Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 453 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | polski
Znaleziono 145 przypisów.
aba (hebr.) — tata, ojciec. [przypis edytorski]
Adonai a. Adonaj (hebr.) — Pan; określenie biblijnego Boga z powodów religijnych używane w judaizmie zamiast właściwego imienia: Jahwe. [przypis edytorski]
Adonai (hebr.) — Wszechmocny; określenie Boga, zamiast właściwego imienia: Jahwe, którego przepisy religii żydowskiej zabraniały wymawiać. [przypis redakcyjny]
Adonis (mit. gr.; z hebr. Adonai: Pan) — piękny młodzieniec, ulubieniec Afrodyty; w staroż. Grecji obdarzany czcią boską, stał się obiektem kultu religijnego. [przypis edytorski]
al chet (hebr.) — „Za grzech”. Początkowy fragment modlitwy porannej. [przypis edytorski]
Al chet (hebr.) — „Za grzech”. Początkowy fragment modlitwy porannej. [przypis tłumacza]
alef (hebr.) — pierwsza litera alfabetu hebrajskiego, wymawiana jako głoska a lub e. [przypis edytorski]
alleluja (z hebr.) — chwała Panu; słowo używane w Biblii Starego i Nowego Testamentu oraz modlitwach judaizmu i chrześcijaństwa. [przypis edytorski]
amen (z hebr.) — tak, zaiste; niech się stanie; w judaizmie i chrześcijaństwie formuła uroczystego potwierdzenia i zgody. [przypis edytorski]
anioł Michał właśc. archanioł Michał (z hebr. Mika'el, dosł.: któż jak Bóg) — występuje w religiach żydowskiej, chrześcijańskiej oraz w Islamie. W tradycji judaistycznej jest jednym z siedmiu aniołów wyższego rzędu. Ochraniał Izrael (Dn 10,12–14); spierał się z szatanem o ciało Mojżesza (Jud 1,9). [przypis edytorski]
archanioł Michał (z hebr. Mika'el, dosł.: któż jak Bóg) — występuje w religiach żydowskiej, chrześcijańskiej oraz w Islamie. W tradycji judaistycznej jest jednym z siedmiu aniołów wyższego rzędu. Ochraniał Izrael (Dn 10,12–14); spierał się z szatanem o ciało Mojżesza (Jud 1,9). [przypis edytorski]
Astarte a. Asztarte (z hebr. Astoreth) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]
Ato horejso ładaas (hebr.) — „Tyś dał nam znak”. Fragment modlitwy. [przypis tłumacza]
Aw (hebr.) — piąty miesiąc kalendarza żydowskiego, przypadający w lipcu i sierpniu. W dziewiątym dniu miesiąca Aw obchodzone jest święto Tisza b'Aw, rocznica zburzenia Świątyni jerozolimskiej. [przypis edytorski]
beer majim chaim (hebr.) — studnia żywej wody. [przypis tłumacza]
bejt właśc. bet lub wet (hebr.) — druga litera alfabetu hebrajskiego, wymawiana jako głoska b lub w. [przypis edytorski]
Belial (z hebr.) — jedno z imion diabła. [przypis edytorski]
Belzebub (z hebr.) — w Nowym Testamencie pan piekieł i przywódca złych duchów. W utworze Krasińskiego ma on być twórcą „spróchniałego obrazu” raju, który to obraz — niby dekorację teatralną — złe duchy przechowują w sklepach, czyli podziemiach (staropolskie: sklep — piwnica, loch, podziemie). Wokół interpretacji obrazu Edenu rozwinęła się polemika między A. Łuckim a Z. Niemojewską-Gruszczyńską (A. Łucki, Obraz Edenu w „Nie-Boskiej komedii”, „Ruch literacki”, nr 3, s.65–67; Z. Niemojewska-Gruszczyńska, W sprawie obrazu Edenu w „Nie-Boskiej komedii”, tamże, nr 5, s. 133–135; A. Łucki, Jeszcze w sprawie obrazu Edenu w „Nie-Boskiej komedii”, tamże, nr 