Przypisy

ten, co jadał szarańcze — Jan Chrzciciel (Mt 3:4). [przypis edytorski]

Ten, co się kozła lichego wierszem tragicznym dobijał, wkrótce też leśnych Satyrów nago na scenę wprowadził i, nie ujmując powadze sztuki, na szorstkie się puszczał żarty, bo musiał nowością widzów przyciągać i bawić — mowa o tzw. dramacie satyrowym. [przypis edytorski]

tender — specjalny wagon do przewozu węgla. [przypis edytorski]

tender — specjalny wagon kolejowy do przewozu węgla i wody dla parowozu. [przypis edytorski]

tender — specjalny wagon kolejowy do przewozu węgla i wody dla parowozu. [przypis edytorski]

tender — wagonik na stałe przymocowany do parowozu, przewożący m.in. zapas węgla. [przypis edytorski]

tendresse, caresse, maîtresse, ivresse, sans cesse (fr.) — czułość, pieszczota, dama serca, upojenie, nieustająco. [przypis edytorski]

tendresse (fr.) — czułość. [przypis edytorski]

Tenedos — wyspa na M. Egejskim, w pobliżu wejścia do cieśniny Dardanele, blisko Troi; ob. Bozca, należąca do Turcji. [przypis edytorski]

Tenedos — wyspa na Morzu Egejskim, położona naprzeciw Troady. [przypis edytorski]

Tened — wysepka przy wybrzeżu Troi. [przypis edytorski]

tenement house (ang.) — w Stanach Zjednoczonych nazwa dużego domu podzielonego na pomieszczenia przeznaczone na tani wynajem w związku z szybkim rozwojem miast i imigracją; później, od poł. XIX w., powstawały specjalnie budowane kamienice (tenement), liczące do sześciu pięter, mieszczące po kilka mieszkań do wynajęcia na każdym piętrze. [przypis edytorski]

tenem mu odjął (starop. forma) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: ten [miecz] mu odjąłem. [przypis edytorski]

ten gatunek sosny — sapotylla nie jest sosną, lecz należy do rodziny sączyńcowatych (Sapotaceae), z rzędu rzędu wrzosowców (Ericales). [przypis edytorski]

Ten, głuchej wioski bakałarz, wydarł zazdrosnej wróżce barwne królestwo owadów — być może chodzi o Jeana Henriego Fabre'a (1823–1915), francuskiego entomologa i pedagoga. [przypis edytorski]

Te niechaj będą prawa o pożodze — nie wspomina tu autor sikawek; znać, że tamtych czasów ta maszyna nie była znajoma; trzeba więc i to byłoby ustanowić po miastach, ażeby każdy w domu miał małych po kilka, do tego wielkie ażeby były przynajmniej na niektórych publiczniejszych miejscach rozstawione i woda blisko dla przygody gotowa; więcej sposobów do gaszenia ognia i strzeżenia się patrz w Bilfeldzie F. 1. c. L. §. 15. 16. 17. e. 9. §. 10. Przyp. drug. wyd. [przypis edytorski]

teniente (hiszp.) — porucznik. [przypis edytorski]

Teniers, David (1610–1690) — malarz i grafik flamandzki okresu baroku, twórca scen rodzajowych. [przypis edytorski]

Teniers — nazwisko rodziny malarzy holenderskich: David Teniers starszy (1582–1649), David Teniers młodszy (1610–1690), David Teniers III (1638–1685). [przypis edytorski]

ten, który bada serca i nerki — wyrażenie biblijne opisujące Boga jako wnikliwego, sprawiedliwego sędziego (Jer 11, 20). [przypis edytorski]

ten, który nakazał, by [prawa] spały przez dwadzieścia i cztery godzin — Agesilaos II (444–360 p.n.e.), król Sparty, dla zapobieżenia społecznej katastrofie, uchronienia bardzo licznych i możnych uciekinierów z pola bitwy przed skutkami piętnującego i wykluczającego społecznie prawa (Plutarch, Agesilaos, 30 [w:] Żywoty sławnych mężów). [przypis edytorski]

ten, który stał się legendą przed dziesięciu laty — Siemion Michajłowicz Budionny (1883–1973), rosyjski, a potem radziecki dowódca wojskowy, dowódca I Armii Konnej. [przypis edytorski]

