Przypisy

geszeft — pogardliwie: interes. [przypis redakcyjny]

Geta — częsta nazwa niewolnika. [przypis redakcyjny]

Geta — Getowie, naród tracki, mieszkający nad dolnym Dunajem; tu trzeba rozumieć Tatarów. [przypis redakcyjny]

Gettatore — Władysław Zamoyski. [przypis redakcyjny]

Getulia — południowa część Maroka w Afryce. [przypis redakcyjny]

ghi — masło z mleka bawolic. [przypis redakcyjny]

giauras — reiškia netikėlį. Taip muzulmonai vadina krikščionis. [przypis redakcyjny]

giaur gidy — obrzydły, ohydny giaur (niewierny). [przypis redakcyjny]

giaur — niewierny, nie muzułmanin. [przypis redakcyjny]

giaur — niewierny; tak nazywali Turcy chrześcijan; Potocki stale pisze: gaur. [przypis redakcyjny]

giaurskie baby — konie niewiernych, jak u Samuela Twardowskiego. [przypis redakcyjny]

giaur — (tur.) niewierny, nie muzułmanin. [przypis redakcyjny]

Gib treulich mir die Hände (…) mir und dir — w dosłownym przekładzie z niemieckiego brzmi ten wiersz: „Podaj mi z ufnością ręce, bądź mi bratem i przed swym końcem nie odwracaj się znowu ode mnie! Jedna jest świątynia, w której klęczymy, jedno miejsce, do którego dążymy, jedno szczęście, dla którego płoniemy, i jedno niebo dla mnie i dla ciebie. [przypis redakcyjny]

giczały — nogi niezgrabne. [przypis redakcyjny]

gid (daw.) — robactwo, wszy. [przypis redakcyjny]

gidia — osoba wysoka i chuda, o niezgrabnym wyglądzie. [przypis redakcyjny]

gięte — naginane, wdrożone przymusowo. [przypis redakcyjny]

Giętką kibić nie ciśnie… — zdarzający się u Malczewskiego nie ten raz tylko błąd: przeczenie z biernikiem [wpływ jęz. ukr. a. ros.; Red WL]. [przypis redakcyjny]

giełda — monumentalny gmach, wzniesiony w XIX w. [przypis redakcyjny]

gierlandami — girlandami. [przypis redakcyjny]

giermak szary — zwykły strój szlachecki. [przypis redakcyjny]

giezłeczko (starop., zdr. od: giezło) — koszula z białego płótna; giezłeczkoć (…) dała: giezłeczko ci dała (skrócone). [przypis redakcyjny]

gifes a. giefes — jelca szpady (gdzie się zaczyna rękojeść szpady). [przypis redakcyjny]

gifrejter (z niem.) — starszy żołnierz. [przypis redakcyjny]

gilet (z fr.) — kamizelka. [przypis redakcyjny]

gimnazjum realne — gimnazjum przygotowujące do zawodów praktycznych. Program uwzględniał przede wszystkim matematykę, nauki przyrodnicze, języki nowożytne i rysunki. [przypis redakcyjny]

gin (ang.) — wódka angielska o smaku i zapachu jałowca. [przypis redakcyjny]

ginecej (z gr. gineceum) — komnaty przeznaczone dla kobiet; tu przenośnie: kobiety, mieszkanki gineceum. [przypis redakcyjny]

gineceum — część domu zamieszkana przez niewiasty. [przypis redakcyjny]

Ginepra — Ginepra z domu Corregio, może córka wspomnianej w następnym wierszu Weronki. [przypis redakcyjny]

Ginepra, światłość krwie Malateścinej — prawdopodobnie siostra księcia Herkulesa I d'Este, żona Zygmunta Malatesty, pana Ryminu. [przypis redakcyjny]

Ginie z oczu Argenta, Giron w zad zostaje — w oryg. (145, 6) „Viene e fuggesi Argenta e 'l suo girone”, „Argenta i jej obwód” tj. murowany okół; tłumacz uważał widocznie il girone za imię własne. [przypis redakcyjny]

