Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 447 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7351 przypisów.
bogomolie — prawdopodobnie chodzi o przedmioty związane z kultem religijnym. [przypis edytorski]
bogomolnik — tu: osoba nawiedzona religijnie; generalnie: członek odłamu chrześcijaństwa (oraz antyfeudalnego ruchu religijnego) zw. też bogomolcami a. bogomiłami, który powstał w związku z wystąpieniem w X w. Jeremiasza zw. Bogomiłem, obejmował tereny dzisiejszej Bułgarii, a następnie Serbii oraz Bośni i ideowo wpłynął na późniejsze ruchy religijne katarów i albigensów; bogomolcy zbliżali się w swoich koncepcjach teologicznych i kosmogonicznych do manicheizmu, twierdzili, że Bóg Ojciec zrodził dwóch synów, złego Satanaela i dobrego Logosa, z których pierwszy stworzył świat materialny w akcie buntu i złośliwości, że w człowieku jedynie pierwiastek duchowy jest dobry i pochodzi od Logosa, ciało zaś podlega złemu Satanaelowi; bogomolcy zostali potępieni zarówno przez katolickie papiestwo, jak i kościół prawosławny, żyli w ascezie, krytykowali hierarchię kościelną, odrzucali sakramenty i wiarę w zmartwychwstanie. [przypis edytorski]
bogomolstwo — a. bohomolstwo tu: pobożność, akty pobożności; por. starop. słowo bogomodlca: człowiek pobożny, modlący się do Boga. [przypis edytorski]
bogomolstwo — a. bohomolstwo tu w znaczeniu: pobożność; por. starop. słowo bogomodlca (tu zniekształcone brzmieniowo): człowiek pobożny, modlący się do Boga. [przypis edytorski]
Bo go piorun z rodzeństwem i mieszkaniem spalił — wg legendy Władysław Siciński zginął od uderzenia pioruna. [przypis edytorski]
bogorób — wioskowy rzeźbiarz nabożnych figur. [przypis autorski]
Bogorska, Helena (1875–1920) — śpiewaczka operetkowa. [przypis edytorski]
Bogowie biesiadujący przy radzie — Iliada, IV, 1–4. [przypis redakcyjny]
[bogowie] dają ci znaki, co trzeba robić, a co nie — aluzja do Sokratesowego daimonion, które jest pojęte inaczej, niż to przedstawia Platon. [przypis tłumacza]
bogowie do obcych podobni wygląd swój odmieniają, zwiedzając miasta śmiertelnych — Odyseja XVII 485–486. [przypis edytorski]
bogowie i wysocy, i niscy — tj. bogowie niebiańscy, olimpijscy i bogowie podziemni, Hadesu. [przypis redakcyjny]
bogowie ludziom w duszę wszczepili, czyniąc przez to ich wszystkich zarówno ubogimi — bogowie wszczepili w dusze ludzkie żądzę posiadania; wskutek tego ludzie są ubodzy, gdyż ciągle pragną coś posiadać. Słabość tę dzieli Cyrus z innymi ludźmi. [przypis tłumacza]
bogowie many (mit. rzym.) — duchy przodków. [przypis edytorski]
Bogowie piorunu, ang. Gods of the Lightning — dramat w trzech aktach, napisany przez Maxwella Andersona i Harolda Hickersona, wystawiany na Broadwayu w 1928, inspirowany sprawą Sacco i Vanzettiego. [przypis edytorski]
Bogowie, powiada Platon, obdarzyli nas (…) — por. Platon, Timajos. [przypis tłumacza]
Bogowie sprzedają nam wszelkie dobro (…) — cytat z Epicharma z Kos, przytoczony przez Ksenofonta (Wspomnienia o Sokratesie, II, 1, 20). [przypis edytorski]
Bogowie Żemajtys — bogowie żmudzcy, litewscy. [przypis edytorski]
Bogowi (starop. forma) — 3 przypadek [tj. C.] lp, zamiast: Bogu, forma analogiczna do: syn, synowi, dom, domowi. [przypis redakcyjny]
