Przypisy

Leibniz nazwał świat (…) — Leibniz wyłożył wspomniane przez Kanta poglądy w rozprawie: Principes de la nature et de la grâce, stwierdzając, że pomiędzy królestwem Przyrody i królestwem Łaski istnieje przedustawna harmonia; na tej też zasadzie oparł swą obronę Boga co do istnienia Zła na świecie, czyli Teodyceę (Théodicée), 1710). [przypis redakcyjny]

lejbgwardii — straży przybocznej. [przypis redakcyjny]

lejcowa para — idąca w zaprzęgu przed parą dyszlową. [przypis redakcyjny]

lekce szacować — lekceważyć. [przypis redakcyjny]

lekcja (z łac.) — czytanie głośne podczas jedzenia. [przypis redakcyjny]

lekki (daw.) — podły, godny lekceważenia. [przypis redakcyjny]

lekki* (starop.) — mało ważny, posiadający małą wartość. [przypis redakcyjny]

lekki* (starop.) — posiadający małą wartość. [przypis redakcyjny]

lekki — tu: lekkomyślny. [przypis redakcyjny]

lekkość (daw.) — lekceważenie, wzgarda, ubliżenie, zniewaga. [przypis redakcyjny]

lekkość (starop.) — krzywda, niesława. [przypis redakcyjny]

lekkość (starop.) — lekceważenie, poniżenie, złe obchodzenie. [przypis redakcyjny]

lekszy — dziś popr.: lżejszy. [przypis redakcyjny]

lelek — kozodój, nocny ptak. [przypis redakcyjny]

Lelio — postać z komedii włoskiej, typ zakochanego. [przypis redakcyjny]

lelita — jelita. [przypis redakcyjny]

Lelum-Polelum — rzekome bóstwa wiatru w wierzeniach dawnych Słowian; ich siedzibą miała być Łysa Góra. [przypis redakcyjny]

Lemański — patrz przypis powyżej o Lemańskim. Złośliwa aluzja do buddaistycznego stanu umysłowości Lemańskiego zaciekawia głównie z tego powodu, że dziwnie trafnie wyznaczyła ona ze zdumiewającą wprost bystrością kierunek, w jakim znacznie później dopiero miała pójść twórczość Lemańskiego, która kołując dotarła w ostatnim momencie wreszcie do nieuniknionej dla siebie ostoi w kwietystycznej filozofii Buddy i Laotsego, wykładając między innymi zasady księgi Tao-Te-King w sonetach, co prawda, pod względem formalnie estetycznym mistrzowsko budowanych. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

lemięz (daw.) — lemiesz. [przypis redakcyjny]

lemięz (starop.) — lemiesz. [przypis redakcyjny]

lemieszka — potrawa z tłuczonych ziemniaków i prażonej mąki; tu przen.: mieszanina. [przypis redakcyjny]

lemiesz — ostrze pługa rozcinające ziemię. [przypis redakcyjny]

leming — północny gryzoń, żyjący dużymi koloniami. [przypis redakcyjny]

lemma (gr.) — twierdzenie, hasło. [przypis redakcyjny]

Lemna — Lemnos, wyspa na morzu Egejskiem. [przypis redakcyjny]

le moment de quiétude (fr.) — chwila spokoju, ciszy. [przypis redakcyjny]

„Le Moniteur de la Mode” (fr.) — monitor mody: tytuł żurnala mód paryskich (monitor: doradca, nauczyciel). [przypis redakcyjny]

lemury – strachy nocne. [przypis redakcyjny]

Leniwe duchy (…) Czy licha pieśni wstrzymuje was władza — Zwykle kiedy z jednego stanu duchowego przechodzimy w drugi, pierwszy, który porzucamy z jego nałogami, skłonnościami i pamiątkami, niełatwo kładziemy z pamięci naszej. Tak i Dante na drodze nowych usiłowań szuka pociechy i umocnienia się w pieśni Kasseli, który jako mistrz w swojej sztuce, chętnie udziela przyjacielowi żądaną odeń pociechę. Lecz Katon, który sam swojej Marcji w tym miejscu przypominać nie może (patrz pieśń 1 w. 85), strofuje duchy, że dla marnej uciechy z pieśni o wysokim celu swojej drogi zapominają. [przypis redakcyjny]

