Przypisy

Ajschylos (525–456 p.n.e.) — grecki tragediopisarz; twórca i reformator tragedii: wprowadził drugiego aktora, akcję rozgrywającą się poza sceną, ograniczył rolę chóru, a rozbudował dialog i akcję; z jego dziewięćdziesięciu sztuk pozostało do dziś siedem, np. Siedmiu przeciw Tebom. [przypis edytorski]

Ajschylos (525–456 p.n.e.) — gr. tragediopisarz; twórca i reformator tragedii: wprowadził drugiego aktora, akcję rozgrywającą się poza sceną, ograniczył rolę chóru, a rozbudował dialog i akcję; z jego dziewięćdziesięciu sztuk pozostało do dziś siedem, m.in. Siedmiu przeciw Tebom. [przypis edytorski]

Ajschylos (525–456 p.n.e.) — jeden z najwybitniejszych tragików ateńskich. [przypis edytorski]

Ajschylos, Sofokles i Eurypides — najwybitniejsi tragediopisarze starożytnej Grecji. [przypis edytorski]

Ajte — klacz należąca do Menelaosa. [przypis edytorski]

A już egiptologiem, w rodzaju Prusa czy Ebersa — Bolesław Prus (1847–1912): polski pisarz, autor powieści historycznej Faraon; Georg Ebers (1837–1898): egiptolog, autor popularnych powieści historycznych, obrazujących teatralnie sfałszowane średniowiecze i starożytność. [przypis edytorski]

A już hałła tatarskie, jaki wrzące garce/ Bełkot czynią, zagłusza — to samo porównanie w w. 534. [przypis edytorski]

Aj waj gewałt! — żydowski okrzyk wyrażający emocje, nerwy, zdziwienie, wzruszenie. [przypis edytorski]

akacijos (lenk.) — atostogos. [przypis edytorski]

akacjowe puchy — tu: kwiaty o barwie białej, różowej, niekiedy żółtej, kwitnące na drzewie robinii akacjowej, zwanej potocznie akacją; symbol m.in. miłości platonicznej. [przypis edytorski]

akacyj — dziś popr.: akacji. [przypis edytorski]

akacyj — dziś popr. forma D. lm: akacji. [przypis edytorski]

akademia — Akademia był las niedaleko Aten; tam się Plato urodził i filozofii potem uczył i przez co też ucznie jego akademiki zwano. Stąd że teraz każde takie miejsce, gdzie filozofii uczą, akademią zową (przypis źródła). [przypis edytorski]

Akademia — Akademia Francuska, instytucja dbająca o dobro języka francuskiego i przyznająca nagrody literackie; członków Akademii, nazywanych „nieśmiertelnymi”, jest zawsze 40, ich kadencje są dożywotnie. [przypis edytorski]

Akademia — Akademia Francuska, instytucja założona w 1635 r. przez kardynała Richelieu, mająca na celu dbanie o dobro języka francuskiego. Członków Akademii jest zawsze 40, ich kadencje są dożywotnie. [przypis edytorski]

Akademia — Akademia Francuska, instytucja zrzeszająca 40 najbardziej znanych fr. pisarzy. Istnieje od 1635 r., ma na celu dbanie o dobro języka francuskiego. [przypis edytorski]

Akademia Francuska — towarzystwo naukowe, założone w 1635 r. przez kardynała Richelieu. Ma za zadanie chronić język francuski. [przypis edytorski]

Akademia Humboldta — właśc. Akademia Humboldtów (nazwa upamiętnia braci Humboldtów: Wilhelma i Aleksandra), prywatna berlińska instytucja zajmująca się kształceniem dorosłych, założona w 1878; w 1915 połączyła się z Freie Hochschule Berlin, tworząc Berliński Uniwersytet Ludowy. Mimo podobieństwa nazwy Akademia Humboldta nie jest tożsama z uczelnią noszącą obecnie nazwę Uniwersytet Humboldtów, najstarszym uniwersytetem w Berlinie, założonym przez Fryderyka Wilhelma III w 1809, w okresie 1828–1945 funkcjonującym jako Uniwersytet Fryderyka Wilhelma. [przypis edytorski]

Akademia Inskrypcji i Literatury Pięknej — francuskie towarzystwo naukowe zajmujące się naukami humanistycznymi, założone w 1663; jego pierwotnym zadaniem było układanie łacińskich napisów, które miały być umieszczane na budowlach, pomnikach i medalach upamiętniających ważne wydarzenia za panowania Ludwika XIV; później zakres działalności poszerzono o badania historyczne, archeologiczne i lingwistyczne; od 1795 Akademia Inskrypcji i Literatury Pięknej stanowi jedną z pięciu placówek Instytutu Francji. [przypis edytorski]

