Przypisy

Arago, Jacques (1790–1855) — francuski podróżnik, rysownik i literat, młodszy brat fizyka i astronoma François Arago; autor relacji z trzyletniej francuskiej wyprawy naukowej: Voyage autour du monde (Wyprawa naokoło świata, 1822). [przypis edytorski]

Aragonia — region hist. w płn.-wsch. Hiszpanii, dawniej samodzielne królestwo; w XV w. utworzyła z Kastylią zjednoczone królestwo Hiszpanii, w którym do pocz. XVIII w. zachowała odrębność ustrojową. [przypis edytorski]

Aragonia — region w Hiszpanii ze stolicą w Saragossie, w czasach przedstawionych w powieści stanowił samodzielne królestwo (unia personalna z królestwem Kastylii nastąpiła w 1469). [przypis edytorski]

Aragonu król Jan — właśc. książę Jan Aragoński. [przypis edytorski]

araka, dziś: arak (z arab.) — wysokoprocentowy alkohol o smaku anyżowym, popularny na Bliskim Wschodzie. [przypis edytorski]

arak — alkohol o smaku anyżowym, otrzymywany z destylacji zacieru ryżowego lub daktyli. [przypis edytorski]

arak — aromatyczny, mocny napój alkoholowy, wyrabiany z ryżu z dodatkiem melasy z trzciny cukrowej. [przypis edytorski]

arak — aromatyczny napój alkoholowy o smaku anyżowym. [przypis edytorski]

arak — aromatyczny napój alkoholowy. [przypis edytorski]

arak — mocny, aromatyczny napój alkoholowy z ryżu i trzciny cukrowej. [przypis edytorski]

arak — mocny napój alkoholowy (40–80%) o smaku anyżu. [przypis edytorski]

arak — napój alkoholowy na bazie anyżu. [przypis edytorski]

arak — napój alkoholowy otrzymywany z ryżu i trzciny cukrowej. [przypis edytorski]

arak — rodzaj aromatycznego alkoholu. [przypis edytorski]

Arakses — ob. Araks, rzeka w Zakaukaziu, płynąca ze wsch. Turcji w stronę M. Kaspijskiego, najdłuższy dopływ rzeki Kura. [przypis edytorski]

arak (z ar.) — aromatyczny napój alkoholowy o smaku anyżowym. [przypis edytorski]

Aralia papyrifera — w ob. klasyfikacji Tetrapanax papyrifer. [przypis edytorski]

Aral — Jezioro Aralskie, dawniej określane jako morze, leżące w dzisiejszym Kazachstanie i Uzbekistanie. [przypis edytorski]

Aralsko-Kaspijskie Morze — dwa istniejące w czasach nowożytnych bezodpływowe jeziora słonowodne: Jez. Aralskie oraz M. Kaspijskie, stanowiły dawniej części jednego morza; Jez. Aralskie wskutek działalności ludzkiej w XX w. zanikło. [przypis edytorski]

Arambur — XIII-wieczna dziedziczka francuskiego hrabstwa le Maine. [przypis edytorski]

aramejski — jeden z języków semickich używanych od II w.p.n.e. do dzisiaj. Początkowo używany jedynie przez Aramejczyków, ale na początku I w. p.n.e. rozpowszechnił się na całym Bliskim Wschodzie. [przypis edytorski]

Aram Naharaim — wg Biblii: obszar między rzekami Eufrat i Tygrys, lub rzekami Eufrat i Orontes; później nazwa obejmowała również tereny obecnej Syrii. [przypis edytorski]

Aram Nahor — prawdopodobnie tereny obecnej północnej Syrii. [przypis edytorski]

Aran a. Haran — trzeci syn Teracha, ojciec Lota (Rdz 11,26–27). [przypis edytorski]

Arana y Goiri, Sabino de (1865–1903) — baskijski działacz narodowy, autor licznych prac o języku i historii Basków, współtwórca flagi Kraju Basków; w 1894 założył Baskijską Partię Narodową. [przypis edytorski]

arangement (z fr.) — układ, sposób zaaranżowania. [przypis edytorski]

Aranjo, José Ferreira de — założyciel i redaktor „Gazeta de Noticias”. [przypis edytorski]