Leniwka — jedno ramię Wisły w Gdańsku. [przypis redakcyjny]

lenung (z niem.) — żołd, płaca żołnierska. [przypis redakcyjny]

Leonard odprawia obrzędy nowej wiary — Jest to wyraźna aluzja do pomysłów saintsimonistów, którzy zwłaszcza w latach 1830–1832 postulowali stworzenie nowej doktryny religijnej, „nowej wiary religijnej”. (Tytuł wykładu szesnastego Doktryny Saint–Simona jego uczniów, A. Bazarda i B. Enfantina, Warszawa 1961, z 29 VII 1829 brzmiał: List o trudnościach, jakie stoją dzisiaj na zawadzie przyjęciu nowej wiary religijnej). Henryk stwierdza, iż tego właśnie żądał: zobaczyć kapłana nowej wiary. Nieobcy musiał mu być pogląd saintsimonistów, że „misja poety, podobnie jak misja kapłana, polegała zawsze na tym, by porywać masy ku realizowaniu przyszłości, którą jeden z nich opiewał, a drugi głosił (…) przyszłość połączy obie te funkcje w jedną” (s. 502). W pojęciu więc hr. Henryka musiał być Leonard jako kapłan–poeta szczególnie interesujący. [przypis redakcyjny]

Leona X, którego nam śmierć wydarła w roku 1513 — mylna data, Leon X został wtedy dopiero obrany papieżem. Umarł w 1521 r. [przypis redakcyjny]

Leone Leoni — rzeźbiarz i medalier XVI w. [przypis redakcyjny]

Leonello — syn naturalny Mikołaja d'Este (strofa 42), pozbawił tronu i wypędził Herkulesa, ślubnego syna tegoż Mikołaja. [przypis redakcyjny]

Leon Gambetta (1838–1882) — wybitny polityk francuski; należał do umiarkowanego skrzydła partii republikańskiej; proklamował w r. 1870 republikę. [przypis redakcyjny]

Leon Łubieński — kolega uniwersytecki Krasińskiego, przeciwnik jego w sprawie pogrzebu Bielińskiego i główny sprawca ówczesnych zajść, razem z nim relegowany z uniwersytetu. [przypis redakcyjny]

Leonora — Gonzaga, córka margrabiego Franciszka, żona Franciszka della Rivere, którego wuj, papież Juliusz II, zrobił księciem Urbinu. [przypis redakcyjny]

Leonora — królewna aragońska, żona Herkulesa I d'Este, matka Alfonsa, Hipolita i Izabelli. [przypis redakcyjny]

Leonora — kryptonim Matyldy. [przypis redakcyjny]

Leonowie — mieszkańcy królestwa Leon w północnej Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

Leon Stępowski (1852–1914) — przyjaciel Wyspiańskiego, artysta krakowskiego teatru. Wyspiański lubił słuchać jego opowiadań i wprowadził go do Wyzwolenia jako „Starego Aktora”. [przypis redakcyjny]

Leon — syn cesarza Konstantyna. [przypis redakcyjny]

Leopardi, Giacomo (1798–1837) — wybitny włoski poeta romantyczny; załamany klęską ruchu narodowowyzwoleńczego, a jednocześnie nieuleczalnie chory, wyzwolenie człowieka widział jedynie w śmierci, stąd pesymistyczny ton jego utworów. [przypis redakcyjny]

Leopardi, Jakub (1798–1837) — wybitny poeta wł.; załamany klęską ruchu narodowowyzwoleńczego, trawiony nieuleczalną chorobą, stał się poetą zwątpienia i rozpaczy. [przypis redakcyjny]

lepak (starop.) — [na] opak, przeciwnie, zasię. [przypis redakcyjny]

lepak (starop.) — zasię [tzn. lecz, ale, natomiast, zaś; red. WL]. [przypis redakcyjny]

lepak (starop.) — znowu. [przypis redakcyjny]