Boguchwaa (gw.) — Boguchwała. Uproszenie wymowy cząstki -ała. [przypis edytorski]
Bogu jednemu we wszystkim wiedzie się bez obrazy — po 800 latach spotykamy się znowu z tą sentencją u greckiego sofisty. [przypis tłumacza]
bogulichy (gw.) — mizerny, wynędzniały. [przypis edytorski]
bogumilski a. bogomilski — odnoszący się do ruchu religijnego zwanego bogomili lub bogomolcy, którego uczestnicy nie wierzyli w Stary Testament i głosili, że Szatan jest synem Boga, starszym bratem Jezusa. Sekta powstała w X w. w Bułgarii; z czasem większość wyznawców przeszła na islam lub katolicyzm. [przypis edytorski]
Bogu nadana jest nazwa kwatermistrza — mowa o tytule tłumaczonym jako „Pan Zastępów” (tj. oddziałów wojska), występującym wielokrotnie w Biblii, np. w 1 Sm 1, 3. [przypis edytorski]
bogunki a. boginki (mit. słow.) — nimfy rzeczne. [przypis edytorski]
Bogun, właśc. Iwan Bohun (ukr. Іва́н Богу́н, zm. 1664) — pułkownik kozacki, zwolennik Bohdana Chmielnickiego, uczestnik wielu bitew, bojownik o niepodległość Ukrainy; pierwowzór jednego z negatywnych bohaterów Ogniem i mieczem H. Sienkiewicza. [przypis edytorski]
Bogurodzica — najstarsza znana polska pieśń religijna, często (jak w tej scenie) pełniąca rolę zbliżoną do hymnu narodowego. Tekst zachował się w rękopisie z 1407 roku. [przypis edytorski]
Bogurodzica — Publikowana tu wersja utworu jest to tzw. przekaz Ab, czyli wersja tekstu znajdująca się w Decisiones rote Wilhelmi Harborg z 1408 r. (Biblioteka Jagiellońska, rkps 408). Klasyfikację i dokładny opis wszystkich znanych wersji zapisu zawiera opracowanie: Bogurodzica, oprac. J. Woronczak, wstęp językoznawczy E. Ostrowska, oprac. muzykologiczne H. Feicht, Wrocław 1962, Biblioteka Pisarzów Polskich, Seria A, nr 1. Tekst niniejszy stanowi transkrypcję, a więc uwspółcześnienie oryginalnego zapisu. Zabieg taki jest bardzo pomocny przy lekturze, ponieważ w transliteracji, a więc odtworzeniu literami drukowanymi pierwotnego zapisu rękopiśmiennego, pojawiają się specyficzne, indywidualne sposoby zapisywania wyrazów np. „mathko” zamiast: matko; „thwe” zamiast: twe; „wtwego” zamiast: u twego; zaś sam początek utworu wygląda następująco: „Bogw rodzicza dzewicza”. Pieśń składa się z trzech, powstałych w różnym czasie części. Pierwsza z nich, najstarsza, obejmuje dwie zwrotki i powstała między X a XIV w. (zapewne w pierwszej poł. XIII w.). Kolejne cztery zwrotki (wielkanocne) pochodzą prawdopodobnie z XIV w. Ostatnia część (pasyjna) składa się z dziewięciu zwrotek i powstała w drugiej poł. XIV w.; część może też pochodzić z wieku XV. Pominięto luźne zwrotki z wydania w oprac. J. Łosia. [przypis edytorski]
Bogusław — miasto na Ukrainie, nad rzeką Roś. [przypis edytorski]
Bogusławski, Władysław (1839–1909) — krytyk literacki, muzyczny i teatralny, nowelista, tłumacz, reżyser; uczestnik powstania styczniowego, w 1869 r. powrócił z zesłania; związany z „Kurierem Warszawskim”, „Wieńcem” (w 1872 kierował pismem), „Kurierem Codziennym” (od 1887), „Gazetą Polską” i „Tygodnikiem Ilustrowanym” i in., redaktor „Biblioteki Warszawskiej” (od 1890); w kilku pismach prowadził stałe rubryki muzyczno-teatralne. [przypis edytorski]