Ginnistan — Wyobraźnia. [przypis redakcyjny]

Giovanni Baptista Pergolesi (1710–1736) — kompozytor włoski. [przypis redakcyjny]

Giovine Italia — właściwie: giovane Italia: młodzież włoska; tu nazwa dziennika. [przypis redakcyjny]

giovinotto (wł.) — młodzieniaszek. [przypis redakcyjny]

Gipsem wymarmurzony — ozdobiony gipsowymi sztukateriami. [przypis redakcyjny]

Girajów dziedzina — dynastia chanów tatarskich, panująca w Krymie od r. 1479, kiedy sułtan turecki Mahomet II osadził na tronie Mengli–Gireja. [przypis redakcyjny]

Girona — miasto Gerona w Katalonii (w Hiszpanii). [przypis redakcyjny]

girydon — stolik okrągły o jednej nodze. [przypis redakcyjny]

Gismunda — matka Akwilanta i Gryfona. [przypis redakcyjny]

Gismund — kardynał Zygmunt Gonzaga, brat margrabiego Franciszka. [przypis redakcyjny]

git (żyd.) — dobrze. [przypis redakcyjny]

Giudizio, figlio mio! (wł.) — Rozsądku, mój synu! [przypis redakcyjny]

giura a. congiura (wł.) — sprzysiężenie, spisek. [przypis redakcyjny]

Give me thy hand, my friend (…) Till the full streamlet of thy heart grew dry (ang.) — Daj mi swą rękę, przyjacielu (…) Aż strumyk twego serca wysechł, a twoje czoło (dosł.: brew) poczęło drżeć. [przypis redakcyjny]

głąbia (daw.) — głowa kapusty. [przypis redakcyjny]

głąb (starop.) — [tu:] ogrodowina [tj. to, co się w ogrodzie da wyhodować]. [przypis redakcyjny]

głąby (starop.) — [tu:] jarzyny. [przypis redakcyjny]

gładki (starop.) — piękny, urodziwy. [przypis redakcyjny]

gładkość (daw.) — piękno, uroda. [przypis redakcyjny]

gładkość (starop.) — piękno, uroda. [przypis redakcyjny]

Gładkość wprawdzie (…) ale dzierżą obyczaje — sens fragmentu: uroda sprawia, że człowiek się zakochuje (staje się sługą miłości), ale miłość utrzymuje się dzięki zasadom. [przypis redakcyjny]

głaz wskazując sterczący z jej boku — Czytelnik chcący mieć dokładne wyobrażenie o podróży poety na górę czyśćcową, niech sobie wyobrazi, że góra czyśćcowa ma kształt koniczny [kształt koniczny — stożkowaty; red. WL] i kręgi też same jak otchłań piekielna, tylko w kształcie odwrotnym: to jest, gdy kręgi piekła coraz węższe w dół schodzą, te przeciwnie zwężają się stopniowo idąc coraz wyżej pod górę. [przypis redakcyjny]

głębinia (forma białorus.) — głębina. [przypis redakcyjny]

głęboko te korzenie [wyrastające z woli] sięgają, to jest pytaniem transcendentnym, na które Schopenhauer nie obowiązuje się odpowiedzieć — zob. I. 337 i n.; II. 711, 756; V. 233 i n., 243 oraz Schemanna Schopenhauer — Briefe, s. 406 i n., 502 i n. [przypis redakcyjny]

głód mrą — umierają z głodu. [przypis redakcyjny]

główny — walny, o zasadniczym znaczeniu. [przypis redakcyjny]

głodać (daw.) — gryźć. [przypis redakcyjny]

głodna kuchnia” — w języku uliczników kuchnia dla bezrobotnych, jadłodajnia miejska. [przypis redakcyjny]

głodze (starop.) — gryzie. [przypis redakcyjny]

głodzić (tu: 3 os. lm: głodzą) — tu: gryźć. [przypis redakcyjny]

głos (daw.) — pogłoska, wieść. [przypis redakcyjny]