Ten, który swoim naśladowcom wiernym Za złe stokrotnie dobrem kazał płacić — Chrystus. [przypis edytorski]

ten, który z czerwca uczynił powtórny maj — Aleksander Wielki przed bitwą nad Granikiem, aby nie złamać tradycji macedońskiej zabraniającej władcy działań wojennych w miesiącu daisios, nakazał uznać go za „drugi artemisios” (Plutarch, Aleksander Wielki, 16, 2 [w:] Żywoty sławnych mężów). [przypis edytorski]

ten, kto Irydę nazwał córką Podziwu — wg Hezjoda (Teogonia w. 265, 780) Iris była córką okeanidy Elektry i Taumasa (Θαύμας), którego imię autor kojarzy ze słowem θαῦμα (thaûma, r.n.): cud, zadziwiające, niezrozumiałe zjawisko. [przypis edytorski]

ten, kto (…) jest bezsprzecznie Łęgowski — dziś popr.: tym, kto (…) jest bezsprzecznie Łęgowski. [przypis edytorski]

Ten las Ofmana, co stąd na tratwach do Prus popłynie przerobiony w warsztatach niemieckich (…) powróci tutaj, a Polacy za niego dobrze zapłacą; bo, widzisz, ten naród (…) woli kupować rzeczy gotowe niż je sam robić. — to twierdzenie i dalsze myśli są inspirowane merkantylizmem, sposobem myślenia o ekonomii, wyznawanym w XIX w. (a powstałym w wieku XVII). Merkantylizm głosił, że państwa europejskie są dla siebie wzajemnie konkurentami i mogą się bogacić kosztem sąsiadów, a kluczem do bogactwa i potęgi jest dodatni bilans handlowy, czyli wytwarzanie i sprzedawanie za granicą większej ilości towarów, niż się sprowadza. [przypis edytorski]

tenli (daw.) — zaimek ten z partykułą pytajną li: czy ten, czyżby to ten. [przypis edytorski]

tenli — ten z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

tenli to łańcuch, teli to okowy, (…) tenli to ogień (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy ten łańcuch, te okowy [łańcuchy, kajdany], (…) czy to ten ogień, który miał (…) itd. [przypis edytorski]

ten mi się zda być winien obrażenia majestatu — Modestinus, Ad legem Juliam. Majestatis. L. Quisquis. [przypis edytorski]

Tenniel, John (1820–1914) — angielski malarz i ilustrator; autor ilustracji do książki Alicja w Krainie Czarów. [przypis edytorski]

Tennyson, Alfred — (1809–1892) — angielski poeta postromantyczny. [przypis edytorski]

Tennyson, Alfred (1809–1892) — poeta angielski, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli postromantyzmu wiktoriańskiego. [przypis edytorski]

Ten, o którym mówić będę, stał wtenczas na kolumnie Duchów — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Mojżesz”. [przypis edytorski]

tenor (łac.) — treść, zawartość. [przypis edytorski]

tenor (muz.) — w dawnej muzyce chóralnej jeden z czterech głównych rodzajów głosu ludzkiego, wyższy od basu, ale niższy od sopranu i altu. [przypis edytorski]

tenor — najwyższy głos męski. [przypis edytorski]

tenor — tu: głos. [przypis edytorski]

tenor — tu: ton. [przypis edytorski]

tenor — tu: ton, sens. [przypis edytorski]