Akademia Juliana (fr. Académie Julian) — prywatna szkoła malarska, założona w 1860 w Paryżu przez malarza Rodolphe'a Juliana (1839–1907). Umożliwiono w niej studiowanie kobietom oraz pracę z nagimi modelami, w przeciwieństwie do ówczesnej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych, która dopuściła kobiety do studiów dopiero po roku 1897. [przypis edytorski]

Akademia Krakowska — założona w 1364 w Kazimierzu z fundacji Kazimierza III Wielkiego, odnowiona w 1400 w Krakowie przez Władysława II Jagiełłę z fundacji Jadwigi Andegaweńskiej, od 1817 funkcjonuje pod nazwą Uniwersytet Jagielloński. [przypis edytorski]

Akademia Napisów — (fr. Academie des Inscriptions et Belles-Lettres), fr. instytucja naukowa o charakterze korporacyjnym. [przypis edytorski]

Akademia Nauk — czołowa francuska instytucja naukowa, założona w 1666 przez Ludwika XIV, stanowiąca korporację uczonych zajmujących się naukami matematyczno-przyrodniczymi. [przypis edytorski]

Akademia — podmiejski święty gaj poświęcony herosowi ateńskiemu Akademosowi (stąd nazwa), oddalony ok. 1 km od murów Aten; ok. 387 p.n.e. Platon założył tam swoją szkołę filozoficzną. [przypis edytorski]

Akademia Rolnicza w Dublanach — polska uczelnia założona w 1856 roku w Dublanach koło Lwowa; obecnie Lwowski Narodowy Uniwersytet Rolniczy. [przypis edytorski]

Akademia — szkoła w Atenach założona ok. 387 p.n.e. przez Platona w gaju poświęconym herosowi ateńskiemu Akademosowi (stąd nazwa); w 529 n.e. zlikwidowana przez cesarza bizantyjskiego Justyniana. [przypis edytorski]

Akademia — szkoła w Atenach założona ok. 387 p.n.e. przez Platona w gaju poświęconym herosowi ateńskiemu Akademosowi (stąd nazwa); w 529 r. n.e. zlikwidowana przez cesarza bizantyjskiego Justyniana. [przypis edytorski]

Akademia — szkoła w Atenach założona ok. 387 p.n.e. przez Platona w gaju poświęconym herosowi ateńskiemu Akademosowi (stąd nazwa). [przypis edytorski]

Akademia — tu: Królewska Akademia Nauk, założona w roku 1666 przez Ludwika XIV w celu wspierania rozwoju badań naukowych; ob. Francuska Akademia Nauk. [przypis edytorski]

Akademia — tu: Królewska Akademia Sztuk Pięknych (Royal Academy of Arts). [przypis edytorski]

Akademia Umiejętności — polska instytucja naukowa utworzona w 1872 w Krakowie, po 1918 przekształcona w Polską Akademię Umiejętności. [przypis edytorski]

Akademia — w galerii Akademii Sztuk Pięknych (Gallerie dell'Accademia), w budynku daw. kościoła Santa Maria della Carità, gdzie zebrano arcydzieła malarstwa weneckiego od XIV do XVIII wieku. [przypis edytorski]

Akademicka — historyczne aleje Akademickie we Lwowie, obecnie Prospekt Szewczenki. [przypis edytorski]

Akademickie Koło Miłośników Dramatu Klasycznego — grupa zorganizowana początkowo (1903) z miłośników teatru jednego z krakowskich gimnazjów, później (1905) ściśle złączona z Uniwersytetem Jagiellońskim; nad kołem sprawowali pieczę kolejno: Michał Bałucki, Kazimierz Morawski, Jerzy Mycielski; organizacja wystawiała spektakl raz w roku na deskach teatru miejskiego, debiutowało tam wielu znanych później aktorów. [przypis edytorski]

akademik (daw.) — profesor akademii, uniwersytetu; członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

akademik (daw.) — profesor akademii, uniwersytetu. [przypis edytorski]

akademik (daw.) — słuchacz akademii lub uniwersytetu, student; profesor uniwersytetu. [przypis edytorski]

akademik (daw.) — słuchacz akademii, uniwersytetu; student. [przypis edytorski]

akademik — tu: student akademii, tj. uniwersytetu. [przypis edytorski]

akademik — tu: student uniwersytetu (akademii). [przypis edytorski]

akademik w czepku pstrym — ironicznie o wykształconej kobiecie, zajmującej się nauką. [przypis edytorski]

akademizm — kierunek w sztuce od XVII do XIX w., wzorujący się na malarstwie i rzeźbie renesansu i antyku, oparty na naśladownictwie, preferujący doskonałość formalną kosztem ekspresji, propagowany przez ówczesne akademie sztuk pięknych. [przypis edytorski]

