Przypisy

bandolet — rodzaj krótkiej strzelby używanej przez jazdę; pierwotnie: pas noszony przez prawe ramię, na którym jeźdźcy zawieszali strzelbę, ładunki do niej lub broń białą. [przypis edytorski]

bandolet (wojsk., z fr.) — szeroki pas wojskowy noszony na ukos przez ramię. [przypis edytorski]

bandos (daw.) — najemny robotnik sezonowy. [przypis edytorski]

bandos — sezonowy robotnik rolny, sezonowy emigrant zarobkowy. [przypis edytorski]

bandos — wędrowny robotnik najemny. [przypis edytorski]

bandura — ukraiński instrument strunowy szarpany; teorban. [przypis edytorski]

bandura — ukr. instrument ludowy o wielu strunach. [przypis edytorski]

bandurka, bandura — instrument strunowy często spotykany w daw. ukraińskim folklorze. [przypis edytorski]

bandurka — bandura, ukraiński ludowy instrument strunowy. [przypis edytorski]

bandurka — bandura, ukr. ludowy instrument strunowy. [przypis edytorski]

bandżo a. banjo — instrument strunowy szarpany, podobny do gitary, lecz o okrągłym pudle rezonansowym, mający zwykle 4–6 strun; w niektórych regionach Stanów Zjednoczonych traktowany jak instrument narodowy. [przypis edytorski]

bandżo (banjo) — instrument strunowy szarpany, podobny do gitary, lecz o okrągłym pudle rezonansowym, mający zwykle 4–6 strun; w niektórych regionach Stanów Zjednoczonych traktowany jak instrument narodowy. [przypis edytorski]

bandzioch — brzuch. [przypis edytorski]

baneret (z fr. banneret) — daw. militarny tytuł feudalny przysługujący rycerzowi prowadzącemu wasali pod własną chorągwią (fr. bannière); później w Szwajcarii ranga urzędnika komunalnego. [przypis edytorski]

Bang, Hermann Joachim (1857–1912) — pisarz i eseista duński okresu modernizmu; autor powieści, m.in. Beznadziejne pokolenia (oryg. Haabløse Slægter, wyd. 1880; przykład prozy naturalistycznej), Tina (1889), Michaël (1904); Biały dwór (oryg. Det hvide Hus, tj. „Biały dom”, wyd. 1888; pełen melancholii romans, zawierający obraz dzieciństwa pisarza); opowiadań i nowel opisujących życie prowincji duńskiej Przy drodze (oryg. Ved Vejen, wyd. 1886) i in. [przypis edytorski]

ban (hist.) — w średniowieczu: zarządca prowincji (banatu) w Dalmacji; później: namiestnik Chorwacji sprawujący władzę w imieniu króla Węgier, a następnie Habsburgów. [przypis edytorski]

banhof (daw.) — dworzec. [przypis edytorski]

banhof (daw., z niem. Bahnhof) — dworzec kolejowy. [przypis edytorski]

banhof (z niem.) — dworzec kolejowy. [przypis edytorski]

bania (daw., ros.) — łaźnia parowa. [przypis edytorski]

bania (daw.) — tu: kopalnia. [przypis edytorski]

bania (gw.) — kopuła. [przypis edytorski]

bania Herona — pierwowzór turbiny parowej wynaleziony przez Herona z Aleksandrii (ok. 10–ok. 70): urządzenie w postaci kuli z dwiema przeciwbieżnymi dyszami, zamocowanej na osi i podgrzewanej ogniem ze znajdującego się poniżej kotła. Rousseau wyruszył na wędrówkę z fontanną Herona, inną ciekawostką techniczną tego samego wynalazcy. [przypis edytorski]

bania — kopuła. [przypis edytorski]

banialuki — bzdury. [przypis edytorski]

banialuki — głupoty, brednie. [przypis edytorski]

bania — tu: dynia. [przypis edytorski]

bania — tu: kopuła cerkwi o charakterystycznym kształcie. [przypis edytorski]

banicja — kara wygnania z kraju. [przypis edytorski]

banicja — wygnanie. [przypis edytorski]

banita — wygnaniec. [przypis edytorski]

banita (z łac.) — człowiek skazany na wygnanie, wygnaniec. [przypis edytorski]

banit — dziś: banita, skazany na wygnanie. [przypis edytorski]

banit — dziś popr. forma M. lp: banita. [przypis edytorski]

banitem — dziś popr. forma N. lp: banitą; banita: wygnaniec, osoba za jakieś przestępstwo skazana na wygnanie. [przypis edytorski]

banitem — dziś popr. forma N. lp: banitą. [przypis edytorski]