Bogusławski, Wojciech (1757–1829) — polski aktor, dramatopisarz, reżyser, dyrektor teatru; autor m.in. opery komicznej Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (1794). [przypis edytorski]
Bogusław V Wielki (ok. 1318–1374) — książę Rugii, wasal króla Danii. [przypis edytorski]
bogu wojny — Aresowi. [przypis edytorski]
boguwola — wywilga [dziś: wilga, ptak europejski]. [przypis autorski]
Bogu zaś, co w niechybnej strzały puszcza mierze — Apollinowi. [przypis edytorski]
Bohaterem tej fraszki jest Piotr Rojzjusz (właśc.: Ruiz de Moroszm, 1571) — z pochodzenia Hiszpan, uczony humanista, poeta i pisarz łaciński, w latach 1541–1550 profesor prawa na Uniwersytecie Krakowskim, dworzanin i doradca prawny Zygmunta Augusta. [przypis redakcyjny]
bohater Gama — Vasco de Gama, portugalski odkrywca drogi do Indji Wschodnich. [przypis redakcyjny]
Bohater gór i przepaści — najprawdopodobniej chodzi o nagrodę książkową. W wersji angielskiej mowa o Naval Heroes. Sea Kings and Naval Heroes. A book for boys to książka brytyjskiego pisarza Johna Georga Edgara (1834–1864), autora często piszącego literaturę przeznaczoną głównie dla chłopców. [przypis edytorski]
Bohaterka z Wörth — niem. Die Heldin von Wörth, powieść Adolfa Schirmera, wyd. w 1870 w serii „Biblioteki groszowej”. [przypis edytorski]
bohaterny — dziś: bohaterski. [przypis edytorski]
bohaterów Grecji i Hiszpanii — walczących w wojnach narodowowyzwoleńczych: w Hiszpanii w 1808–1814, przeciwko okupacyjnym wojskom Napoleona, oraz w Grecji w 1821–1832, przeciw Imperium Osmańskiemu. [przypis edytorski]
bohaterowie przedwłodzimierzowscy — tzn. z czasów przed panowaniem twórcy średniowiecznego państwa ruskiego Włodzimierza Wielkiego. [przypis edytorski]
bohaterskie zachowanie się rodzonego ojca poety, Wincentego, pod Saragossą na czele ułanów polskich — autor ma zapewne na myśli najsłynniejszą w historii szwoleżerów polskich epoki napoleońskiej szarżę na przełęczy Somosierra w Hiszpanii; Wincenty Krasiński był dowódcą 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej, ale sam nie brał udziału w szarży. [przypis edytorski]
bohater w zbrojej — bohater w zbroi, rycerz; w postaci Zawiszy Czarnego objawi się Poecie w akcie II. Kazimierz Przerwa-Tetmajer pisał w 1900 r. poemat dramatyczny Zawisza Czarny, który teatr krakowski wystawił w lutym 1901 r. [przypis redakcyjny]
bohatery — dziś: bohaterzy a. bohaterowie. [przypis edytorski]
bohatery — dziś popr. forma M. lm: bohaterowie. [przypis edytorski]
bohatery — dziś popr. forma M. l. mn.: bohaterowie. [przypis edytorski]
bohatery — dziś popr. forma W. l.m.: bohaterowie. [przypis edytorski]
bohato (z ukr. bahato) — dużo, wiele. [przypis redakcyjny]
Bohatyra (…) jadąc — zamiast: jadącego. [przypis redakcyjny]
bohatyr daleko wsławiony — Rugier, jeden z pierwszych bohaterów naszej epopei, praojciec książąt Esteńskich. Bojardo wyprowadza jego ród aż z Troi, od syna Hektorowego, Astyanaksa, który nie zginął, jak chcą podania greckie, lecz schronił się na Sycylię i tam pojąwszy za żonę królową Syrakuz, miał z nią syna Polidora; od tego pochodzą Konstans, praojciec Karola Wielkiego i Klodwig, którego potomkiem był Rugier, pan na Reggio (Rysa) w Kalabryi. Pojął on za żonę Galacyellę, córkę Agolanta, lecz zginął z ręki własnego brata, Beltrama, który chciał również i bratową zgładzić; ta zdołała się jednak ocalić ucieczką do Afryki, gdzie powiła bliźnięta: naszego bohatera, Rugiera, i Marfizę, również jednę z wybitniejszych postaci poematu. [przypis redakcyjny]