Lepel — miasto 80 km na płd od Połocka. [przypis redakcyjny]

lepie (daw. forma: r.n.) — lep. [przypis redakcyjny]

lepie (daw.) — lep. [przypis redakcyjny]

lepiej ci pewnikiem — pewniejsza dla ciebie. [przypis redakcyjny]

lepiej usposobić — udoskonalić. [przypis redakcyjny]

Lepiej z pomyłką otwieraj drzwi święte (…) — Święte i pełne miłosierdzia bożego upominanie, jakim Piotr św. zaleca łagodność obok całej surowości kapłanom sprawującym urząd Chrystusa Pana na ziemi w chwili, kiedy pokora i skrucha kołacą do bramy łaski. [przypis redakcyjny]

lepsza myśl — lepszy humor. [przypis redakcyjny]

Lepszego rządu Gete grubi używają — lepszy porządek jest u prymitywnych Getów, czyli u starożytnego ludu, koczującego nad Dunajem, uważanego za poprzednika Tatarów. [przypis redakcyjny]

lepy (starop.) — płaty; zsiadłe ze krwie lepy: przepyszne określenie stylistyczne na oznaczenie lepkiej, skrzepłej krwi. [przypis redakcyjny]

lep — z łodyg jemioły. [przypis redakcyjny]

Lera — góra Montlhéry, 25 km odległa od Montmartre. [przypis redakcyjny]

Lermunt — w rękopisie stale mylnie: Lernunt. [przypis redakcyjny]

Lerna — bagnisko w Peloponezie (por. Hydra lerneńska). [przypis redakcyjny]

Lerna — błoto, moczary, siedziba Hydry. [przypis redakcyjny]

les beaux restes (fr.) — piękne resztki, ostatki. [przypis redakcyjny]

les dos — w gwarze fr.: sutenerzy, alfonsi. [przypis redakcyjny]

Les gouts sont différents, mon cher mari (fr.) — Różne są gusta, mój drogi mężu. [przypis redakcyjny]

Lesisz — znana winiarnia warszawska Karola Lesisza (Krakowskie Przedmieście 54); w ocalałych piwnicach mieści się obecnie rozlewnia win. [przypis redakcyjny]

Les oeuvres amoureuses d'Ovide (fr.) — Utwory miłosne Owidiusza. [przypis redakcyjny]

Lesser — sklep braci Lesser przy ul. Rymarskiej (porcelana, galanteria, zabawki). [przypis redakcyjny]

Lessing, Gotthold Ephraim (1729–1781) — niem. dramatopisarz, krytyk literatury i filozof, napisał m. in. około stu bajek prozą. [przypis redakcyjny]

Lestrygonowie — bajeczny naród ludożerców (por. Homer Odyseja X). [przypis redakcyjny]

Lestrygony — Lestrygonowie, bajeczny naród ludożerców (Homer, Odyseja, X). [przypis redakcyjny]

Leszczyński, Wacław — krajczy koronny i poseł sejmowy, potem starosta kowelski i wojewoda podlaski; rotmistrz chorągwi kozackiej. [przypis redakcyjny]

lesz (starop.) — zamszowa skóra. [przypis redakcyjny]

Lete — „niepamiętna” rzeka w podziemiu; kto się napił jej wody, tracił pamięć wszystkiego. [przypis redakcyjny]

Lethe — jedyna rzeka Barki w Afryce północnej na zachód od Tolomity; właśc. Latoń lub Leton, u Lukana (IX, 855) Lethes. Tasso pomieszał ją tu z rzeką podziemia Lethe, „o której siła ludzie bają”. [przypis redakcyjny]

letko — lekko; Malczewski używa zresztą obu form. [przypis redakcyjny]

letniczek (starop.) — letnia suknia kobieca. [przypis redakcyjny]

Letronne, który świeżo zdetronizował Memnona — archeolog francuski J. A. Letronne opublikował w 1833 r. pracę o kolosach Memnona (La statue vocale de Memnon); Stendhal posłużył się tu cytatem z Chorego z urojenia (akt II, sc. 5). [przypis redakcyjny]

letszy — formy stopnia wyższ. letszy obok lżejszy używano wówczas i w literackim języku, np. Trembecki w Zofiówce. [przypis redakcyjny]