Aranjuez — miasto w środkowej Hiszpanii, letnia rezydencja królów hiszpańskich ze wspaniałymi ogrodami pałacowymi ozdobionymi dziesiątkami fontann i rzeźb. [przypis edytorski]

Aranjuez — miasto w środkowej Hiszpanii, letnia rezydencja królów hiszpańskich ze wspaniałymi ogrodami pałacowymi ozdobionymi dziesiątkami fontann i rzeźb; tu: chwile przyjemności, pobytu w miłym, luksusowym miejscu. [przypis edytorski]

Aranjuez — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rz. Tag, na płd. od Madrytu; letnia rezydencja królów hiszpańskich ze wspaniałym pałacem i ogrodami. [przypis edytorski]

ara-ponga (port.) — procnias, dzwonnik nagoszyjny, rodzaj ptaków z podrodziny bławatników. [przypis edytorski]

Ararat — góra, masyw wulkaniczny leżący w centrum Wyżyny Armeńskiej między jeziorami Wan i Sewan; dziś na terytorium Turcji, w pobliżu granicy z Armenią i Iranem. [przypis edytorski]

Ararat — góra w dzisiejszej Turcji, na jej szczycie wg Biblii wylądowała arka Noego po potopie. [przypis edytorski]

Ararat — góra w dzisiejszej Turcji, na jej szczycie wg Biblii wylądowała Arka Noego po potopie. [przypis edytorski]

Ararat — góra w dzisiejszej Turcji, na jej szczycie wg Biblii wylądowała Arka Noego po potopie. [przypis edytorski]

a ratione ad rationatum valet consequentia (łac.) — (wywód) od przesłanki do wniosku jest wywodem poprawnym. [przypis edytorski]

Araukania — kraina historyczna w płd. części Ameryki Płd., na północ od Patagonii; obecnie należąca do Chile. [przypis edytorski]

araukaria — rodzaj drzew iglastych rosnących na półkuli południowej; w płd. części Brazylii rośnie araukaria brazylijska, nazywana w innych miejscach tekstu „sosną brazylijską”. [przypis edytorski]

araukaria — roślina iglasta występująca w rejonie Australii i Oceanii. [przypis edytorski]

arba — ciężki wóz dwukołowy typowy dla krajów zachodniej Azji; występował także na Ukrainie, na Kaukazie i w południowej Rosji. [przypis edytorski]

arba — ciężki wóz dwukołowy typowy dla krajów zachodniej Azji. Występował także na Ukrainie, na Kaukazie i w południowej Rosji. [przypis edytorski]

arbata (gw.) — herbata. [przypis edytorski]

arba (tur. z arab.) — wóz o bardzo wysokich kołach, używany dawniej w Azji Środkowej, najczęściej jednoosiowy. [przypis edytorski]

Arbeit an und für sich (niem.) — praca sama w sobie i dla siebie; żart. aluzja do terminu z filozofii Immanuela Kanta (1724–1804): byt sam w sobie (Sein an sich). [przypis edytorski]

arbeitcerka — prawdopodobnie jest to słowo wynikające z przekształcenia niemieckiego określenia Arbeitseinsatzführerin oznaczającego kierowniczkę, liderkę grupy obozowych pracowniczek. [przypis edytorski]

Arbeitsamt (niem.) — urząd pracy; w hitlerowskich Niemczech organ administracji państwowej zajmujący się sprawami zatrudnienia, w Polsce na ziemiach okupowanych przede wszystkim egzekwowaniem narzuconego Polakom przymusu pracy oraz wysyłaniem pracowników na roboty przymusowe do Niemiec. [przypis edytorski]

Arbeitsdienst (niem. Arbeit: praca, Dienst: służba) — Służby Pracy; formacja zajmująca się organizacją bezpłatnej pracy (gł. prac pomocniczych na rzecz wojska, umocnieniowych, porządkowych itp.), w tym również przymusowej pracy niewolniczej w hitlerowskich Niemczech i na terenach okupowanych przez III Rzeszę. [przypis edytorski]

Arbeitsdienst (niem.) — dosł. Służby Pracy; Reichsarbeitsdienst (RAD): Służba Pracy Rzeszy; w hitlerowskiej III Rzeszy początkowo organizacja przysposobienia wojskowego i obywatelskiego dla młodzieży; podczas II wojny światowej formacja pomocnicza Wehrmachtu (tj. armii niem.): zajmowała się budową umocnień na liniach frontu i brała udział w walkach pod koniec wojny. [przypis edytorski]