Ten oto… Aecjusz… Manes… — Tertulian zmarł przed śmiercią Manesa i dużo wcześniej niż urodził się Aecjusz; przytoczone zarzuty pochodzą od późniejszych autorów chrześcijańskich. [przypis edytorski]

ten (…) planeta — dziś r.ż: ta planeta. [przypis edytorski]

ten rajski kielich był zwyczajnym ostem — w oryginale wykorzystano dosłowne znaczenie nazwiska bohatera: fr. chardon: oset. [przypis edytorski]

ten ruch wewnętrzny rozszczepił na sześć części i utworzył siedem kół nierównych… — ogólny ruch ekliptyki zostaje podzielony na siedem części: siedem obracających się w tym samym kierunku i położonych mniej więcej w tej samej płaszczyźnie kół, odpowiadających za obroty Księżyca, Słońca i pięciu znanych wówczas planet. [przypis edytorski]

ten samy (daw.) — dziś: ten sam. [przypis edytorski]

ten samy — dziś: ten sam. [przypis edytorski]

ten samy — ten sam. [przypis edytorski]

Ten selmi polskiego nie mosz od ten świata precz, bo go Pan Bóg nie chciał na nieba, a diabel go bal do piekla coby go niefipsofal — Tego szelmy polskiego nie ma jak [posłać] od tego świata precz, bo go Pan Bóg nie chciał do nieba, a diabeł bał [się przyjąć] do piekła, aby go nie zepsuł (parodia polszczyzny wymawianej i kaleczonej przez Niemca). [przypis edytorski]

ten serwis, coś go to między węgle schowała, jakeśmy przejeżdżali przez komorę — mowa o przemycaniu kosztownego serwisu (kompletu naczyń) podczas przekraczania granicy i o komorze celnej. Akcja Księżniczki dzieje się z zaborze rosyjskim, a Niemcy na berlinkach wozili węgiel z Prus. [przypis edytorski]

Ten słońce poruszył z posad — aluzja do Mikołaja Kopernika (1473–1543), twórcy teorii heliocentrycznej. [przypis edytorski]

tentacja (daw.) — pokusa. [przypis edytorski]

tentacja (z łac.; daw.) — pokusa. [przypis edytorski]

tentare licet (łac.) — próbować wolno. [przypis edytorski]

tentent — dziś popr. pisownia: tętent. [przypis edytorski]

tentent — dziś popr.: tętent. [przypis edytorski]

tentować (daw.) — kusić; wystawiać na próbę, próbować. [przypis edytorski]

tentować (daw.) — nęcić, pociągać, kusić. [przypis edytorski]

tentować (daw.) — starać się o coś, zabiegać. [przypis edytorski]

tentować — starać się, próbować. [przypis edytorski]

tentować (z fr. tenter: próbować, usiłować) — tu: kusić. [przypis edytorski]

tentować (z łac.) — kusić. [przypis edytorski]

tentować (z łac.) — pokusić się; próbować. [przypis edytorski]

tentować (z łac.) — próbować. [przypis edytorski]

tentować (z łac.) — próbować, usiłować. [przypis edytorski]

tentować (z łac.) — zabiegać, starać się. [przypis edytorski]

Tentyra — dziś popr. Dendera, miasto na lewym brzegu Nilu, słynne z jednego z najlepiej zachowanych egipskich kompleksów świątynnych, z główną świątynią poświęconą bogini Hathor. [przypis edytorski]

Ten upokorzył świat roślin zielonych, stanowiąc ich hierarchię — niewkluczone, że autor ma tu na myśli Karola Linneusza (1707–1778), szwedzkiego przyrodnika, twórcę systematyki roślin i zwierząt. [przypis edytorski]

tenuta — czynsz dzierżawny. [przypis edytorski]

tenuta (z wł.) — czynsz dzierżawny. [przypis edytorski]

Ten włóczęga okrzykiem: „Ziemia!” powitał pierwszy nowe lądy — być może chodzi tu o Krzysztofa Kolumba (1451–1506) i jego odkrycie Ameryki. [przypis edytorski]

Ten w tryumfie wykrzyknął — Rudolf Virchow (1821–1902), niemiecki lekarz anatom, jeden z twórców współczesnej patologii. [przypis edytorski]

