (Idomeneus do Nestora, wzywając go, żeby ranionego lekarza Machaona czym prędzej wywiózł rydwanem z pola bitwy). [przypis edytorski]

tegom chciał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: tego chciałem. [przypis edytorski]

tegom doznał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: tego doznałem. [przypis edytorski]

tegom nie przewidział —- konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: tego nie przewidziałem. [przypis edytorski]

tego momentu — w tym momencie. [przypis edytorski]

tego morza, do którego wpada — Morza Kaspijskiego, które faktycznie jest wielkim bezodpływowym słonym jeziorem. [przypis edytorski]

tegom przypomnieć sobie nie mógł — inaczej: tego (…) nie mogłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

tego nadto — tego za wiele; to przesada. [przypis edytorski]

tego (…) nigdy nad nami nie przewiodą ani ich z to będzie — nam nie narzucą ani się na to nie zdobędą. [przypis edytorski]

tego pamiętnego miesiąca — aluzja do powstania warszawskiego: podczas masowych bombardowań Śródmieścia we wrześniu 1944 zabudowa ul. Górskiego uległa zniszczeniu; został zbombardowany m.in. powstańczy szpital, w którym zginęło wielu rannych. [przypis edytorski]

tegorzeczny (daw.) — mówiący o tym; o tej treści. [przypis edytorski]

tegośmy nie uczynili — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: tego nie uczyniliśmy. [przypis edytorski]

tego starca wyobrażał, Którego król dla rady najwięcej poważał — tj. Nestora. [przypis edytorski]

tegoż nas domieścisz (starop.) — tam nas doprowadzisz. [przypis edytorski]

Tegoż tedy dnia przydało się, iż Sara córka Raguelowa w Rages… — Tb 3, 7–8, w tłum. Jakuba Wujka. [przypis edytorski]

Tego z Cyreny, tego w purpurowym płaszczyku i z wieńcem na głowie — Arystyp z Cyreny (ok. 435–366 p.n.e.), uczeń Sokratesa, założyciel szkoły cyrenaików, zgodnie z którą najwyższym dobrem i celem życia jest doznawanie przyjemności. [przypis edytorski]

Tegul bus pagargientas Jesus Chrystus — Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus. [przypis edytorski]

teherański almanach — na wzór znanego Almanachu Gotajskiego, rocznika genealogicznego zawierającego informacje o europejskich rodach arystokratycznych. [przypis edytorski]

Tehuantepec — miasto w płd. Meksyku, w stanie Oaxaca, w powiecie Tehuantepec. [przypis edytorski]

teikis — norėki. [przypis edytorski]

tej doby (daw.) — w tym czasie. [przypis edytorski]

tej gorącości (daw.) — dziś popr. forma r.m.: tego gorąca. [przypis edytorski]

Tej mądrości jako ognia, którego nie ubywa, od Mojżesza na sprawowanie ludu, gdy jemu samemu ciężkie było, udzielił Pan Bóg siedmidziesiąt mężom, którzy wzięli na ten urząd Ducha Bożego — zob. Lb 11, 16–17. [przypis edytorski]

tej nocy (…) uciekli do Fioniej — opis Paska nieścisły; w szturmie brali udział również Austriacy, zaś twierdza była już zniszczona poza jednym szańcem i na nim tylko bronili się Szwedzi. [przypis edytorski]

Tej podobno ta powieść g'myśli: mnie bynamniej — jej najwidoczniej ta opowieść się podoba, mnie zupełnie nie. [przypis edytorski]

tej poziomsze skały — bardziej poziome w stosunku do tej skały. [przypis edytorski]

Tejresjasz (mit. gr.) — ślepy wróżbita, który 7 lat przeżył jako kobieta, bohater wielu mitów. [przypis edytorski]

Tejrezjasz (mit. gr.) — niewidomy wróżbita tebański; obdarzony długim życiem, którego część przeżył jako kobieta. [przypis edytorski]