Arbeitsdienst (niem.) — Służba Pracy. [przypis edytorski]

arbeitskomando (z niem.) — oddział roboczy. [przypis edytorski]

arbeitszeit (z niem.) — czas pracy. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — arbiter elegancji; osoba, której osąd w kwestiach dobrego smaku uznawany jest za obowiązującą opinię. Wobec Petroniusza określenia tego użył Tacyt, rzym. historyk z I w. n.e. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — arbiter elegancji; osoba mająca rozstrzygający głos w sprawach elegancji. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — esteta, znawca dobrego smaku. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — sędzia w sprawach elegancji. [przypis edytorski]

arbiter elegentiarum (łac.) — autorytet w sprawach mody, dobrego smaku. [przypis edytorski]

arbiter — osoba rozstrzygająca coś. [przypis edytorski]

arbitraż — rozstrzygnięcie sporu przez osobę trzecią. [przypis edytorski]

arbitrio (łac.) — wyrokowi. [przypis edytorski]

Arbués,Pedro de (ok. 1441–1485) — hiszpański inkwizytor, przełożony trybunału inkwizycyjnego w Saragossie; zamordowany w miejscowej katedrze, rzekomo przez Żydów i konwertytów; święty katolicki (1867). [przypis edytorski]

Arbuez, Pedro (1440/42–1485) — inkwizytor, zabity przez przeciwników politycznych pochodzenia żydowskiego, uznany za świętego męczennika. [przypis edytorski]

arbuz — przenośnie: odmowa, odrzucenie starającego się o rękę panny. [przypis edytorski]

arčia — atvira vieta, erdvė. [przypis edytorski]

arcaby (daw.) — warcaby. Warcaby w dzisiejszym kształcie są znane od XII w. n.e., ale uważa się, że pochodzą od gry senet, rozgrywanej w Egipcie już w XXVI w. p.n.e. [przypis edytorski]

arcaby — dziś popr.: warcaby. [przypis edytorski]

Arcades ambo (łac.) — obaj Arkadyjczycy (Wergiliusz, Bukoliki VII, 4); o osobach tych samych upodobań. [przypis edytorski]

Arcades ambo — obaj Arkadyjczycy (Wergiliusz, Bukoliki, Ekloga VII). [przypis edytorski]

arcana et rara (łac.) — tajemnicze i rzadkie. [przypis edytorski]

arcana (łac.) — sekrety. [przypis edytorski]

arcana (łac.) — tajemnice. [przypis edytorski]

arcana — tajniki, sekretne sposoby, zasady. [przypis edytorski]

arcanum (łac.) — tajemnica, sekret; tu B. lm arcana. [przypis edytorski]

archandria — poczet, orszak, rzesza, tłum. [przypis edytorski]

archangelski — archanielski. [przypis edytorski]

Archangielsk — miasto w północnej części europejskiej Rosji, nad rzeką Dwiną, w w pobliżu jej ujścia do Morza Białego; do czasu założenia Petersburga w 1703 Archangielsk był głównym portem Rosji. [przypis edytorski]

Archanioł — Archanioł Michał widnieje w herbie Kijowa i Kijowszczyzny. [przypis edytorski]

Archanioł — chodzi o Archanioła Gabriela, anioła zwiastowania, zmartwychwstania, miłosierdzia, kary, śmierci i objawienia, którego jednym z atrybutów jest trąbka. [przypis edytorski]

Archanioł Michał (rel.) — jeden z archaniołów w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie, święty Kościoła katolickiego i prawosławnego. [przypis edytorski]

archanioł Michał (z hebr. Mika'el, dosł.: któż jak Bóg) — występuje w religiach żydowskiej, chrześcijańskiej oraz w Islamie. W tradycji judaistycznej jest jednym z siedmiu aniołów wyższego rzędu. Ochraniał Izrael (Dn 10,12–14); spierał się z szatanem o ciało Mojżesza (Jud 1,9). [przypis edytorski]

archanioł Rafael (rel.) — w tradycji żydowskiej i chrześcijańskiej jeden z najwyższych rangą aniołów. [przypis edytorski]