Akademos (mit. gr.) — ateński heros z czasów wojny trojańskiej, czczony jako zbawca miasta. Uratował Ateny, wyjawiając Kastorowi i Polideukesowi miejsce, gdzie została ukryta ich siostra Helena, uprowadzona przez Tezeusza. Jego pamięci poświęcono święty gaj nad rzeką Kefisos na płn.-zach. obrzeżach Aten, uważany za miejsce jego pochówku. [przypis edytorski]

Akademos (mit. gr.) — heros ateński, w gaju poświęconym Akademosowi znajdowała się szkoła Platona, stąd: Akademia. [przypis edytorski]

a kajby (gw.) — tu: a gdzie. [przypis edytorski]

Akakiusz Akakiewicz — bohater noweli Gogola pt. Szynel, drobny urzędnik, którego jedyną pasją jest przepisywanie papierów w kancelarii. [przypis edytorski]

akant — bylina o dość dużych, kolczastych liściach, które stały się motywem dekoracyjnym głowicy kolumn w porządku korynckim. [przypis edytorski]

akant — motyw zdobniczy w formie stylizowanego liścia rośliny akant, częsty w sztuce greckiej. [przypis edytorski]

akant — roślina ozdobna o dużych liściach. [przypis edytorski]

akant — roślina ozdobna. [przypis edytorski]

akant (z gr.) — rzeźbiony motyw dekoracyjny w formie splotu liści; roślina o wielkich, kolczastych liściach. [przypis edytorski]

Akanza — dziś popr.: Arkansas. [przypis edytorski]

akaparować (daw., z fr. accaparer) — zagarniać dla siebie. [przypis edytorski]

akaridy (łac. Acari) — pajęczaki: roztocza, w tym kleszcze. [przypis edytorski]

Akarnania — kraina hist. w zach. części Grecji środkowej, nad Zatoką Ambrakijską. [przypis edytorski]

A kat jej prosi (…) — a kto ja prosi. [przypis edytorski]

Akatui — ob. Nowy Akatuj, wieś w Kraju Zabajkalskim w Rosji, gdzie w latach 1832–1917 znajdowało się rosyjskie więzienie ciężkiej pracy (katorga) w kopalni rud ołowiowo-srebrowych, część nerczyńskiego systemu katorżniczego. [przypis edytorski]

Akatuj — rosyjskie więzienie funkcjonujące w latach 1832–1917, w którym kara połączona była z ciężkimi robotami. [przypis edytorski]

Akber Khan, dziś popr. Akbar, właśc. Dżalal ad-Din Muhammad Akbar (1542–1605) — cesarz północnych Indii z muzułmańskiej dynastii Wielkich Mogołów. [przypis edytorski]

akcentu uświęconego przez wielkiego papieża z VII wieku — papieżowi Grzegorzowi I Wielkiemu, łac. Gregorius Magnus (ok. 540–604) tradycja przypisuje uporządkowanie i usystematyzowanie śpiewu liturgicznego, znanego później od jego imienia jako chorał gregoriański. [przypis edytorski]

akcept — tu: weksel po złożeniu akceptu, tj. złożeniu podpisu na wekslu przez osobę zobowiązującą się w ten sposób do zapłaty wskazanej na wekslu kwoty we wskazanym terminie. [przypis edytorski]

akces (z łac.) — przyłączenie. [przypis edytorski]

akcja trwa — mowa o akcji przesiedleńczej, trwającej od lipca do września 1942 roku, w ramach której wywożono Żydów z getta do obozu w Treblince. [przypis edytorski]

akcja — tu: bilet wstępu. [przypis edytorski]

akcja — tu: zorganizowane działania niemieckiego okupanta, wymierzone głównie przeciw ludności cywilnej, w tym wypadku społeczności żydowskiej [przypis edytorski]

akcje Suezu — akcje Kompanii Kanału Sueskiego, zarządzającej zbudowanym w 1859–1869 Kanałem Sueskim, który połączył M. Śródziemne z M. Czerwonym, umożliwiając Europejczykom żeglugę do Indii bez opływania Afryki; w 1956 kanał został znacjonalizowany przez władze egipskie. [przypis edytorski]

Akcjum — miasto na przylądku o tej samej nazwie, przy wejściu do Zat. Ambrakijskiej w zach. Grecji. [przypis edytorski]