Głosem, co w rozpacz biedne wpędził sroki — Córki Pireusa, króla macedońskiego, dumne z biegłości gry swojej na lutni, wyzwały Muzy grać z sobą o lepsze; zwyciężone w tej nierównej walce, za karę uległy przeobrażeniu w skrzeczące sroki. [przypis redakcyjny]

głos jęknął przed nami (…) — Tu następują przykłady sławnego i z pokorą chrześcijańską znoszonego ubóstwa, jakie jeden z duchów pokutujących tu wychwala. [przypis redakcyjny]

Głos skromny wyszedł z najmniejszego koła — Tym głosem skromnym według niektórych komentatorów jest duch Salomona. [przypis redakcyjny]

głos (starop.) — [tu:] wieść. [przypis redakcyjny]

Głos synogarlicy — tytuł najpopularniejszego w XVIII w. modlitewnika, wyd. w 1735 r. pt. Głos synogarlicy na pustyni świata tego jęczącej, to jest nabożne duszy chrześcijańskiej rozmyślania, do Pana Boga, oblubieńca wiecznego, wzdychania i chrześcijańskiej doskonałości ćwiczenia. [przypis redakcyjny]

głos w te słowa zaszumiał (…) — Tu poeta pod figurą drzewa przedstawia przykłady cnót przeciwnych grzechowi obżarstwa. Pierwszym przykładem jest Maryja, Matka Boska, która Chrystusa na godach w Kanie nie dla siebie o wino prosiła, ale powiedziała: „Oni wina nie mają” (Św. Jan, rozdz. 2 w. 3). [przypis redakcyjny]

Głosy obłąkanych charakteryzują okres zamętu, „dezorganizacji”, epokę zbliżającej się katastrofy. Kleiner zwraca uwagę, że „pomysł wydaje się zbliżony do powieści Lourdoueixa (wydanej bezimiennie w r. 1817) pt. Les Folies du siècle. (Szaleństwa wieku) reprezentują różne postaci w szpitalu wariatów: bonapartysta, legitymista, fanatyk zgody, człowiek uważający siebie za „lud” i wobec tego za władcę”. Przypomina też Kleiner, że szpital wariatów zjawia się jako motyw literacki już w XVIII w. (np. w Doświadczyńskim Krasickiego), że Słowacki w Kordianie również wprowadził podobną scenę. Biograficzne źródło inspiracji mogła stanowić wizyta Krasińskiego w szpitalu obłąkanych w Döblingu koło Wiednia w lecie 1833 r. [przypis redakcyjny]

Głos z grobu do mnie przemówił w te słowa — Farinata, który tu pierwszy przemówił z grobu, był naczelnikiem stronnictwa gibelinów: wygrał walną bitwę pod Monte-Aperto i pokonał gwelfów, do których stronnictwa z tradycyjnych skłonności politycznych w rodzinie swojej z początku należał Dante. Farinata jako znany epikurejczyk w tych ognistych grobach spoczywa. [przypis redakcyjny]

głową robić (daw.) — myśleć, zastanawiać się. [przypis redakcyjny]

Głowacki, Wojciech (ok. 1758–1794) — inaczej: Bartosz, Bartos, bohater kościuszkowskiego powstania, chłop z podkrakowskich Rzędowic. Zbrojny w kosę (osadzoną „na sztorc” na 5-łokciowym drągu) odznaczył się pod Racławicami zdobywając armatę i przyczyniając się do opanowania całej baterii artylerii rosyjskiej, za co od Kościuszki otrzymał stopień oficerski. Zmarł po bitwie pod Szczekocinami wskutek odniesionych w niej ran. W postaci chłopa-kosyniera pozostał Głowacki w tradycji symbolem udziału ludu w walce o niepodległość kraju. Pisali o nim poeci, jak Lenartowicz i Anczyc, przedstawiali go malarze, jak Matejko i Wojciech Kossak. [przypis redakcyjny]