Archanioł — Wernyhora przybywa z Ukrainy, której godłem był św. Michał Archanioł. [przypis edytorski]

Archedemos — wspomniany powyżej wichrzyciel. [przypis edytorski]

Archelaos I Macedoński (zm. 399 p.n.e.) — król Macedonii (od 413 p.n.e.) z rodu Argeadów, reformator administracji, armii i handlu, mecenas sztuki greckiej. [przypis edytorski]

Archelaos I Macedoński (zm. 399 p.n.e.) — król Macedonii (od 413 p.n.e.) z rodu Argeadów, syn Perdikkasa II; dokonał wielkich zmian w administracji i armii, wzmocnił siłę militarną państwa. [przypis edytorski]

Archeopteryx, pol.: archeopteryks (paleont.) — rodzaj ptasiopodobnego dinozaura żyjącego w późnej jurze, ok. 150–145 mln lat temu; od odkrycia (1861) przez długi czas uznawany za bezpośredniego przodka współczesnych ptaków i ogniwo pośrednie łączące je z gadami, obecnie uważany za reprezentanta bocznej, wymarłej linii, blisko spokrewnionego z tym przodkiem. [przypis edytorski]

Arches — właśc. Arches Court; sąd kościelny (Kościoła Anglii) pod przewodnictwem Dziekana Arches rozstrzygający apelacje (ale też nowe sprawy) dla Prowincji Canterbury; jego odpowiednikiem w Prowincji York jest Chancery Court; nazwa Arches Court pochodzi od łuków (ang. arches) zdobiących stałą siedzibę sądu w kościele St Mary-le-Bow (Sancta Maria de arcubus) w Londynie. [przypis edytorski]

archetyp — pojęcie z psychologii Carla Gustawa Junga (1875–1961), oznaczające symbol pochodzący z tzw. nieświadomości kolektywnej, to jest z warstwy nieświadomości wspólnej wszystkim ludziom. [przypis edytorski]

Archezilaus, właśc. Archelaos I Macedoński (zm. 399 p.n.e.) — król Macedonii (od 413 p.n.e.) z rodu Argeadów, reformator administracji, armii i handlu; mecenas sztuki greckiej: gościł na swoim dworze wielkich poetów, dramatopisarzy, muzyków i malarzy; Sokrates odrzucił jego zaproszenie, przytoczoną anegdotę podaje Seneka, O dobrodziejstwach) 9. [przypis edytorski]

archidiakon — delegat biskupa na terenie diecezji lub okręgu kościelnego. [przypis edytorski]

Archidoxis magica (gr.-łac.) — wiedza magiczna, wiedza tajemna. [przypis edytorski]

archiduk (franc. archiduc) — arcyksiążę. [przypis edytorski]

Archiepiscopus Upsalen. — arcybiskup Uppsali. [przypis edytorski]

archijerej — wyższy duchowny prawosławny. [przypis edytorski]

archikrator (gr.) — władca wszechpotężny. [przypis edytorski]

Archiloch, Alkajos, Horacy — Archiloch (ok. 680–ok. 645 p.n.e) i Alkajos (ok. 620–ok. 550 p.n.e.): wybitni greccy poeci liryczni; Horacy (65–8 p.n.e.): wybitny rzymski poeta liryczny. [przypis edytorski]

Archiloch (ok. 680–ok. 645 p.n.e.) — wybitny grecki poeta liryczny; wpłynął swymi wierszami na klasyków, m.in. Alkajosa, Anakreonta, Kallimacha, Horacego. [przypis edytorski]

Archiloch (VII w. p.n.e.) — grecki poeta, znany ze złośliwych wierszy pisanych rytmem jambicznym. Według legendy miały one doprowadzić do samobójstwa człowieka, który odmówił mu ręki swojej córki. [przypis edytorski]

archimandryta (gr. ἀρχιμανδρίτης, archimandritis: szef owczarni) — duchowny sprawujący władzę nad klasztorem w Kościele prawosławnym, odpowiednik katolickiego opata. [przypis edytorski]

archimandryta — przełożony klasztoru prawosławnego. [przypis edytorski]

archimandryta — przełożony klasztoru w Kościołach wschodnich. [przypis edytorski]