bohatyr (daw.) — dziś: bohater. [przypis edytorski]
bohatyr — dziś: bohater. [przypis edytorski]
bohatyr — dziś popr: bohater. [przypis edytorski]
bohatyrka (starop. forma) — dziś popr.: bohaterka. [przypis edytorski]
bohatyrów — dziś popr. forma b.lm: bohaterów. [przypis edytorski]
bohatyrów przesławnych onego / Dawniejszego zakonu — poeta ma na myśli zakon „Okrągłego Stołu”, założony za poradą Merlina przez starego króla brytyjskiego, Utra Pandragona, a odnowiony przez syna jego, Artura. [przypis redakcyjny]
bohatyrski — dziś popr.: bohaterski. [przypis edytorski]
bohatyrski (starop. forma) — dziś popr.: bohaterski. [przypis edytorski]
bohatyr (starop. forma) — bohater. [przypis edytorski]
bohatyr (starop. forma) — dziś popr.: bohater. [przypis edytorski]
bohatyry — dziś popr. M. lm. bohaterowie. [przypis edytorski]
Bohdan — Józef Bohdan Zaleski (1802–1886), poeta romantyczny z tzw. szkoły ukraińskiej. M. Mochnacki nazywał jego styl „brylantowym”. [przypis edytorski]
bohdanka (daw.) — ukochana. [przypis edytorski]
bohdanka (daw.) — ukochana, wybranka. [przypis edytorski]
Bohdanowski, Zygmunt (1893–1943) — pseud. „Bohdan”, „Bończa”; ur. w Dyneburgu absolwent Korpusu Kadetów w Kijowie, student Politechniki w Rydze, od 1818 r. w Wojsku Polskim, gdzie dosłużył się stopnia majora artylerii WP; więzień KL Auschwitz, rozstrzelany tamże 11 października 1943 r.; kawaler Orderu Virtuti Militari. [przypis edytorski]
Bohdan, własc. Bohdan Zenobi Chmielnicki (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654. [przypis edytorski]
Boh — duża rzeka płynąca przez zachodnią i środkową Ukrainę i wpadająca do Morza Czarnego pomiędzy Dniestrem a Dnieprem. [przypis edytorski]
Bohea — rodzaj czarnej herbaty gorszego gatunku. [przypis edytorski]
bohema — tu: niezorganizowany i niemoralny sposób bycia właściwy artystom. [przypis edytorski]
Bohemia — dziś: Czechy. [przypis edytorski]
bohomaza — dziś popr.: bohomaz. [przypis edytorski]
bohomaz — kiepski obraz. [przypis edytorski]
bohomaz — tu w pierwotnym znaczeniu: wizerunek bóstwa; dziś: nieudolnie namalowany obraz. [przypis edytorski]
bohomolstwo — a. bogomolstwo tu w znaczeniu: pobożność; por. starop. słowo bogomodlca (tu zniekształcone brzmieniowo): człowiek pobożny, modlący się do Boga. [przypis edytorski]
Boh (ros.) — Bóg. [przypis edytorski]
Boh — rzeka na terytorium dzisiejszej Ukrainy. Zaczyna swój bieg na Podolu, uchodzi do Morza Czarnego przez wspólny liman Dniepru i Bohu. [przypis edytorski]
Boh, Siniucha — dziś ukr. Piwdennyj Boh, Syniucha; rzeki w centralnej i płd. części Ukrainy. [przypis edytorski]
Boh trojcu lubit… (ros.) — Bóg lubi trójkę. [przypis edytorski]
Bohun, Jurko — postać wzorowana na Iwanie Bohunie: pułkowniku kozackim, jednym z głównych przywódców powstania Chmielnickiego. [przypis edytorski]
Bohu nurty — Bóg, znajoma rzeka na Ukrainie. [przypis redakcyjny]
Bohusz, Marian, właśc. Potocki, Józef Karol (1854–1898) — socjolog, poeta, współzałożyciel i publicysta „Głosu”, działacz Ligi Narodowej; był również nauczycielem w szkołach warszawskich; Przepadł bez wieści w r. 1898. [przypis redakcyjny]
