Przypisy

molestum (łac.) — uciążliwe. [przypis redakcyjny]

Molinari — postać fikcyjna. Wrażenie, jakie wywiera jego gra na bohaterach Lalki, przypomina nawet w szczegółach echa występów warszawskich znakomitego hiszpańskiego skrzypka i kompozytora Pablo Sarassate (1844–1908), które odbyły się z końcem marca i w początkach kwietnia 1879 r. [przypis redakcyjny]

moliri (łac.) — wyrządzić. [przypis redakcyjny]

mollities (łac.) — miękkość. [przypis redakcyjny]

molo eventu (łac.) — ze złym skutkiem. [przypis redakcyjny]

Moltke Helmut (1800–1891) — pruski feldmarszałek i szef sztabu, opracował plany zwycięskich wojen z Danią, Austrią i Francją. [przypis redakcyjny]

molto (wł.) — dużo. [przypis redakcyjny]

Moluki a. Maluku — Wyspy Korzenne; grupa wysp we wschodniej części Archipelagu Malajskiego, wchodząca w skład Indonezji. [przypis redakcyjny]

Molza — Molza Francesco z Modeny, poeta liryczny, pisał po łacinie i po włosku (ur. 1489, zm. 1544). [przypis redakcyjny]

Molza stary — Molza Francesco z Modeny, poeta liryczny, pisał po łacinie i po włosku; tłumacz dał mu przydomek „stary”, nie bacząc, że w roku wydania (1516) Orlanda miał Molza dopiero lat 27 (ur. 1489, um. 1544). [przypis redakcyjny]

momentalny — chwilowy, krótki. [przypis redakcyjny]

mon adorée maman (fr.) — uwielbiana mamo. [przypis redakcyjny]

Monako — maleńkie księstwo nad Morzem Śródziemnym. W jego największym mieście, Monte Carlo, znajduje się słynne kasyno gry. [przypis redakcyjny]

Monarcha, który tak długo panował, przestał istnieć — Ludwik XIV zmarł 1 września 1715 r. [przypis redakcyjny]

monarcha rzek — Pad. [przypis redakcyjny]

monarchów dwu — króla brytańskiego, Otona, i cesarza Karła. [przypis redakcyjny]

monasterów — samotni, klasztorów. [przypis redakcyjny]

monastery — domy zakonne. [przypis redakcyjny]

monastyr — klasztor. [przypis redakcyjny]

monderunku — w wyd. lwow[skie] moderunku. [przypis redakcyjny]

Mondzia — Mongia, przylądek w Zatoce Biskajskiej. [przypis redakcyjny]

Mones — Moneses, jeden z królów partyjskich. [przypis redakcyjny]

Monfer — Monferrat, miasto w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

Mongibel — góra Etna na Sycylii. [przypis redakcyjny]

Mongrana — dom Mongrana, z którego pochodził Rugier. [przypis redakcyjny]

Monkacz, Spilberg — Munkacz na Węgrzech i Spielberg na Morawach, więzienia polityczne austriackie, słynne ze srogości. [przypis redakcyjny]

Monkalier — miasto Moncalieri w Piemoncie. [przypis redakcyjny]

Mon mari est puriste (fr.) — mój mąż jest purystą; purysta — osoba rygorystycznie dbająca o czystość zasad, np. językowych. [przypis redakcyjny]

monoculus (łac.) — jednooki. [przypis redakcyjny]

Monolog Pankracego ukazuje przywódcę rewolucji jako człowieka pełnego wątpliwości. [przypis redakcyjny]

monomania — obłęd polegający na opanowaniu umysłu przez jedną natarczywą myśl. [przypis redakcyjny]

monopolium — monopol; tu: wyłączność prawa nabycia i posiadania. [przypis redakcyjny]

Monpolier — miasto Montpellier w południowej Francji. [przypis redakcyjny]

Monsieur? (fr.) — Panie? [przypis redakcyjny]

monsiur (z fr. monsieur) — pan. [przypis redakcyjny]