Banitować — skazywać na banicję, wygnanie. [przypis edytorski]

banit (z łac.) — dziś popr.: banita; człowiek skazany na wygnanie, wygnaniec. [przypis edytorski]

banit (z łac.) — dziś popr. banita, wygnaniec. [przypis edytorski]

baniutinti — kankinti, varginti. [przypis edytorski]

bankajz — żelazny hak wbijany w ścianę, używany w robotach blacharskich, kowalskich i ślusarskich, wiążący z sobą inne elementy konstrukcji w sposób uniemożliwiający ich przesunięcie lub obrót. [przypis edytorski]

Bankgasse — historyczna ulica w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

bankiet w Guildhall — doroczny bankiet wydawany przez lorda majora (burmistrza) Londynu w ratuszu miejskim. [przypis edytorski]

Banko — bohater Makbeta Williama Shakespeare'a. [przypis edytorski]

bankocetel (z niem.) — banknot. [przypis edytorski]

bankocetla (daw., z niem. Bankzettel) — banknot. [przypis edytorski]

bankocetle (z niem.) — banknoty. [przypis edytorski]

bankocetle (z niem.) — pierwsze pieniądze papierowe, wprowadzone w XVIII w. w Czechach; banknoty. [przypis edytorski]

Bank of England (ang.) — wybrzeże Anglii. [przypis edytorski]

Banko, lady Makbet — bohaterowie dramatu Szekspira pt. Makbet. [przypis edytorski]

banko — prawdop. odpowiednik pokerowego „sprawdzam”. [przypis edytorski]

bankowa ceduła — banknot. [przypis edytorski]

bank pobożny (w oryg.: wł. monte di pietà) — lombard dobroczynny, instytucja udzielająca ubogim nieoprocentowanych pożyczek pod zastaw. [przypis edytorski]

bankrot — bankrut. [przypis edytorski]

bankrut (daw.) — osoba, która straciła znaczenie i wpływy; tu: przen. [przypis edytorski]

banksja, łac. Banksia (biol.) — rodzaj wiecznie zielonych drzew i krzewów z Australii. [przypis edytorski]

bannitem — dziś: banitą. [przypis edytorski]

bannitem — dziś popr.: banitą. [przypis edytorski]

bannitus (łac.) — wygnany, skazany wyrokiem sądu na wygnanie; tu M. lm banniti. [przypis edytorski]

bant a. banta — kilkuwarstwowy pas płótna stanowiący wzmocnienie na krawędziach, rogach i w poprzek żagla. [przypis edytorski]

bantamki — karłowata rasa kury domowej, hodowana jako ptak ozdobny. [przypis edytorski]

Bantamu, dziś Banten — miasto portowe i prowincja w Indonezji, obiekt częstych walk między państwami kolonialnymi. [przypis edytorski]

bant (daw.) — belka wzmacniająca krokiew. [przypis edytorski]

bant — tu: wspornik zwiększający wytrzymałość półek. [przypis edytorski]

bant — wspornik. [przypis edytorski]

banuję (gw.) — żałować, tęsknić. [przypis edytorski]

banyan (ang.) — banian, figowiec bengalski, gatunek potężnego drzewa figowego o bardzo rozłożystej koronie; narodowe drzewo Indii, w religiach indyjskich uważane za święte. [przypis edytorski]

Banyana — popr. banyan; nie jest to jednak nazwa ludu czy plemienia, ale używane na zachodnich wybrzeżach Oceanu Indyjskiego określenie kupców z Indii, wyróżniających się strojem, obyczajami i religią. [przypis edytorski]

banzaj — japońskie życzenia długiego życia. [przypis edytorski]

baobab — drzewo rosnące w Afryce; występuje w powieści W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza. [przypis edytorski]

baon — skrót od „batalion”, jednostka organizacyjna wojska licząca ok. 700 żołnierzy, złożona z kilku kompanii. [przypis edytorski]

baon (wojsk.) — nazwa skrócona batalionu, jednostki organizacyjnej wojska liczącej ok. 300–700 żołnierzy. [przypis edytorski]

Bapaume — miejscowość ok. 20 km na płd. od Arras. [przypis edytorski]

Baphomet — bóstwo rzekomo czczone przez zakon templariuszy wedle niechętnej im propagandy. [przypis edytorski]

baptyści — protestancka grupa wyznaniowa powstała na pocz. XVII w., akcentująca indywidualizm w relacji do Boga, uznająca Biblię za jedyny autorytet w sprawach wiary i ograniczająca praktykę chrztu (gr. baptismos) do osób świadomych tego aktu. [przypis edytorski]

baptysterium (archit.) — chrzcielnica, budowla przeznaczona do wykonywania obrzędu chrztu. [przypis edytorski]

barabański — sumiasty. [przypis edytorski]

