Przypisy

przywłaszczyć (starop.) — oddać, przyznać. [przypis redakcyjny]

Przywłaszczył miejsce, miejsce, miejsce moje — Bonifacy VIII, który był papieżem w roku 1300. [przypis redakcyjny]

przywłaszczym uczucie — wyrażenie zgoła tu niejasne; znaczy, zdaje się: wyrazim, damy mu własny, właściwy wyraz. Uczucie, którego nikt nie zdoła wyrazić (słowami), wyrazimy w muzyce. [przypis redakcyjny]

przywodzić — przypominać (por. wyrażenie: przywodzić na myśl). [przypis redakcyjny]

przywojca — przywódca; przywojcą: dzięki przywódcy. [przypis redakcyjny]

przywojce — dziś popr.: przywódców (por. w. 167). [przypis redakcyjny]

przywora (daw.) — przegroda. [przypis redakcyjny]

przyzwoity — tu: stosowny, właściwy. [przypis redakcyjny]

Psalmy Kochanowskiego — mowa tu o Psałterzu Dawidów, wydanym po raz pierwszy w r. 1579 i odtąd wielokrotnie przedrukowywanym. [przypis redakcyjny]

Pseudourbana — budowla wiejska, naśladująca miejskie domy. [przypis redakcyjny]

psia gwiazda — kanikuła; określenie Syriusza, najlepiej widocznego u nas w lecie. [przypis redakcyjny]

psie imię — Ben Jonson, sławny komediopisarz angielski współczesny Shakespeare'owi, w swej Gramatyce angielskiej nazywa „r” „psią literą”: której dźwięk wibruje, „warczy”. [przypis redakcyjny]

psiną — bezwstydem. [przypis redakcyjny]

psiną oczy zasłoniwszy (starop.) — bezwstydnie. [przypis redakcyjny]

psina (daw.) — bezwstyd. [przypis redakcyjny]

psina — wstyd. [przypis redakcyjny]

psi w krupy — przysł., sens: Tatarzy nas napadali. [przypis redakcyjny]

psować (daw.) — psuć, niszczyć, tu: zabijać. [przypis redakcyjny]

psować (daw.) — psuć. [przypis redakcyjny]

psować (starop.) — psuć, niszczyć. [przypis redakcyjny]

pstre cynki — plamy, cętki. [przypis redakcyjny]

pstrok — pstry, pstrokatej barwy (tj. o maści konia: srokaty, jabłkowity lub tarantowaty). [przypis redakcyjny]

pstrucha — fartuch z samodziału chustkę zastępujący. [przypis redakcyjny]

pstrych chobotów — pstrocizny. [przypis redakcyjny]

psuć głowę (starop.) — kłopotać, absorbować. [przypis redakcyjny]

psyche — dusza. [przypis redakcyjny]

Psyche (mit. gr.) — ukochana Erosa, boga miłości, wyobrażana w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla, oznaczała też duszę ludzką. [przypis redakcyjny]

Psy niemieckie… Gdzie lecisz?! — psy niemieckie znane były w obozach z gorliwej służby. „Rolf” i „Mensch” zasłużyli się w Oświęcimiu. [przypis redakcyjny]

Pszczonów — siedziba Lewińskich po spaleniu się Olszowej. [przypis redakcyjny]

pszuchem — żart. zniekształcone: brzuchem. [przypis redakcyjny]

ptaka wiecznie żyjącego — feniksa, który się przez ogień wiecznie odradzał (por. XXVI 3, w. 6). [przypis redakcyjny]

ptaki — orły polskie. [przypis redakcyjny]

ptak Jowiszów — orzeł. [przypis redakcyjny]

ptak jowiszowy — Orzeł, symbol cezarów rzymskich i państwa rzymskiego. [przypis redakcyjny]

ptak ten, co dzieci swoje doświadcza słońcem i nie wierzy pierzu — orzeł. [przypis redakcyjny]

ptastwo (starop.) — ptactwo, ptaki. [przypis redakcyjny]

ptaszęta matki Carey — Gatunek albatrosa. [przypis redakcyjny]