Montalban — zamek Montauban niewiadomego położenia we Francji. [przypis redakcyjny]

Montalba — zamek Montauban niewiadomego położenia we Francji. [przypis redakcyjny]

Montecuccoli, Rajmund (1608–1681) — generał cesarski, książę Melfi i państwa niem. [przypis redakcyjny]

Monteregione — zamek w okolicach Sieny. [przypis redakcyjny]

Montesquiou — hr. Robert de Montesquiou, do którego często spotyka się aluzje w tym utworze, był wieloletnim przyjacielem Prusta i mistrzem jego młodości. [przypis redakcyjny]

Montfort — Hieronim Napoleon Karol ks. de Montfort. [przypis redakcyjny]

montkoch (niem. Mundkoch) — kucharz cudzoziemski, nazywany „górnym”, przez pomieszanie jego znaczenia w kuchni z błędną etymologją. [przypis redakcyjny]

Montwy — dziś: Mątwy, wieś k. Inowrocławia. [przypis redakcyjny]

Montyn — Florian Montyn, jeden z mniej znanych poetów włoskich. [przypis redakcyjny]

morale de la fable (fr.) — nauka moralna bajki. [przypis redakcyjny]

moralno–krytycznym reformowaniem chrześcijaństwa — chodzi o racjonalistyczną teologię, która z całym krytycyzmem bada księgi biblijne i podkreśla pierwiastki ludzkie w chrześcijaństwie. [przypis redakcyjny]

mora nociva (łac.) — zwłoka szkodliwa. [przypis redakcyjny]

Morawianie — plemię słowiańskie zamieszkujące Morawy na terenie dzisiejszych Czech. [przypis redakcyjny]

morawski kaznodzieja — wyznawca husytyzmu. [przypis redakcyjny]

morderowy — brunatnoczerwony. [przypis redakcyjny]

morderstwo króla Dunkana, ukazanie się ducha Banka — sceny z Makbeta. [przypis redakcyjny]

mord innym mordem okupić — mowa tu o tzw. zemście krwi, która żądała śmierci za śmierć, oka za oko, zęba za ząb. [przypis redakcyjny]

Mordwa — jak Ingra, Permia, ludy fińskie. [przypis redakcyjny]

Mordy — miasteczko w powiecie siedleckim. [przypis redakcyjny]

Morea — późniejsza nazwa Peloponezu. [przypis redakcyjny]

Morgana — siostra Alcyny i Logistylli, wiedźma, więziła w swym pałacu podmorskim Zylanta, syna Monodanta, króla Damogiru. [przypis redakcyjny]

Morgen — skrócone powitanie poranne w języku niemieckim: dzień dobry. [przypis redakcyjny]

Moritura te salutat! — Ta, która ma umrzeć, pozdrawia cię. [przypis redakcyjny]

morituris (łac.) — mających umrzeć. [przypis redakcyjny]

morituris (łac.) — skazanym na śmierć, na zagładę. [przypis redakcyjny]

morsum conscientiae (łac.) — zgryzoty sumienia. [przypis redakcyjny]

morte renasci (łac.) — odrodzić się przez śmierć [przypis redakcyjny]

Mortuus est (…) quia impossibile est (łac.) — Umarł syn Boży, jest to prawdopodobne dlatego właśnie, że niedopuszczalne; i pogrzebiony zmartwychwstał, jest to pewne dlatego właśnie, że niemożliwe. [przypis redakcyjny]

mortyfikować — przyprawiać o śmierć. [przypis redakcyjny]

Morynowie — szczep galski, mieszkający w starożytności w okolicy dzisiejszej Boulogne. [przypis redakcyjny]

morza kamieńmi zabudował — jest to nawiązanie do metody budowania rzymskich willi; wprawdzie nie na morzu, ale na tamach czy kamiennych groblach wchodzących w morze. [przypis redakcyjny]