Tejrezjasz (mit. gr.) — ślepy wróżbita obdarzony długim życiem, którego część przeżył jako kobieta. [przypis edytorski]

Tejrezjasz (mit. gr.) — wróżbita, który część życia przeżył jako kobieta. [przypis edytorski]

Tejrezjasz — po polsku niekiedy także: Tyrezjasz. [przypis edytorski]

tej świece — dziś: tej świecy. [przypis edytorski]

Tej się upominają od Greków posłowie — inaczej: posłowie [przysłani] od Greków upominają się o tę (tj. Helenę, żonę Aleksandra przywiezioną z Grecji). [przypis edytorski]

Tejtrasja (gr. Τείθρας) — jedna ze staroż. gmin ateńskich (demów), położona ok. 20 km na wsch. od Aten, na terenie ob. miasta Pikermi. [przypis edytorski]

tej wspaniałej kolonii — mowa o Wolnym Państwie Kongo, funkcjonującym w latach 1885–1908. [przypis edytorski]

tejże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; znaczenie: tej właśnie. [przypis edytorski]

te kąśliwe licho — dziś popr.: to (…) licho. [przypis edytorski]

Teka — czasopismo wydawane we Lwowie 1899–1919 przez studentów szkół wyższych, związanych z orientacją narodową. [przypis edytorski]

teka (pot.) — stanowisko ministra. [przypis edytorski]

Teka Stańczyka — pamflet polityczny autorstwa Józefa Szujskiego, Stanisława Tarnowskiego, Ludwika Wodzickiego i Stanisława Koźmiana (grupy konserwatystów, nazywanych potem stańczykami), opublikowany początkowo w krakowskim „Przeglądzie Polskim” (1869), a następnie jako osobny druk (1870); pamflet ten miał formę 20 listów pisanych rzekomo przez Stańczyka, błazna Zygmunta Starego i krytykował szlachtę polską za awanturnictwo oraz anarchię, obciążał ją winą za utratę własnej państwowości, równie krytycznie odnosił się do powstań narodowych, proponował zaś jako program pozytywny działanie w ramach struktur politycznych Austro-Węgier. [przypis edytorski]

teket (z tur.) — zakon. [przypis edytorski]

tekinas — bėgte. [przypis edytorski]

tekinys — dabar: tekis - vyriškos lyties gyvulys. [przypis edytorski]

Tekmessa — córka frygijskiego króla Teleutasa, wzięta w niewolę przez Ajasa Wielkiego, bohatera Iliady Homera. [przypis edytorski]

te koło — dziś: to koło. [przypis edytorski]

te kolorowe okna — witraże wg projektów Stanisława Wyspiańskiego i Józefa Mehoffera, wykonane w latach 1890–1891. [przypis edytorski]

Te Komisje od nikogo, tylko od Sejmu zawisłemi będą. — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

Tekst do mszy śpiewanej — utwór Marii Konopnickiej jest poetycką wersją mszy świętej. Kolejne strofy odpowiadają fragmentom liturgii Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

tela drugie (gw.) — drugie tyle, dwa razy tyle. [przypis edytorski]

tela (gw.) — tyle. [przypis edytorski]

tela (gw.) — tyle, tak dużo. [przypis edytorski]

tela (gw.) — tylu, tak wielu. [przypis edytorski]

Telamona syn — Ajas. [przypis edytorski]

Telamona wielki syn — Ajas Wielki, dzielny wojownik grecki. [przypis edytorski]

Telchinowie — właśc. bóstwa morskie, później kowale i rzeźbiarze z wyspy Rodos. [przypis edytorski]