6, s.191–192). Kleiner sądzi, że obraz Edenu to przyroda „zespolona z jakimiś utopijnymi marzeniami”, „że plan pierwotny był odmienny”, przyroda „miała być narzędziem szatana”, kuszącego wyobraźnię poety. Za tą interpretacją idzie też wyd. Libery i Sawrymowicza. Według M. Janion interpretacja Edenu jako jednej z trzech wizji–kuszeń może być dwojaka. Po pierwsze można uznać, że Eden stanowi tu synonim natury, tak jak rozumieli ją romantycy: to raj utracony, stan naturalnej szczęśliwości, przeciwieństwo życia w cywilizacji, prosty i harmonijny żywot. Ale można rozumieć ów symboliczny Eden jako oświeceniowy „stan naturalny” człowieka związany z filozoficzną utopią XVIII–wiecznych racjonalistów. Wtedy pokusę szatańską łączyć należy z obrazem przyszłego szczęścia ludzkości, jaką roztacza Pankracy w rozmowie z hrabią Henrykiem. [przypis redakcyjny]
Bereszit (hebr.) — Księga Rodzaju; pierwsza księga Pięcioksięgu Mojżeszowego. [przypis edytorski]
bima (hebr.) — podest z pulpitem usytuowany w centralnej części synagogi. [przypis edytorski]
błogosławieństwo szeechajanu (z hebr. szeechajanu: że dożyłem) — krótka modlitwa, odmawiana na rozpoczęcie ważniejszych świąt, w której dziękuje się Bogu, że pozwolił nam dożyć tego dnia. [przypis edytorski]
cadyk (z hebr. dosł.: sprawiedliwy) — Żydzi zazwyczaj nazywają tak słynnych rabinów, uczonych, bogobojnych mężów słynących ze sprawiedliwości, dobroci i pobożności; także: charyzmatyczny przywódca duchowy chasydów. [przypis edytorski]
cadyk (z hebr. dosł.: sprawiedliwy) — Żydzi zazwyczaj nazywają tak słynnych rabinów, uczonych, bogobojnych mężów słynących ze sprawiedliwości, dobroci i pobożności; także: charyzmatyczny przywódca duchowy chasydów; zwolennicy chasydów wierzyli m.in. w moc czynienia cudów przez cadyków. [przypis edytorski]
Chabert Zereh Aur Bocher (hebr.) — dosł.: związek wychowanków zorzy porannej. [przypis edytorski]
Chabrat Zereh Aur Bocher (hebr.) — dosł.: związek wychowanków zorzy porannej. [przypis edytorski]
chacham (hebr.) — mędrzec. [przypis edytorski]
chasyd (z hebr. chasid: pobożny) — wyznawca chasydyzmu, pobożnościowego ruchu o charakterze mistycznym w judaizmie, powstałego w XVIII w. na płd.-wsch. terenach Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]
cheder (hebr.) — religijna elementarna szkoła żydowska; dawniej uczęszczali tam chłopcy od 3 lub 5 roku życia do Bar Micwy; obecnie rodzaj szkółki niedzielnej również dla dziewcząt. [przypis edytorski]
cheder (z hebr. dosł: pokój, izba) — religijna elementarna szkoła żydowska; daw. uczęszczali tam chłopcy od 5 (lub niekiedy już od 3 roku życia) do bar micwy (tj. urządzanej w dniu 13. urodzin uroczystości osiągnięcia pełnoletności), ucząc się języka hebrajskiego, modlitw oraz tłumaczenia Tory i Talmudu; obecnie rodzaj szkółki niedzielnej również dla dziewcząt. [przypis edytorski]
cherubinek (z hebr.) — aniołek, bardziej przypominający puttę (anioła przedstawianego w formie pucołowatego dziecka) niż Cherubina. [przypis edytorski]
cherubini (z hebr. cherubim: silni) — w tradycji judaistycznej i chrześcijańskiej istoty nadprzyrodzone, stojące wysoko w hierarchii bytów, znajdujące się w bezpośredniej bliskości Boga; tu również: żartobliwe nawiązanie do nazwiska Cherubiniego, wielbiciela talentu Marii Szymanowskiej. [przypis edytorski]