Lettowie — Łotysze. [przypis redakcyjny]

Leuchtenberg — książę Maks. Eug. Leuchtenberg, zięć Mikołaja I, miał wedle pogłosek ówczesnych zostać wicekrólem Królestwa Polskiego. [przypis redakcyjny]

leva eius (łac.) — tu: uciec, wymknąć się. [przypis redakcyjny]

lewanda — lawenda; roślina o silnej woni. [przypis redakcyjny]

Lewandówka — jedno z przedmieść Lwowa. [przypis redakcyjny]

lewantyński (z wł.) — wschodni, pochodzący z krajów wschodu śródziemnomorskiego. [przypis redakcyjny]

lewar — dźwignia do podnoszenia ciężarów. [przypis redakcyjny]

lewar — dźwignia, przyrząd do podnoszenia ciężarów albo zgięta w kształcie kolana rurka służąca do przelewania płynów (tu w tym drugim znaczeniu). [przypis redakcyjny]

lew i niedźwiedź — herb Lanckorońskich Zadora: lew w polu błękitnym, z którego otwartej paszczy wychodzi pięć ognistych płomieni oraz herb matki bohatera, Anny z Dembińskich, Rawicz: panna na niedźwiedziu. [przypis redakcyjny]

lew — jak wiadomo, herb Wenecji, oznacza też Wenecję samą. [przypis redakcyjny]

Lewkata — wyspa Leukas albo Leukadia na Morzu Jońskim, połączona wąskim międzymorzem z Akarnanią. [przypis redakcyjny]

lewki — [tu:] gałki w takiej postaci. [przypis redakcyjny]

Lewocza — Lewice, po węg. Lewa a. Lowenez; miasto w Słowacji nad rzeką Hron na płn. od Parkanów. [przypis redakcyjny]

Lew Sapieha swej trumny zbutwiałej: męczone zakonnice przez miecz (…) modlitwą o cud — W lochach kościoła św. Michała w Wilnie r. 1655. [przypis redakcyjny]

lew (…) skrzydlaty — jak wiadomo, herb Wenecji, oznacza też Wenecję samą. [przypis redakcyjny]

Lew Trocki (1879–1940) — polityk rosyjski, socjaldemokrata, przywódca antyleninowskiej opozycji w partii bolszewickiej. W 1920 r. był komisarzem wojny. W roku 1929 za podziemną działalność antyradziecką został skazany na wygnanie z ZSRR. [przypis redakcyjny]

Lew w gnieździe białym na tarczy błękitnej — Mainardo Pagani, władca miasta Faency, miał w herbie swoim lwa błękitnego w polu białym. [przypis redakcyjny]

Leżące duchy twarzami do ziemi — W chwili, kiedy poeci zamierzają wstąpić na krąg wyższy, gdzie się czyszczą chciwcy i łakomcy, Wergiliusz jako symbol rozumu w krótkich słowach zagrzewa poetę, ażeby spojrzał na niebo, które swoim ogromem upokarzając ziemię i wszystko, co jest na niej, tym samym zdolne jest w duszy łakomcy bezmierną jego pożądliwość dóbr doczesnych zawstydzić i zawściągnąć [dziś popr.: powściągnąć; red. WL]. Chciwcy leżą tu twarzą obróceni do ziemi, w której skarbach całe swoje pożądanie zawarli. W tęsknocie swojej, ażeby swobodnie spojrzeć choć raz ku niebu, czyszczą się z grzechu chciwości. Trafnie i stosownie oznaczony stosunek kary do rodzaju grzechu. [przypis redakcyjny]

leże — polegnie, zginie. [przypis redakcyjny]

leży choro (starop.) — użycie właściwe przysłówka przy czasowniku [tj. leży jak?], zamiast dziś używanego przymiotnika; [dziś: leży jaki, jaka, jakie?, chory, chora itd.; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Leży nad morzem, gdzie doń swoje wody rzeka powiedzie — Miasto Rawenna, położone nad rzeką Po, przy jej ujściu do morza. [przypis redakcyjny]