Przypisy

zafarbowany — tu: zakrwawiony; por. farba: krew. [przypis edytorski]

zaferować (z łac. fero, ferre: nieść, podawać, przekazywać) — tu: przynieść (wypłatę), zarobić. [przypis edytorski]

zaforszusować (daw.) — wypłacić zaliczkę. [przypis edytorski]

zafrasować się (daw.) — zasmucić się, zmartwić. [przypis edytorski]

zafrasować się (daw.) — zmartwić się. [przypis edytorski]

zafrasować się (starop.) — zmartwić się, zasmucić się. [przypis edytorski]

zafrasować się — zmartwić się. [przypis edytorski]

zafrasowany (daw.) — zmartwiony. [przypis edytorski]

zafrasowany (daw.) — zmartwiony, zasmucony. [przypis edytorski]

zafrasowany — zmartwiony. [przypis edytorski]

zafrasowany — zmartwiony, zasmucony. [przypis edytorski]

zafryzowany — skręcony w loki, pukle. [przypis edytorski]

zagąszcza — dziś: gąszcz a. zarośla. [przypis edytorski]

zagabać (daw.) — zagadnąć. [przypis edytorski]

zagabnąć (daw.) — zagadnąć. [przypis edytorski]

zagabnąć (daw.) — zagadnąć, tu: obrazić. [przypis edytorski]

zagabnąć — zagadnąć, zaczepić. [przypis edytorski]

zagadki słać do Kuryjera — chodzi o „Kurier Warszawski”, założoną w 1821 r. najważniejszą gazetę informacyjną Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]

zagadkowiej — dziś popr.: bardziej zagadkowo. [przypis edytorski]

zagadł (forma 3 os. lp. rodz. m. od: zagadnąć) — dziś popr. zagadnął. [przypis edytorski]

zagadło — dziś popr.: zagadnęło. [przypis edytorski]

zagadnął — u Cylkowa 'powiedział to (Kain Heblowi)'; tekst nie precyzuje, co powiedział Kain, słowa 'to' nie ma w oryginale, 'powiedział to' sugeruje, że powiedział mu treść poprzedniego wersetu, co wprowadza w błąd. [przypis edytorski]

Zagadnienia filozofii dziejów — rozprawa Georga Simmla z 1904 roku. [przypis edytorski]

zagadnienie reformy rolnej, parcelacji… — reforma rolna uchwalona w 1920 przez sejm przewidywała przymusową parcelację, czyli podział wielkich posiadłości ziemskich na mniejsze działki (parcele), i wykup utworzonych działek przez bezrolnych i małorolnych mieszkańców wsi. Na zagospodarowanie nabytych gospodarstw państwo udzielało taniego, długoterminowego kredytu ze specjalnego funduszu. Przewidziano parcelację do 200 tys. ha rocznie, a porozumienie stronnictw prawicowych w 1925 ograniczyło parcelację prawie wyłącznie do majątków państwowych i publicznych. W latach 1930–1935 dokonano parcelacji tylko ok. 60–130 tys. ha rocznie, do 1939 reformę zrealizowano w ok. 60%. [przypis edytorski]

zagadnienie Rogacza, Stosu albo Żniwiarza — nazwy staroż. paradoksów, rozważanych przez stoików. Rogacz: Czego nie straciłeś, to nadal masz; nie straciłeś rogów, a więc nadal masz rogi. Stos: Kiedy usuniesz ze stosu jedno ziarno, nadal pozostanie stosem; jeśli ze stosu pojedynczo usuwasz kolejne ziarna, aż zostanie już tylko jedno, to kiedy stos przestał nim być? [przypis edytorski]

zagadniony (daw. forma) — dziś: zagadnięty. [przypis edytorski]

zagadniony — imiesłów przym. bierny, dziś popr. z inną końcówką: zagadnięty. [przypis edytorski]

zagaić — zacząć rozmowę, dyskusję, obrady itp. [przypis edytorski]