Cherubin (z hebr.) — istota z jednego z wyższych chórów anielskich. [przypis edytorski]
cycele cyces (jid.) a. cicit (hebr.) — element religijnego stroju żydowskiego; określa się tak zarówno frędzle przywiązywane do czterech rogów talitu/tałesu (chusty modlitewnej) zgodnie z zaleceniami Boga w Księdze Liczb (Lb 15, 38–40), jak również prostokątną chustę z otworem na głowę i frędzlami, która jest rodzajem stroju codziennego, tzw. talit katan (hebr.) a. tałes kutn (jid.). [przypis edytorski]
cyces (jid.) a. cicit (hebr.) — element religijnego stroju żydowskiego; określa się tak zarówno frędzle przywiązywane do czterech rogów talitu/tałesu (chusty modlitewnej) zgodnie z zaleceniami Boga w Księdze Liczb (Lb 15,38–40), jak również prostokątną chustę z otworem na głowę i frędzlami, która jest rodzajem stroju codziennego, tzw. talit katan (hebr.) a. tałes kutn (jid.). [przypis edytorski]
cyces (jid.) a. cicit (hebr.) — element religijnego stroju żydowskiego; określa się tak zarówno frędzle, zgodnie z zaleceniami Boga, przywiązywane do czterech rogów talitu/tałesu (chusty modlitewnej) (Lb 15,38–40), jak również prostokątną chustę z otworem na głowę i frędzlami, która jest rodzajem stroju codziennego, zwaną również talit katan (hebr.) a. tałes kutn (jid.). [przypis edytorski]
Dawid, Dawid, melech Israel (hebr.) — Dawid, Dawid, król Izraela. [przypis edytorski]
denar a. zuz (hebr.) — srebrna moneta rzymska bita od III w. p.n.e.; jej ciężar i zawartość srebra zmieniały się. Z czasem określenie denar zaczęto używać jako uniwersalne i oznaczało monetę, niekoniecznie srebrną. [przypis edytorski]
Eden (hebr.) — biblijny rajski ogród, miejsce pierwotnej szczęśliwości. [przypis edytorski]
Eden (hebr.) — raj, kraina rajska. [przypis redakcyjny]
Eden (hebr.) — raj. [przypis redakcyjny]
Ejl melech jojszejw (hebr.) — „Bóg, król zasiadający”. Fragment modlitwy. [przypis tłumacza]
Ejszes chaił mi jimco (hebr.) — „Niewiastę dzielną kto znajdzie?”. Fragment z Przypowieści Salomona śpiewanej przy wieczerzy sobotniej na cześć pani domu. [przypis tłumacza]
Eli, Eli, Lama Sabachtani! (hebr.) — Panie, Panie, czemuś mnie opuścił. [przypis redakcyjny]
Eli-Eli-lama sabachtani (z hebr.) — Boże, mój Boże, czemuś mnie opuścił; słowa, które miał wypowiedzieć Jezus z Nazaretu przed śmiercią na krzyżu. [przypis edytorski]
Elohim (hebr.) — Bóg. [przypis edytorski]
Erec Israel a. Erec Jisrael (hebr.) — Ziemia Izraela, również Ziemia Obiecana. Ziemia obiecana Żydom przez Boga wg Biblii. [przypis edytorski]
Erec Israel (hebr.) — Ziemia Izraela, Ziemia Święta. [przypis tłumacza]
Erec Izrael (hebr.) — ziemia Izraela. [przypis edytorski]
Erec Izrael (hebr.) — Ziemia Izrael. [przypis edytorski]
Erec (z hebr. Erec Israel) — Ziemia Izraela; biblijna nazwa Palestyny. [przypis edytorski]
gan (hebr.) — przedszkole. [przypis edytorski]
gedilim właśc. gidilim (hebr.) — frędzel; również cyces a. cicit. [przypis edytorski]
gehenna (gehenom) (hebr.) — piekło. [przypis edytorski]
Gehenna (hebr.) — piekło. [przypis edytorski]
Gehenna (z hebr. ) — piekło. [przypis redakcyjny]