Ptolomaida — (w oryg. Barka) miasto w Trypolis. [przypis redakcyjny]

publica persona (łac.) — osoba publiczna. [przypis redakcyjny]

publice (łac.) — publicznie. [przypis redakcyjny]

publiciter bonum (łac.) — publicznym dobrem. [przypis redakcyjny]

publico decreto (łac.) — wyrokiem publicznym. [przypis redakcyjny]

publicum bonum (łac.) — dobro wspólne. [przypis redakcyjny]

publiczka — obchód. [przypis redakcyjny]

publicznej rzeczy — rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

publicznym placem — podobnie jak na forum rzymskim widniały łupy, zdobyte na wrogach. [przypis redakcyjny]

publikacją — ogłoszeniem. [przypis redakcyjny]

publikami — sprawami świeckiemi. [przypis redakcyjny]

publikę — sprawę publiczną. [przypis redakcyjny]

puchlina wodna (daw.) — schorzenie polegające na gromadzeniu nadmiernej ilości wody (płynu przesiękowego) w jamach ciała: otrzewnej (puchlina brzuszna), opłucnej, worku osierdziowym, układzie komorowym mózgu (wodogłowie); współcześnie obrzęki tego typu łączy się z innymi schorzeniami i nie wyróżnia się puchliny wodnej jako osobnej jednostki chorobowej. [przypis redakcyjny]

puchy — dziś popr. forma N. lm: puchami (pierzem). [przypis redakcyjny]

puchy — pierze. [przypis redakcyjny]

pudło — tu: peruka. [przypis redakcyjny]

pud — rosyjska jednostka wagi, ok. 16 kg. [przypis redakcyjny]

Pückler-Muskau, Hermann von (1785–1871) — niemiecki książę, pisarz i znakomity ogrodnik, który w czasie podróży na Wschód kupił sobie żonę Abisynkę. [przypis redakcyjny]

puerpera (wł.) — położnica, tu: rodzicielka, matka. [przypis redakcyjny]

puff (ang.) — przesadnie wychwalać. [przypis redakcyjny]

pugilat (łac.) — walka na pięści. [przypis redakcyjny]

pugna stataria (łac.) — we wstępnym boju. [przypis redakcyjny]

puinał — puginał (większy sztylet). [przypis redakcyjny]

pukać — tu: pękać. [przypis redakcyjny]

pukielkami — ozdobami wypukłymi. [przypis redakcyjny]

puknąć — pęknąć; por.: śmiać się do rozpuku. [przypis redakcyjny]

pułkownik — Adam Sołtan. [przypis redakcyjny]

Pułkownik — Pułkownikiem tym jest Emila hr. Platerówna (1806–1831), od dzieciństwa niemal marząca o odegraniu roli Joanny d'Arc. Umysłowo i fizycznie przygotowaną zastał ją listopad 1830 r. Na pierwsze hasło zapałem swym porywa mieszkańców Dusiat, organizuje z nich zastęp powstańców, stacza nieszczęśliwą (z powodu braku amunicji) walkę z Moskalami pod Jeziorasami, łączy się następnie z partią wolnych strzelców wilkomierskich, walczy z nadzwyczajnym męstwem w bitwie pod Prystawianami przy boku Potockiego. Gdy Chłapowski stanął na Litwie, zamianował ją kapitanem w 25. pułku liniowym; w tym charakterze bierze ona udział w zaciętych walkach pod Kownem i Szawlami. Kiedy zaś Chłapowski postanowił wycofać się do Prus, opuszcza go i usiłuje przedrzeć się do Warszawy; po dziesięciodniowym jednak marszu w chłodzie i głodzie, wyczerpana do cna z sił, została w chacie leśnika, skąd za staraniem krewniaka przeniesiona do dworu właściciela wsi, poczęła powoli przychodzić do sił. Na wieść o upadku Warszawy popadła w rozpacz; wielkie, gorące serce przestało bić, nie chcąc bić na grobie ojczyzny (J. Straszewicz, Emilie Plater. Sa Vie et sa Mort). [przypis redakcyjny]

Pulia, czyli Apulia — prowincja południowo-wschodnich Włoch. [przypis redakcyjny]

pultynek — mały pulpit ze schowkami dla kobiecych robótek. [przypis redakcyjny]

pulvis es et in pulverem (łac.) — prochem jesteś i w proch (się obrócisz). [przypis redakcyjny]