Telef (mit. gr.) — syn Heraklesa i Auge, według mitu popełnił samobójstwo, rzucając się ze skały Gibraltaru po tym, jak zginęła Helena wraz z jego nienarodzonym dzieckiem. [przypis edytorski]

telefonistka — dawniej centrale telefoniczne obsługiwały żywe osoby: po podniesieniu słuchawki trzeba było poprosić telefonistkę w centrali o połączenie z odpowiednim numerem. [przypis edytorski]

telefonistka — osoba obsługująca centralę telefoniczną, zajmująca się łączeniem rozmów. [przypis edytorski]

telefonowy — dziś popr.: telefoniczny. [przypis edytorski]

Telefos, gr. Telephos (mit. gr.) — syn Heraklesa i Auge, córki króla Tegei, król Myzji, sojusznik Achajów podczas wojny trojańskiej; tytułowy bohater zaginionej sztuki Eurypidesa. Jego matka w zagrożeniu śmiercią ukryła nowo narodzonego syna w górach, gdzie wykarmiła go łania. Tymczasem Auge, cudownie uratowana, została żoną króla Myzji. Wychowany przez pasterzy Telefos, kiedy dorósł, za radą wyroczni udał się na dwór królewski w Myzji, gdzie rozpoznał matkę. [przypis edytorski]

Telefos (mit. gr.) — król Myzji, sojusznik Achajów podczas wojny trojańskiej, tytułowy bohater zaginionej sztuki Eurypidesa. Rana, którą zadał Telefosowi Achilles w nogę, nigdy się nie goiła, mogło ją uleczyć jedynie to samo ostrze. [przypis edytorski]

Telefos (mit. gr.) — syn Heraklesa i Auge, córki króla Tegei, król Myzji, sojusznik Achajów podczas wojny trojańskiej; tytułowy bohater zaginionej sztuki Eurypidesa. Jego matka w zagrożeniu śmiercią ukryła nowo narodzonego syna w górach, gdzie wykarmiła go łania. Tymczasem Auge, cudownie uratowana, została żoną króla Myzji. Wychowany przez pasterzy Telefos, kiedy dorósł, za radą wyroczni udał się na dwór królewski w Myzji, gdzie rozpoznał matkę. Rana, którą podczas wojny trojańskiej zadał Telefosowi Achilles w nogę, nigdy się nie goiła, mogło ją uleczyć jedynie to samo ostrze. [przypis edytorski]

telega — duży wóz na czterech kołach. [przypis edytorski]

telega — niewielki czterokołowy wóz konny; por. ros теле́га (uważane za zapożyczenie z chazarskiego). [przypis edytorski]

telegonia (z gr., daw. biol.) — powstała w XIX w. pseudonaukowa teoria dziedziczenia, według której samce mogą wpływać nie tylko na cechy swojego genetycznego potomstwa, lecz także na cechy kolejnych potomków tej samej samicy pochodzących od innych samców; istnienie zjawiska telegonii było przez pewien czas akceptowane w środowisku naukowym, ale negatywne wyniki eksperymentów oraz odkrycie przez Mendla reguł przekazywania cech dziedzicznych, potwierdzonych i uzasadnionych późniejszymi ustaleniami genetyki, spowodowały odrzucenie tej koncepcji. [przypis edytorski]

telegrafista z powieści Wellsa — Herbert George Wells, Wojna światów, pol. wyd. I: Spółka Wyd. J. Rowiński i A. Sobieszewski, Warszawa 1907. Powieść SF o inwazji Marsjan na Ziemię. [przypis edytorski]

telegraf — tu: przesyłanie wiadomości na odległość (telekomunikacja). [przypis edytorski]

telegraf — tu: przesyłanie wiadomości tekstowych na odległość (telekomunikacja). [przypis edytorski]

telegraf — urządzenie służące do przesyłania wiadomości tekstowych na odległość; do powszechnego użytku wszedł we Francji pod koniec XVIII w. [przypis edytorski]