Morze — aforyzm ten był drukowany 22 stycznia 1925 r. w tygodniku warszawskim „Informacja Powszechna” na czele numeru(Nr. 3–4) poświęconego morzu i zarazem donoszącego o przyznaniu Żeromskiemu nagrody literackiej Ministerstwa W. R. i O. P. za Wiatr od morza. — D. 26 stycznia 1925 r. odbyła się uroczystość wręczenia laureatowi pisma przyznającego nagrodę. Przemówił ówczesny Kierownik Ministerstwa prof. Jan Zawidzki. Żeromski odpowiedział na to przemówienie «mniej więcej jak następuje» (według Warszawianki, Nr. 27): „Czuję się bardzo w tej chwili szczęśliwym, że to dzieło, które mnie kosztowało tyle pracy i w którem chciałem znaleźć nową formę literacką, spotkało się z uznaniem Pana Ministra. Niestety, dzieło to nie objęło całości Pomorza. Stan zdrowia nie pozwolił mi spojrzeć w życie ludu całego Pomorza i wciągnąć go do mojej powieści. Liczę na to, że utwór ten zachęci młodą generację piszących do studjów nad tą częścią Polski i nad temi częściami, które mi były niedostępne, mam nawet dane, że to nastąpi szybko i ogarnie ten cały kraj, tak sercu naszemu bliski.  Dziękuję jeszcze raz Panu Ministrowi za zaszczytne wyróżnienie, które Wiatr od morza spotkało”. [przypis redakcyjny]

morze Erytrejskie — Morze Czerwone. [przypis redakcyjny]

Morz' Egeyskiego — Morza Egejskiego (podobnie w przekładzie Orlanda Szalonego Ariosta). Apostrofowanie i ściągnięcie dwóch samogłosek w jedną, na wzór języków romańskich, próbował do polszczyzny wprowadzić Piotr Kochanowski. Próba śmiała i piękna, pozostała bez skutku. [przypis redakcyjny]

morze igrało — morze było wzburzone. [przypis redakcyjny]

morze Lajaca — Lajac, miasto w Syrii (staroż. Issus); golfo di Lajazzo, dziś Zatoka Aleksandretty w Syrii; [przypis redakcyjny]

morzyć (daw.) — trapić, martwić. [przypis redakcyjny]

morzyć — mordować. [przypis redakcyjny]

mości pan — przyjęty powszechnie skrót tytułu grzecznościowego „miłościwy pan”, który przysługiwał każdemu szlachcicowi. Znana powszechnie w XVIII w. anegdota mówi, że Karol Radziwiłł, zwany „Panie Kochanku”, w czasie spotkania ze Stanisławem Augustem nie chciał tytułować go „najjaśniejszym panem”. [przypis redakcyjny]

Mosiny — miasto o 2 mile od Poznania. [przypis redakcyjny]

most łyżwowy — most tymczasowy, ustawiony na łyżwach (płaskie, podłużne czółna, pontony); istniał przy ul. Bednarskiej w latach 1829–1864, do czasu wybudowania mostu Kierbedzia. (Prus jest tu o tyle niedokładny, że Rzecki wraca do Warszawy w lutym, a most łyżwowy na zimę zwijano.) [przypis redakcyjny]

mostowaja (ros.) — bruk, jezdnia (po rosyjsku briuki znacz: spodnie; stąd nieporozumienie, o którym mowa w tekście). [przypis redakcyjny]

mostowniczy — urzędnik, mający dozór nad drogami i mostami publicznemi. [przypis redakcyjny]

most pod Tamizą — tunel pod Tamizą w pobliżu London Bridge wybudowany w 1825 r. Czy projektodawcą tego tunelu był Natan Rotschild, założyciel londyńskiej gałęzi tego rodu, czy też stowarzyszenie kupców (brzęczących kompania rapsodów), poeta nie umiał rozstrzygnąć. [przypis redakcyjny]

most świętego Michała — Pont Saint-Michel w Paryżu. [przypis redakcyjny]

most Tryumfalny — Pons Triumphalis. [przypis redakcyjny]

Mosty — miasto nad Niemnem, na płd.-wsch. od Grodna. [przypis redakcyjny]

most (z niem.: Most) — sok ze świeżo wyciśniętych winogron. [przypis redakcyjny]