Barabasz, Iwan (zm. 1648) — pułkownik czerkaski wojsk zaporoskich; uczestnik wojen polsko-tureckich, walczył pod Cecorą (1620) i pod Chocimiem (1621). [przypis edytorski]

Barabasz — w księgach Nowego Testamentu: przestępca winny ciężkiej zbrodni, współwięzień Jezusa, głosem ludu uwolniony od kary ukrzyżowania. [przypis edytorski]

Barabasz — w Nowym Testamencie współwięzień Jezusa, głosem ludu uwolniony od kary ukrzyżowania. [przypis edytorski]

Bar, Adam (1895–1955) — historyk literatury polskiej, bibliograf. [przypis edytorski]

baraka (z fr. baraque) — szopa, barak, prowizoryczny budynek. [przypis edytorski]

Barak — starotestamentowy izraelski przywódca wojskowy. Za namową Debory, poprowadził wojska izraelskie przeciw wojskom Jabina, dowodzonym przez Siserę. Potyczka zakończyła się zwycięstwem wojsk Baraka (Sdz 4,6–16). Tutaj posłużono się znanym z Księgi Sędziów imieniem Baraka kojarzonego z Deborą, jednak najwyraźniej, przedstawiona postać, poza imieniem, nie ma nic wspólnego z biblijnym Barakiem. [przypis edytorski]

Barańczak, Stanisław (1946–2014) — poeta, krytyk literacki, tłumacz (zwł. literatury anglosaskiej) i teoretyk przekładu, przedstawiciel tzw. Nowej Fali. [przypis edytorski]

baranek boży — przen. Jezus Chrystus. [przypis edytorski]

baranek egipski (daw. reg.) — wesz. [przypis edytorski]

baranica — czapka ze skóry baraniej. [przypis edytorski]

baranki — fr. słowo le mouton oznacza barana i (w języku potocznym) szpiega, prowokatora. [przypis edytorski]

Baranowski-Dante (1882–1925) — aktor. [przypis edytorski]

Baran — wieś w woj. małopolskim, w pow. krakowskim, w gminie Kocmyrzów-Luborzyca. [przypis edytorski]

baraszki — fraszki, żarty. [przypis edytorski]

baratron (gr.) — przepaść, do której wrzucano skazanych na śmierć złoczyńców, a także słabowite bądź kalekie dzieci. [przypis edytorski]

baraż (z fr. barrage) — tu dosł.: zapora. [przypis edytorski]

Barbara — imię to nosiła żona Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, z domu Drapczyńska (1922–1944). Poznała Baczyńskiego pod koniec 1941 roku, w czerwcu 1942 wzięli ślub. Zginęła podczas Powstania Warszawskiego. [przypis edytorski]

Barbara Radziwiłłówna (ok. 1520–1551) — druga żona króla Zygmunta Augusta, córka hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła, wdowa po wojewodzie Stanisławie Gasztołdzie. Była wyjątkowo piękna; król zakochał się w niej jeszcze za życia swojej pierwszej żony, a owdowiawszy wziął z Barbarą tajny ślub, wbrew woli polskich magnatów. Barbara zmarła młodo, prawdopodobnie na raka, ale plotki mówiły, że została otruta z rozkazu królowej Bony, matki króla. Wielka miłość Zygmunta do Barbary stanowi temat wielu utworów literackich i filmowych. [przypis edytorski]

Barbara Ubryk (1817–1898) — własc. Anna Ubryk (imię zakonne: Barbara), chora psychicznie mniszka z krakowskiego klasztoru karmelitanek, w latach 1848–1869 przetrzymywana w niegodnych warunkach. Jej odnalezienie w stanie wycieńczenia stało się przyczyną zamieszek, podczas których tłum szturmował bramy klasztorów w Krakowie. Skandal wywołał zainteresowanie w całej Europie. [przypis edytorski]

Barbara Zápolya (ok. 1490–1515) — polska królowa w latach 1512–1515, pierwsza żona Zygmunta Starego. [przypis edytorski]

barbar — barbarzyńca. [przypis edytorski]

barbaria — kraje barbarzyńskie, czyli zamieszkane przez ludzi nienależących do cywilizacji grecko-rzymskiej. [przypis edytorski]

Barbaria — w oryginale Barberia (wł.), co wskazuje na Afrykę płn.-zach., tzw. kraje Maghrebu. [przypis edytorski]