Tenże [dr Antoni Peretiatkowicz], Tłumaczenie „Contrat Social Rousseau'a” z objaśnieniami, Poznań 1920 — tj. Jan Jakób Rousseau, Umowa społeczna, przeł. i objaśnił Antoni Peretiatkowicz, wyd. 2, Poznań, Gebethner i Wolff, 1920. [przypis edytorski]

ten zaś prawdziwy już gdzieś tam podobno zginął — prawdziwy Dymitr, syn cara Iwana Groźnego, po śmierci ojca w 1584 roku został przez radę regencyjną zesłany wraz z matką do Uglicza, gdzie zginął w wieku 8 lat w niejasnych okolicznościach. [przypis edytorski]

ten z błyskawicy nam dymu nie chce pokazać, lecz z dymu światło — sens: ten robi więcej, niż zapowiada. [przypis edytorski]

Tenzelius, właśc. Andreas Tenzel — XVII-wieczny autor ksiąg o tematyce medycznej, fizyko-chemicznej oraz filozoficznej; jego prace zebrane zostały wydane w 1753 r. w Lipsku pt. Medizinisch - philosophisch und sympathetische Schriften - Medicina Diastatica und Scripta Gemina [przypis edytorski]

Ten z kamiennego okopu zdobył — kodeks Hammurabiego został odkryty w Suzie przez Gustave'a Jéquiera (1868–1946), francuskiego archeologa, członka ekspedycji Jacques'a de Morgana. [przypis edytorski]

Ten zwalił się na motłoch wyrazów różnojęzycznych i skuł w niewolę jedności — być może chodzi o Ludwika Zamenhofa (1859–1917), twórcę esperanto. [przypis edytorski]

Teodas — postać z Dziejów Apostolskich (Dz 5:36–37); zginął zabity, a jego kilkuset zwolenników rozproszyło się. [przypis edytorski]

teodocjanie — niewielka grupa religijna założona ok. 190 przez Teodotusa, nauczającego, że Jezus był człowiekiem, który po chrzcie stał się Chrystusem (adopcjanizm). [przypis edytorski]

Teodocjon (II w. n.e.) — hellenistyczny żydowski uczony i lingwista, autor tłumaczenia Biblii hebrajskiej na język grecki. [przypis edytorski]

Teodoret z Cyru (ok. 386–ok. 486) — teolog i pisarz chrześcijański, biskup Cyru w Syrii, zaliczany do tzw. ojców Kościoła; w 430 przeciwstawił się potępieniu Nestoriusza przez Cyryla z Aleksandrii i decyzjom soboru efeskiego (431) w tej sprawie; w 451 wezwany na sobór chalcedoński potępił naukę Nestoriusza i został zrehabilitowany; w 553 na drugim soborze konstantynopolitańskim jego pisma przeciw Cyrylowi i soborowi efeskiemu zostały potępione jako jeden z tzw. Trzech rozdziałów. [przypis edytorski]

Teodor Gryfita (zm. 1237) — wojewoda krakowski w latach 1231–1237. [przypis edytorski]

Teodor, herbu Gryf, wojewoda krakowski, klasztor cysterneńskich mnichów w Ludźmierzu, wsi swojej niedaleko Nowego Targu, fundował, lecz iż od zbiegów często tam przenagabanie miewali mniszy, i przeto na Szczyrzyce się stamtąd przenieśli — Marcin Bielski (ok. 1495–1575), Kronika, Warszawa 1764, s. 131. [przypis edytorski]

Teodor I Neuhoff, urodzony jako Theodor Stephan Freiherr von Neuhoff (1694–1756) — niemiecki wojskowy, dyplomata, agent i awanturnik, król Korsyki od kwietnia do listopada 1736. Wędrując po Europie, nawiązał we Włoszech kontakty z korsykańskimi emigrantami i powstańcami, których przekonał, że uda mu się wyzwolić ich kraj spod dominacji genueńskiej, o ile obwołają go królem. Uzyskał pomoc militarną władcy Tunis, wylądował na Korsyce, po czym 15 kwietnia 1736 został wybrany na króla i koronowany. Prowadził wojnę przeciwko Genui, początkowo odnosząc pewne sukcesy. Po porażce i wyznaczeniu przez genueńczyków ceny za jego głowę odpłynął za granicę w poszukiwaniu pomocy; został aresztowany w Holandii za długi. Po odzyskaniu wolności powracał na Korsykę w 1738, 1739 i 1743, ale zjednoczone siły francusko-genueńskie nadal okupowały wyspę. [przypis edytorski]