głowacz — gatunek wieloryba. [przypis redakcyjny]

głowacz — przywódca. [przypis redakcyjny]

głowa jego kształtu potwornego, na trzech obliczach razem osadzona — Dis albo Lucyfer, pierwszy rodzic grzechu. Widzimy go tutaj jako ukaranego i jako narzędzie kary. Ma on trzy głowy, które podług wykładu komentatorów Dantego symbolem są trzech ówcześnie znajomych części świata, a razem oznaczają powszechność grzechu i panowanie Lucyfera na ziemi. Barwa czerwona ma oznaczać Europę (której mieszkańcy mają cerę rumianą), żółta Azję, czarna Afrykę. Inni rozumieją przez potrójną barwę jego twarzy gniew, łakomstwo i lenistwo; wierzch zaś, czyli czub głowy, ma oznaczać pychę, przez którą szczególnie Lucyfer panowanie swoje rozszerzył i ugruntował. [przypis redakcyjny]

głowa (…) zdrowa* — głowa wolna od kłopotów, zmartwień. [przypis redakcyjny]

głowę łamał aforycznym zdaniem — Aforyzmy Hipokratesa Galen określa tymi słowy: „Grandis sententia brevi oratione comprehensa”. [przypis redakcyjny]

głowica — rękojeść broni. [przypis redakcyjny]

głownia — część szabli okalająca rękojeść i ochraniająca rękę przed cięciem. [przypis redakcyjny]

głownie silnie uderzone (…) z których brać wróżbę głupi się przechwala — W średnich wiekach wróżbici i kuglarze, łudząc gmin łatwowierny, z dwóch głowni uderzonych o siebie i z iskier z tychże głowni wylatujących, wyciągali rozmaite wróżby, a gmin, licząc te iskry, wołał wniebogłosy: „Tyle cekinów, tyle dublonów”. [przypis redakcyjny]

głowy — część łóżka lub posłania, gdzie głowa spoczywa. [przypis redakcyjny]

głowy (daw.) — część łóżka lub posłania, gdzie głowa spoczywa. [przypis redakcyjny]

głowy ostrzec — uchronić głowę. [przypis redakcyjny]

głowy psować (starop. psować: psuć) — martwić się, dręczyć się myślami. [przypis redakcyjny]

głowy (starop.) — miejsce, gdzie głowa podczas snu spoczywa. [przypis redakcyjny]

głuchy grób — który nie słyszy i nie słucha płaczu. [przypis redakcyjny]

głupie (daw. przysłówek) — głupio. [przypis redakcyjny]

głupie (daw.) — przysłówek: głupio. [przypis redakcyjny]

głupie (daw.) — (przysłówek:) głupio; w głupi sposób. [przypis redakcyjny]

głupie linki — lewica sejmowa. [przypis redakcyjny]

głupi zatarg w sprawie jazdy sankami — zatarg o to, kto ze względu na swe stanowisko urzędowe, pierwszy puści się sankami. [przypis redakcyjny]

głuptasa. [przypis redakcyjny]

gladiator — szermierz, zapaśnik walczący publicznie na arenach cyrkowych starożytnego Rzymu. [przypis redakcyjny]

gladiator — zapaśnik w starożytnym Rzymie, walczący na publicznych igrzyskach. [przypis redakcyjny]

glancowane — błyszczące, lśniące. [przypis redakcyjny]

glanc (z niem.) — błysk, połysk. [przypis redakcyjny]

Glauk — bożek morski. [przypis redakcyjny]

Glaukus — rybak z Eubei, według podania mitologicznego po zakosztowaniu morskiego ziela, przemienił się w morskiego boga. [przypis redakcyjny]

gleczer (z niem.) — lodowiec. [przypis redakcyjny]