gibborim (hebr.) — bohaterowie; mocarni. [przypis edytorski]
git-jontew (hebr.) — wesołych świąt. [przypis tłumacza]
Golem (z hebr. bryła, bezkształtna masa) — w tradycji żyd. istota stworzona z mułu i gliny na kształt człowieka, która jednak nie mogła mówić ani mieć potomstwa. [przypis redakcyjny]
Hatojroni reb Szymszon Zejw bereb Chaim Cwi hakojn tejn kowod latojro! Hatojroni reb Mojsze Jankow bereb Nachman Dob halejwi tejn kowod latojro! (hebr.) — „Uczony reb Szymszonie Zejwe, synu reb Chaima Cwi kapłana, oddaj cześć Torze! Uczony reb Mojsze Jankowie, synu reb Nachmana Dowa lewity, oddaj cześć Torze!”. [przypis tłumacza]
hawdala (hebr.) — dosł. oddzielenie; uroczysta modlitwa odmawiana w wieczór kończący szabat. [przypis tłumacza]
hawdala (hebr.) — uroczystość pożegnania soboty; słowo hawdala znaczy „odróżnienie, oddzielenie”; chodzi o odróżnienie soboty od dni powszednich. [przypis tłumacza]
hesped (hebr.) — żałobna przemowa pochwalna w tradycji żydowskiej; jedna z micw halachicznych. [przypis edytorski]
hewra (z hebr., gw. miejska) — towarzystwo, paczka; banda, zgraja; pierwotnie: pobożne bractwo. [przypis edytorski]
Hizoer wehiszomer (hebr.) — „Pilnuj się i wystrzegaj”. [przypis tłumacza]
Hosanna! (hebr.) — dosł. zbawże; potem okrzyk na cześć Boga i Chrystusa. [przypis edytorski]
hosanna (z hebr.) — chwała na wysokości. [przypis edytorski]
hosanna (z hebr.) — słowo oznaczające radość i uwielbienie dla Boga, występujące w Biblii, zarówno w Starym jak i w Nowym Testamencie oraz modlitwach i tekstach religijnych judaizmu i chrześcijaństwa. [przypis edytorski]
jubileusz (z hebr.) — miłościwy rok; wielki jubileusz odprawuje się w kościele rzymskim zwykle co dwadzieścia pięć lat i łączy się z odpustem zupełnym. [przypis redakcyjny]
kabab (hebr.) — kebab, bliskowschodnia potrawa z pieczonego na rożnie mięsa, szaszłyk; w kuchni tureckiej: potrawa ze skrawków mięsa odkrawanych z baraniny na rożnie, podawanych z surówką. [przypis edytorski]
kabały (z hebr.) — tu: knowania, trudności. [przypis redakcyjny]
kahał (z hebr. kehilla) — żydowska gmina zajmująca się m.in. religią, pomocą społeczną i sądownictwem. [przypis edytorski]
kenore (hebr.) — bez uroku. [przypis tłumacza]
kibuc (hebr.) — zebranie, zgromadzenie. W Palestynie nazywano tak osiedla, które zakładali osadnicy żydowscy o sympatiach socjalistycznych. W osiedlach tych dorośli pracowali na rzecz całej wspólnoty, a ich ich dzieci wychowywały się razem. [przypis edytorski]
kiszuf (hebr.) — czary. [przypis edytorski]
Kitwe hakodesz (hebr.) — Pismo Święte. [przypis edytorski]
kohen (hebr.) — kapłan wywodzący się z rodu Aarona (brata Mojżesza), z pokolenia Lewiego; funkcja dziedziczona z ojca na syna. [przypis edytorski]
koszer, koszerny (z hebr. dosł.: właściwy) — określenie rodzajów pokarmów dozwolonych do spożycia przez prawo żydowskie (halachę) oraz warunków, w jakich powinny być przechowywane i spożywane; zasady te wywodzą się z Tory, zostały uściślone w Talmudzie. [przypis edytorski]
Koszer łefesach (hebr.) — „Dozwolone do spożycia w Pesach”. [przypis tłumacza]
łeawdł (hebr.) — dla odróżnienia. [przypis tłumacza]