Boh znajet, szczo budet (z ukr.) — Bóg wie, co będzie. [przypis redakcyjny]
Boh znaje (ukr. Бог знає) — Bóg jeden wie. [przypis edytorski]
boîte à surprises (fr.) — szkatułka z niespodzianką. [przypis edytorski]
Boiardo, Matteo Maria (1441–1494) — poeta wł., związany z dworem książąt d'Este w Ferrarze, hrabia di Scandiano, gubernator Modeny i Reggio Emilia; autor przekładów z łaciny na włoski, pieśni miłosnych Canzoniere (1476), w których opiewa swą muzę, Antonię Caprarę (poznał ją w 1469 r., jednak węzłem małżeńskim związał się z Taddeą Gonzaga di Novellara) oraz najbardziej znanego dzieła, poematu rycerskiego Roland zakochany (Orlando inamorato, 1483); zmarł po wkroczeniu do Włoch armii francuskiej Karola VIII. [przypis edytorski]
Boieldieu, François-Adrien (1775–1834) — francuski kompozytor, autor popularnych oper. [przypis edytorski]
Boileau, Nicholas (1636–1711) — francuski poeta i krytyk literacki, autor poematu Sztuka poetycka. [przypis edytorski]
Boileau, Nicholas (1636–1711) — fr. poeta i krytyk literacki, autor poematu Sztuka poetycka wyznaczającego kanon piękna okresu klasycyzmu. [przypis edytorski]
Boileau, Nicolas (1636–1711) — francuski poeta i krytyk, autor poematu Sztuka poetycka. [przypis edytorski]
Boileau, Nicolas (1636–1711) — francuski poeta i krytyk literacki; autor m.in. poematu dydaktycznego Sztuka poetycka, stanowiącego kodeks klasycyzmu, oraz heroikomicznego poematu Le lutrin (Pulpit, 1674–83), ośmieszającego duchowieństwo. [przypis edytorski]
Boileau, Nicolas (1636–1711) — francuski poeta i krytyk literacki; autor m.in. poematu dydaktycznego Sztuka poetycka, stanowiącego kodeks klasycyzmu. [przypis edytorski]
Boileau, Nicolas (1636–1711) — francuski poeta, pisarz i krytyk literacki. [przypis edytorski]
Boileau, Nicolas. właśc. Boileau-Despréaux (1636–1711) — francuski poeta i krytyk, członek Akademii Francuskiej, autor Satyr i Listów oraz poematu Sztuka poetycka, kodeksu klasycyzmu. [przypis edytorski]
boimo (ukr.) — boimy. [przypis redakcyjny]
boimy (starop.) — oboczna formy pisowni w polszczyźnie XVI w. u Reja: bojemy. [przypis edytorski]
Boisdeffre, Raoul Le Mouton de (1839–1919) — francuski generał, szef Sztabu Generalnego w czasie sprawy Dreyfusa; na procesie Émile'a Zoli (1898) powołał się na istnienie dodatkowego dokumentu obciążającego Dreyfusa; kiedy później ujawniono, że dokument ten był fałszerstwem spreparowanym przez oficera wywiadu francuskiego, Boisdeffre podał się do dymisji i wycofał z życia publicznego. [przypis edytorski]
Boisguilbert, Pierre le Pesant Sieur de (1646–1714) — francuski ekonomista, przeciwnik polityki Colberta; po ukazaniu się w 1707 Dime royale Vaubana, który miał zbliżone pomysły, opublikował dodatek do swojego wcześniejszego dzieła Détail de la France z 1695, który w jednym z późniejszych wydań ukazał się pod tytułem Testament politique de M. de Vauban (1712), co zmyliło Woltera. [przypis edytorski]
Boisguillebert, Pierre le Pesant Sieur de (1646–1714) — francuski ekonomista, prekursor fizjokratyzmu, twórca ekonomii klasycznej we Francji. [przypis edytorski]
boisko (gw.) — stodoła, szopa. [przypis redakcyjny]
boisko — miejsce, gdzie młóci się zboże. [przypis edytorski]