Zagaił o królu Jakubie, o pretendencie, o dawnym dworze w Saint-Germain — Jakub II (1633–1701), ostatni katolicki król Anglii (oraz Szkocji, jako Jakub VII), został w 1688 zdetronizowany przez parlament i uciekł do Francji; na wygnaniu przebywał w podarowanym mu przez Ludwika XIV pałacu w Saint-Germain-en-Laye pod Paryżem; po jego śmierci pretendentem do tronu został jego jedyny syn. [przypis edytorski]

zagarniono — dziś: zagarnięto. [przypis edytorski]

zagartywać (daw.) — zagarniać. [przypis edytorski]

zagiąć parol (daw.) — upatrzyć sobie kogoś. [przypis edytorski]

zagiąć parol (daw.) — uwziąć się. [przypis edytorski]

zagiąć parol — powziąć mocne postanowienie względem kogoś. [przypis edytorski]

zaginione plemiona — część narodu izraelskiego, która została przesiedlona przez Asyryjczyków po upadku Królestwa Izraela w końcu VIII w. p.n.e. Biblia ani inne źródła nie podają jednoznacznie, co się z nimi stało, dlatego w tradycji żydowskiej trwa nadzieja, że potomkowie zaginionych Żydów żyją gdzieś w ukryciu i kiedyś połączą się z narodem. Zaginione plemiona bywają też nazywane Czerwonymi Żydami (Die Roite Yiddelech). [przypis edytorski]

zagłębie (daw.) — miejsce zagłębione, kotlina, dolina. [przypis edytorski]

za głębokoście go (…) wrazili — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; znaczenie: za głęboko go wraziliście. [przypis edytorski]

za głęboko w fale zaszedł — cytat z noweli Cypriana Kamila Norwida pt. Menego. [przypis edytorski]

Zagłoba — bohater Trylogii Henryka Sienkiewicza (1846–1916), znany ze swego sprytu. [przypis edytorski]

zagłuchnąć (daw.) — ucichnąć. [przypis edytorski]

zaglądnął (reg.) — zajrzał. [przypis edytorski]

zagnieść pajęczyny z chlebem. U Sienkiewicza zawsze tak leczono rany — w powieściach Ogniem i mieczem oraz Potop, których akcja rozgrywa się w XVII w. [przypis edytorski]

Zagórski, Jerzy (1907–1984) — poeta i prozaik, wraz z Czesławem Miłoszem współtwórca przedwojennej grupy poetyckiej Żagary. [przypis edytorski]

Zagórski, Włodzimierz (1882–1927?) — generał brygady, dowódca i organizator lotnictwa polskiego. W roku 1926 oskarżany o osobiste ostrzeliwanie wojsk Piłsudskiego, aresztowany. Zaginął, prawdopodobnie zamordowany przez piłsudczyków. [przypis edytorski]

zagodzić — zgodzić, pogodzić. [przypis edytorski]

zagończyk (hist.) — żołnierz doświadczony w walce na tyłach wroga, zwł. oddziałów tatarskich. [przypis edytorski]

zagon (daw.) — oddział wojska operujący na obcym terytorium. [przypis edytorski]

zagon — długi pas ziemi uprawnej. [przypis edytorski]

zagon — długi, wąski pas ziemi. [przypis edytorski]

zagonek — zdrob. zagon; długi pas ziemi uprawnej. [przypis edytorski]

zagonik, właśc. zagon — oddział lekkiej jazdy, najczęściej przeznaczony do szybkich wypadów daleko na tereny wroga w celu zdobycia łupów, wzięcia ludzi w jasyr (tj. w niewolę) i osłabienia obrony przeciwnika. [przypis edytorski]

zagon — oddział wojska operujący na obcym terytorium. [przypis edytorski]

zagonowa szlachta — szlachta posiadająca niewiele gruntów. [przypis edytorski]

zagon — tu: oddział wojsk tatarskich. [przypis edytorski]

zagon — wąski kawałek ziemi uprawnej. [przypis edytorski]

zagorą — zagorzą; zapalą się. [przypis edytorski]

Zagoskin, Michaił Nikołajewicz (1789–1852) — pisarz rosyjski; pod wpływem Waltera Scotta pisał powieści historyczne. [przypis edytorski]

zagospodarowywa — dziś popr.: zagospodarowuje. [przypis edytorski]

zagrać „Tadeusza” — zagrać pieśń o św. Judzie Tadeuszu, orędowniku w sprawach beznadziejnych. Śpiewali ją żebracy, stąd śpiewać a. grać Tadeusza oznaczało wpaść w nędzę, pójść z torbami. [przypis edytorski]

zagrały trąbki wsiadanego przez munsztuk — dano stłumiony sygnał do odjazdu; munsztuk — kiełzno, element uprzęży, zakładany na pysk koński i służący do kierowania szczególnie nieposłusznym wierzchowcem. [przypis edytorski]

Zagreus (mit. gr.) — bóg utożsamiany z Dionizosem, syn Zeusa i Persefony, w dzieciństwie rozszarpany przez tytanów, odrodzony z Zeusa i Semele. [przypis edytorski]

zagrobny (przestarz.) — zagrobowy. [przypis edytorski]