Teodoros z Samos (VI w. p.n.e.) — wybitny rzeźbiarz i architekt grecki; przypisywano mu wynalezienie odlewania z brązu oraz kątownicy i poziomnicy. [przypis edytorski]

Teodor Tomasz Jeż (pseud.), właśc. Zygmunt Miłkowski (1824–1915) — jeden z najpłodniejszych pisarzy polskich, publicysta i polityk niepodległościowy, uczestnik powstania węgierskiego, pułkownik powstania styczniowego. [przypis edytorski]

Teodor Wierzbowski (1853–1923) — profesor historii literatury polskiej na ros. uniwersytecie w Warszawie. [przypis edytorski]

Teodoryk — w poemacie Dytryk. [przypis edytorski]

Teodor z Cyreny (V w. p.n.e.) — grecki matematyk, znany z dialogów Platona Teajtet, Sofista oraz Polityk. [przypis edytorski]

Teodosius cesarz — Zob. Si quis imperatori maledixerit. L. Unica. [przypis edytorski]

Teodozjusz II (401–450) — syn cesarza Arkadiusza i wnuk Teodozjusza I Wielkiego, w latach 408–450 cesarz wschodniorzymski. [przypis edytorski]

Teodozjusz I Wielki (347–395) — ostatni cesarz władający wschodnią i zachodnią częścią cesarstwa rzymskiego. [przypis edytorski]

Teodozjusz I Wielki (347–395) — ostatni cesarz władający zarówno wschodnią, jak i zachodnią częścią cesarstwa rzymskiego; od roku 389 serią dekretów ogłosił wyznanie nicejskie chrześcijaństwa religią panującą; zaprowadził konsekwentne, szeroko zakrojone prześladowania instytucji i obyczajów pogańskich na terenie całego państwa. [przypis edytorski]

Teodozjuszów — dziś popr.: Teodozjuszowy a. Teodozjusza. [przypis edytorski]

Teodozyus więtszy jako ś. Ambrożego w Medyolanie czcił i jako się jego zwierzchności kościelnej bał, religiej i kapłanom głowę swoję i majestat na przyjmowanie danej od nich pokuty uniżając, czytaj w żywocie ś. Ambrożego — w roku 390 dowódca cesarskiego garnizonu w Tessalonikach aresztował popularnego woźnicę rydwanów i został zlinczowany przez tłum. Dla utrzymania autorytetu władzy i ukarania miasta, z rozkazu cesarza Teodozjusza, kiedy mieszkańcy Tessalonik zebrali się w cyrku, wojska cesarskie dokonały masakry, zabijając 7000 osób. Ambroży, biskup Mediolanu, w którym mieścił się wówczas dwór cesarski, potępił władcę i odmówił mu prawa przyjmowania eucharystii, dopóki nie okaże skruchy i nie odbędzie pokuty. Po kilku miesiącach pokuty Teodozjusz został dopuszczony do mszy. [przypis edytorski]

teodycea — gałąź teologii zajmująca się problemem, jak pogodzić ideę dobrego, miłosiernego i sprawiedliwego Boga-stwórcy wszechświata z istnieniem w świecie zła. Dzieło Kanta dotyczące tej kwestii nosi tytuł O niepowodzeniu wszelkich prób filozoficznych w przedmiocie teodycei (1791). [przypis edytorski]

teodycea — próba uzgodnienia przekonania o dobroci i wszechmocy Bożej z obecnością zła na świecie. [przypis edytorski]

teodycea — usprawiedliwianie Boga; w teologii chrześcijańskiej próba znalezienia wyjaśnienia sprzeczności między tezą o dobroci Boga a złem dziejącym się na świecie. [przypis edytorski]

teodydakta — nauczany przez Boga. [przypis edytorski]