„Pulvis et umbra sumus…” — Prochem i cieniem jesteśmy. [przypis redakcyjny]

pulwerizowaną — proszkową. [przypis redakcyjny]

punktualność jest grzecznością królów — słowa króla francuskiego Ludwika XVIII (1814–1824). [przypis redakcyjny]

punkt widziałem, który blask wyrzucił — Tym punktem jest Bóg. [przypis redakcyjny]

puntiglio (wł.) — punkt honoru. [przypis redakcyjny]

pupki a. bupki — najprzedniejsze futro z brzuchów. [przypis redakcyjny]

puryfikaterz (z łac.) — białe ręczniczki do wycierania rąk i kielicha w czasie mszy. [przypis redakcyjny]

purymspyler — purymowi aktorzy. [przypis redakcyjny]

puść sie (…) płota — nie chowaj się za płotem ze wstydu. [przypis redakcyjny]

puścić cug — ustąpić. [przypis redakcyjny]

puścić na miecz goły (starop.) — wymordować. [przypis redakcyjny]

Puści (…) nity — rozpadnie się, nie przetrwa; nity: gwoździe. [przypis redakcyjny]

pusillus grex (łac.) — maleńka trzódka. Wedle nauki Kalwina ogromna większość ludzi jest już z góry skazana na męki piekielne, a tylko „maleńka trzódka” wybranych dostanie się do nieba. [przypis redakcyjny]

pustopas (starop.) — samopas, bez opasania, bez praw. [przypis redakcyjny]

pustopas (starop.) — samopas. [przypis redakcyjny]

pustułka — Najmniejszy rodzaj jastrzębia czyli sokoła Falco tinnunculus, było mniemanie, że okazywanie się jego nad kim, i ulatywanie zapowiada, jako ten bezpotomnie zejdzie z świata. W 10 roku życia młodego Zygmunta Augusta odbywał się jego koronacji obrządek, dostrzeżono krążącą jad nim pustułkę, i mówiono ze smutkiem na nim plemię Jagiełłów zgaśnie. Anegdota pomieniona jest w rękopismach Biblioteki Czackiego niegdyś w opisaniu tejże koronacji. [przypis redakcyjny]

pustułka — ptak z rodziny sokołowatych. [przypis redakcyjny]

pusza — puszka, tj. działo. [przypis redakcyjny]

Puszczał sie w ziemie — wyprawiał się w głąb ziemi, w drogę pod ziemię. [przypis redakcyjny]

puszczono na szrot (starop.) — [dziś forma przym. r.n.: puszczone (…); red. WL] zaniedbane, niedopełniane. [przypis redakcyjny]

Puszczyku — głos puszczyków, ptaków nocnych, był uważany za zapowiedź nieszczęścia. [przypis redakcyjny]

puszkarze — artylerzyści. [przypis redakcyjny]

puszkarzów — artylerzystów. [przypis redakcyjny]

puszkarz — tu: specjalista wyrabiający i puszczający ognie sztuczne. [przypis redakcyjny]

puszyć (daw.) — kryć (o futrze). [przypis redakcyjny]

puszyć się — nadymać się z dumy. [przypis redakcyjny]

puteal — wieko studzienne. [przypis redakcyjny]

Putoszyński — być może chodzi o rotmistrza Konstantego Putoszyńskiego z Wołynia; wg Wespazjana Kochowskiego był to jego przyjaciel, znany w wojsku rokoszańskim z ogromnej łysiny, długiej brody i ciętego dowcipu, prototyp Zagłoby, Sambor Młoszowski; użyte przez Paska nazwisko prof. Czubek uważa za zmyślone, zapisuje je jako „Pustoszyński” i wywodzi od pustoty, skłonności do obracania wszystkiego w żart. [przypis redakcyjny]

putredo (łac.) — zgnilizna. [przypis redakcyjny]

Puttkamerowie są spokrewnieni z Mickiewiczem — jest to oczywiście fantastyczna kombinacja Rzeckiego; Puttkamerów z Litwy, którzy nie byli krewnymi Mickiewicza, nic nie łączyło również z junkrami niemieckimi tegoż nazwiska. [przypis redakcyjny]

puzan — instrument muzyczny. [przypis redakcyjny]

puzan — rodzaj trąby, dziś puzon zwanej, ale Linde zna tylko puzan. [przypis redakcyjny]