Akcjusz, właśc. Lucjusz Akcjusz (170 p.n.e.–85 p.n.e) — poeta i dramatopisarz rzymski. [przypis edytorski]

akcydencja (daw.) — akcydens: nieistotna cecha rzeczy mogąca się zmieniać zależnie od okoliczności. [przypis edytorski]

akcydens — tu: dodatkowa premia. [przypis edytorski]

akcydens (z łac., filoz.) — nieistotna cecha rzeczy (bytu, filoz.: substancji), mogąca się zmieniać zależnie od okoliczności. [przypis edytorski]

akcyj — dziś forma D.lm: akcji. [przypis edytorski]

akcypa (daw., z łac.) — datek za posługi kościelne. [przypis edytorski]

akcyźny — poborca podatkowy; por. akcyza. [przypis edytorski]

akcyzny (z ros.) — w carskiej Rosji urzędnik skarbowy zajmujący się dochodami z akcyzy. [przypis edytorski]

akėčias — siaura žemės juosta. [przypis edytorski]

Aker — dawna gmina norweska sąsiadująca z miastem Christianią (Oslo), obecnie część tego miasta. [przypis edytorski]

Akerman — miasto na Ukrainie; dosł. z tur. biała twierdza. [przypis edytorski]

Akerselven a. Akerselva — norweska rzeka, przepływająca przez Oslo. [przypis edytorski]

Akiba ben Josef (ok. 40–137) — tannaita trzeciej generacji; zaangażowany w ostateczne ustalenie kanonu biblii hebrajskiej oraz zebranie przekazów ustnych dotyczących żydowskiego prawa religijnego, co dało podstawy do pracy nad Miszną. Poparł powstanie Bar-Kochby (132–136), za co zginął śmiercią męczeńską; zaliczany do Dziesięciu Męczenników żydowskich. [przypis edytorski]

Akiba właśc. Akiba ben Josef (ok. 40–137) — tannaita trzeciej generacji; zaangażowany w ostateczne ustalenie kanonu biblii hebrajskiej oraz zebranie przekazów ustnych dotyczących żydowskiego prawa religijnego, co dało podstawy do pracy nad Miszną. Poparł powstanie Bar-Kochby (132–136), za co zginął śmiercią męczeńską; zaliczany do Dziesięciu Męczenników żydowskich. [przypis edytorski]

A kiedyś niech powstanie mściciel z naszych kości — przysłowiowe. [przypis edytorski]

A kiedy straszną opisują burzę, To chmura piorun zostawia w cenzurze — aluzja do zaostrzonej cenzury carskiej po powstaniu listopadowym. [przypis edytorski]

Akkadowie — lud semicki, zamieszkujący Mezopotamię od III tysiąclecia p.n.e. [przypis edytorski]

Akka (hebr. ‏עכו‎: Akko; arab. ‏عكا‎: Akka) — miasto w Izraelu, zw. także: Akra, Saint-Jean-d'Acre (fr.), położone w Dystrykcie Północnym, strategicznie położone, starożytne miasto portowe, o historii sięgającej epoki brązu. [przypis edytorski]

Akka — istniejące prawdopodobnie od III tysiąclecia p.n.e. miasto portowe. Okres największej świetności miasta przypada na XIV/XIII w. p.n.e. Za czasów króla Salomona miasto należało do Królestwa Izraela, choć pozostawało silnie związane politycznie z Fenicją. [przypis edytorski]

Akka — ważne nadmorskie miasto handlowe na południu Fenicji (dziś w północnym Izraelu). [przypis edytorski]

akklimatisierte, der (niem.) — zaaklimatyzowany. [przypis edytorski]

Akko a. Akka, a. Akra — miasto położone w Dystrykcie Płn. w Izraelu (w rzeczywistości od Jerozolimy dzieli je ponad 150 km). [przypis edytorski]

a kługer mensz (jid.) — mądry człowiek. [przypis edytorski]

aklamacja (z łac. acclamatio: okrzyk) — sytuacja, w której wszyscy się zgadzają, co wybrać, wszyscy głosują na to samo rozwiązanie. [przypis edytorski]

aklamacja (z łac.) — jednogłośne przyjęcie jakiejś decyzji, bez konieczności głosowania i liczenia głosów. [przypis edytorski]

a kluger mensz, erłycher mensz (jid.) — mądry człowiek, uczciwy człowiek. [przypis edytorski]

akmeizm (z gr. akmḗ: szczyt) — nurt w poezji rosyjskiej w latach 1912–1932, unikająca wieloznaczności odmiana klasycyzmu; akmeizm reprezentowali m. in. Nikołaj Gumilow, Osip Mandelsztam i Anna Achmatowa. [przypis edytorski]

akolita — pomocnik kapłana, posługujący podczas obrządków religijnych. [przypis edytorski]

akomodacja oka — dostosowanie się oka do ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. [przypis edytorski]

akomodować (czemuś) (daw.) — dostosować się (do czegoś). [przypis edytorski]

akomodować się (daw.) — przystosowywać się. [przypis edytorski]

akomodować się — przystosowywać się. [przypis edytorski]

akomodować się (tu daw.) — zastosować się, wprowadzić w życie. [przypis edytorski]