telegram (z gr. tele: daleko, grámma: litera, pismo) — wiadomość tekstowa przekazywana stosunkowo szybko (szybciej niż list) na odległość za pomocą telegrafu (systemu urządzeń elektromagnetycznych), następnie dalekopisu; usługi takie świadczyły urzędy pocztowe; telegramów używano od lat 50. XIX w., a w pierwszej dekadzie XXI w. ta metoda komunikacji została porzucona w związku z upowszechnieniem internetu i korespondencji za pomocą poczty elektronicznej (e-mail) czy telefonów komórkowych (SMS). [przypis edytorski]

tele graphein — transkrypcja dwóch gr. słów, z których utworzona została nazwa telegrafu: τῆλε (daleko, z dala) i γράφειν (pisać). [przypis edytorski]

telekineza (z gr.) — poruszanie przedmiotów na odległość. [przypis edytorski]

Tel-el-Kebir — ok. 75 km na południe od Port Said, na skraju pustyni; miejsce decydującej bitwy w wojnie brytyjsko-egipskiej, stoczonej 13 września 1882. [przypis edytorski]

Telemach — bohater Odysei, syn Odyseusza. [przypis edytorski]

Telemach (mit. gr.) — syn Odyseusza i Penelopy; jego podróż w poszukiwaniu ojca stanowi temat kilku spośród pieśni Odysei Homera. [przypis edytorski]

Telemach — syn Odyseusza. [przypis edytorski]

Telemak a. Telemach — syn Odyseusza; jego podróż w poszukiwaniu ojca stanowiła temat kilku spośród pieśni Odysei Homera. [przypis edytorski]

telemark — rodzaj zwrotu z przyklęknięciem i wykrokiem, jedna z podstawowych ewolucji w daw. narciarstwie szkoły norweskiej; termin pochodzący od nazwy hrabstwa w Norwegii. [przypis edytorski]

teleologia — finalizm, ostateczna celowość. [przypis edytorski]

teleologia (gr. télos: koniec, cel, oraz logos: teoria, nauka) — pogląd filozoficzny, wg którego rzeczy i zjawiska mają swój pewien cel, a nie tylko przyczyny. [przypis edytorski]

teleologia (gr. télos: koniec, cel oraz logos: teoria, nauka) — pogląd filozoficzny, wg którego rzeczy i zjawiska mają swój pewien cel, a nie tylko przyczyny. [przypis edytorski]

teleologiczny (filoz., z gr. télos: koniec, cel, oraz logos: teoria, nauka) — taki, który zakłada, że rzeczy i zjawiska mają swój pewien cel, a nie tylko przyczyny. [przypis edytorski]

telepatia (z gr.) — zjawisko rzekomej komunikacji pozazmysłowej, zdolność do przekazywania myśli, obrazów i uczuć na odległość bez pośrednictwa zmysłów. [przypis edytorski]

teleplastia (z gr.) — zdolność wytwarzania fantomów. [przypis edytorski]

teleplazma a. metaplazma (z gr.) — wyrażenie, używane przez spirytystów i okultystów na oznaczenie materii, wydzielanej przez medium podczas transu i przybierającej ludzkie kształty. [przypis edytorski]

teleplazma — inne określenie ektoplazmy. [przypis edytorski]

Telesfor (mit. gr.) — jeden z synów Asklepiosa (rzym. Eskulapa). [przypis edytorski]

telet (daw.) — tkanina jedwabna. [przypis edytorski]

teletowy — z tkaniny jedwabnej przetykanej złotą nicią. [przypis edytorski]

telewizja — próby w dziedzinie przesyłania obrazu na odległość wykonywano już na przełomie XIX i XX w., a pierwsza transmisja telewizyjna miała miejsce w 1925 r. w Londynie. W 1928 r. nadano transmisję z Londynu do Nowego Jorku, pół roku później odbyła się transmisja w kolorze. W Polsce pierwszego przesłania sygnału telewizyjnego dokonała Rozgłośnia Radiowa w Katowicach w 1931 r., w Warszawie takie próby trwały w latach 1936–1939. [przypis edytorski]