„Zagroda” — czasopismo dla ludu, wydawane w Krakowie w XIX w. [przypis edytorski]

zagroda — tu: ogrodzenie oddzielające namiot Achillesa od pozostałej części obozu. [przypis edytorski]

zagrodnik — dawniej chłop użytkujący tylko zagrodę, zobligowany do pańszczyzny pieszej. [przypis edytorski]

zagrodnik (daw.) — ubogi gospodarz wiejski, właściciel jednej zagrody. [przypis edytorski]

zagrodnik — ubogi gospodarz wiejski, uprawiający niewielki kawałek ziemi przy swojej zagrodzie; zwykle dodatkowo najmował się do pracy w folwarku lub u bogatych gospodarzy. [przypis edytorski]

zagrodnik — ubogi gospodarz wiejski, właściciel jednej zagrody. [przypis edytorski]

zagrożeni od Litwy (daw.) — dziś: zagrożeni przez Litwę. [przypis edytorski]

zagryźliwy — dziś popr. zgryźliwy, zrzędny. [przypis edytorski]

zagrzęznąć — dziś popr.: ugrzęznąć. [przypis edytorski]

zagrzęznąć — dziś raczej: ugrzęznąć. [przypis edytorski]

zagrzebieni (daw. forma) — dziś: zagrzebani. [przypis edytorski]

zaguby (daw.) — zguby, klęski. [przypis edytorski]

zagwizdaj — dziś popr.: zagwiżdż. [przypis edytorski]

zahaczyć — tu: skreślić, zrezygnować z niego. [przypis edytorski]

zahardzieć — zhardzieć; stać się pysznym, pogardliwym wobec innych. [przypis edytorski]

za — hebr. לְנֹכַח (lenochach) dosł. ‘na przeciw’. «On stał w jednym kącie [pokoju] i modlił się, ona zaś stała w drugim kącie i modliła się», zob. Raszi do 25:21. [przypis edytorski]

Zahlen bitte (niem.) — proszę płacić. [przypis edytorski]

zahlen (niem.) — płacić (rachunek). [przypis edytorski]

Zahlkellner (niem.) — kelner płatniczy, sprawujący stały nadzór nad rewirem i wyznaczonym do jego obsługi zespołem kelnerów; wita gości restauracji, przyjmuje od nich zamówienia, które przekazuje podwładnym, sporządza rachunki oraz pobiera należność. [przypis edytorski]

Zahlkelner (niem.) — kelner przyjmujący zapłatę za rachunek w kawiarni, restauracji itp. [przypis edytorski]

zahodować — dziś raczej: wyhodować. [przypis edytorski]

zahojdać (z ukr.) — rozkołysać. [przypis edytorski]

Zahorska, Stefania (1889–1961) — pseudonim Pandora, historyczka i krytyczka sztuki (w tym kierunku odbyła studia w Krakowie, Budapeszcie, Berlinie i Paryżu), prozaiczka; docent Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Po wojnie w Londynie publicystka „Wiadomości” i współzałożycielka Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (Polish Writers Association Ltd.). [przypis edytorski]

Zahubiw, czerewik! A ja szow! Taj noszow! Taj pidniow! Taj piszow! — Zgubił czerwieniec (grosik)! A ja szedłem! I znalazłem! I podniosłem! I poszedłem! [przypis edytorski]

ZAiKS — Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi twórców powstała w XX-leciu międzywojennym. [przypis edytorski]

zaindagować (daw.) — zapytać o coś. [przypis edytorski]

zainformowany — poinformowany. [przypis edytorski]

zainsynuować — wmówić. [przypis edytorski]

zaintabulować (daw.) — wpisać do ksiąg urzędowych. [przypis edytorski]

zaintrygowany nie żartem — dziś: zaintrygowany nie na żarty. [przypis edytorski]

Zaira, Orosman — bohaterowie tragedii Woltera Zaïre (1732). [przypis edytorski]

Zaira, Orosman — bohaterowie tragedii Zaïre Voltaire'a z 1732 r. [przypis edytorski]

Zaira — tytułowa bohaterka sztuki Voltaire'a, rozgrywającej się w epoce wojen krzyżowych w Jerozolimie. [przypis edytorski]

zairrytowanego — dziś: zirytowanego. [przypis edytorski]

zaiskrzone — dziś: roziskrzone. [przypis edytorski]

zaiste (daw.) — doprawdy. [przypis edytorski]

zaiste (daw.) — partykuła podkreślająca prawdziwość zdania. [przypis edytorski]

zaiste (daw.) — partykuła, podkreślająca prawdziwość zdania. [przypis edytorski]