Lagbomer (hebr.) — właśc. Lag Ba-Omer, Dzień Liczenia Omeru, radosne święto żydowskie przypadające 33 dni po święcie Pesach. [przypis edytorski]
Lejl Szimurim (hebr.) — noc czuwania, pierwsza noc święta Paschy. [przypis edytorski]
Le szana habaa be Jeruszalaim (hebr.) — dosł.: w przyszłym roku w Jerozolimie; życzenia, jakie tradycyjnie składają sobie wyznawcy judaizmu podczas sederu, tj. uroczystej wieczerzy w Święto Pesach (Paschy). [przypis edytorski]
Lewiatan (z hebr.) — starotestamentowy potwór morski. [przypis edytorski]
liszuo secho kiwisi adoszem (hebr.) — pomocy Twojej oczekuję, Panie. [przypis edytorski]
magid (hebr.) — kaznodzieja. [przypis tłumacza]
maskil (hebr.) — dosł.: wykształcony, oświecony; zwolennik ruchu o nazwie Haskala (Oświecenie), zapoczątkowanego wśród Żydów w końcu XVIII w. i stawiającego sobie za cel świeckie wykształcenie, naukę języków obcych, walkę z fanatyzmem religijnym i zacofaniem oraz reformę życia żydowskiego. [przypis tłumacza]
maskil (hebr.) — dosł.: „wykształcony, oświecony”; zwolennik ruchu o nazwie Haskala (Oświecenie), zapoczątkowanego wśród Żydów w końcu XVIII w. i stawiającego sobie za cel świeckie wykształcenie, naukę języków obcych, walkę z fanatyzmem religijnym i zacofaniem oraz reformę życia żydowskiego. [przypis tłumacza]
Mazł tow! (hebr.) — „Szczęścia! Powodzenia!”. [przypis tłumacza]
Mechpela a. Machpela a. Makpela (hebr.) — jaskinia znajdująca się na terenie miasta Hebron. Zgodnie z przekazem biblijnym Abraham zakupił ją, wraz z okoliczną ziemią, by pochować w niej swoją zmarłą żonę Sarę (Rdz 23,17–19). Następnie w tej samej jaskini pochowano zmarłego Abrahama (Rdz 25,9), jego syna Izaaka wraz z żoną Rebeką oraz Jakuba i jego żonę Leę (Rdz 49,31–33). [przypis edytorski]
mechutanowie (hebr.) — rodzice konkurenta, kumowie; tu: swaci. [przypis tłumacza]
mecyja (hebr.) — dosł. znalezisko, coś nadzwyczajnego; rarytas. [przypis tłumacza]
medresa (hebr.) — muzułmańska wyższa szkoła teologiczno-prawnicza. [przypis tłumacza]
Mefistofeles (z hebr.) — popularne w literaturze imię diabła. [przypis edytorski]
Megilat Ester (hebr.) — Księga Estery; jedna z ksiąg Biblii. [przypis edytorski]
menora (hebr.) — siedmioramienny ozdobny kandelabr i symbol Izraela. Menora jest jednym z najstarszych symboli religii żydowskiej. Początkowo używana przez Żydów w Przybytku Mojżeszowym przed Arką Przymierza i w Świątyni Jerozolimskiej. Symbolizuje ona krzew gorejący, który Mojżesz zobaczył na górze Synaj. Pierwsza (i przez długi czas jedyna) menora została wykonana dokładnie według instrukcji Mojżesza zapisanych w Księdze Wyjścia (Wj 25,31–40). [przypis edytorski]
meszumed (hebr.) — przechrzta. [przypis edytorski]
mezyza właśc. mezuza (z hebr. dosł: odrzwia) — schowany w niewielkim pojemniku kawałek pergaminu z zapisem dwóch fragmentów z Księgi Powtórzonego Prawa (6,4–9; 11,13–21), zwyczajowo umieszczany w futrynie drzwi domu żydowskiego; wchodzący do domu z szacunkiem dotykali ręką mezuzy. [przypis edytorski]
mirtszem (z hebr. im jirce haszem) — jeśli Bóg zechce. [przypis tłumacza]
mojde ani (hebr.) — dosł. „Dziękuję”, pierwsze słowa modlitwy wypowiadanej zaraz po przebudzeniu. [przypis edytorski]
nabi (z hebr.) — mówca, prorok. [przypis edytorski]