Moszczeńska-Rzepecka, Iza (1864–1941) — pani Moszczeńska, znana literatka z Warszawy. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

moszcz (starop.) — wino niewytrawne. [przypis redakcyjny]

moszna — worek jądrowy. [przypis redakcyjny]

Motława — dopływ Wisły; wpada do niej w Gdańsku. [przypis redakcyjny]

Motto wzięte z Szekspirowskiego Hamleta (akt I, scena 2). [przypis redakcyjny]

motu proprio (łac.) — z własnego popędu. [przypis redakcyjny]

motyw (z łac.) — powód, uzasadnienie. [przypis redakcyjny]

mową nie naszą — Prapradziad poety, jak w pieśni poprzedniej, mówi tu po łacinie, ponieważ łacina za jego czasów była mową powszednią osób uczonych i wyżej kształconych. [przypis redakcyjny]

Mowa o magnacie słynnym z okrucieństw, Mikołaju Bazylim Potockim, którego krwawe „zabawy” opiewała ukraińska pieśń ludowa; stały się one także przedmiotem kilku opracowań literackich. [przypis redakcyjny]

Mowa pana Adama do księcia Adama, o panu Andrzeju — tj. A. Mickiewicza do A. Czartoryskiego o A. Towiańskim. [przypis redakcyjny]

mowę Montalemberta — wygłoszoną w sprawie Polski dn. 21 stycznia 1817 w paryskiej Izbie Panów. [przypis redakcyjny]

mowy robotników i przywódców robotniczych — chodzi tu o działaczy prawicy Polskiej Partii Socjalistycznej. [przypis redakcyjny]

może czuła skrupuł wobec zmarłej — niechęć Narcyzy do ogłaszania listów odnosiła się wszakże tylko do zbyt rychłego ujawniania korespondencji. W jednym z listów do Wandy, mówiąc o puściźnie po wspólnej przyjaciółce, młodo zmarłej Zofii Kaplińskiej, pisze: „(…) warto by przeczekać jakąś miarę czasu, aż pewna wibracja żywej osobistości, tak tej, co odeszła, jak tych, co pozostali, przemilknie. Kiedy mi wolno było dla samej siebie układać jakieś pośmiertne plany, wiem, że ten był najulubieńszy; ani jednego wiersza z listów moich nie byłabym oddała »publiczności« pogrzebowej; nieraz jednak pragnęłam, aby nawet myśli moje niedopowiedziane, »później«, och później, żyjących doszły…” (maj 1864). [przypis redakcyjny]

może (daw.) — można. [przypis redakcyjny]

może (daw.) — [tu:] można. [przypis redakcyjny]

może fantastycznej, ale mimo to trafnej charakterystyki u Stryjkowskiego, przypominającej żywcem charakterystykę Finów u Tacyta — dla porównania powtarzamy ów opis Tacyta, kończący tak efektownie jego Germanię: „U Finów nadzwyczajna jest dzikość i szpetne ubóstwo; nie mają oni broni, ani koni, ani zagród; zioła (jakaś myłka!) są ich pożywieniem, skóry odzieniem, ziemia łożem; jedyna ich ufność w strzałach, jakie dla braku żelaza kośćmi zaostrzają; spólne myślistwo żywi spólnie mężczyzn i kobiety, towarzyszące im i domagające się części połowu. I dla dzieci nie ma innego schowka, przed dzikim zwierzom czy przed słotą, chyba że je sploty gałęzi okryją: tu wraca młodzież, to przytułek i starców”. (Dalsze słowa charakteryzują zupełny brak potrzeb i życzeń wolnego od pracy i trosk Fina). [przypis redakcyjny]

Może ją Pan uzupełnić, rozszerzyć, skrócić, jednym słowem uczynić z nią, co pan zechce — Uważaliśmy za najlepsze pozostawić wszystko bez najmniejszej zmiany, dodaje od siebie w uwadze redakcja. [przypis redakcyjny]