Przypisy

tyżeś to — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy to ty. [przypis edytorski]

tyż (gw.) — też. Podwyższona wymowa głoski e. Podobne realizacje w tej opowieści: przyjiżdżały, wcześnij. [przypis edytorski]

tyż (gw.) — też. [przypis edytorski]

tyż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy ty. [przypis edytorski]

tyż to (daw.) — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czyż to ty, czy to ty. [przypis edytorski]

tyż to — konstrukcja z z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy to ty. [przypis edytorski]

tyż — ty z partykułą wzmacniającą -ż. [przypis edytorski]

tyż — ty z partykułą -ż. [przypis edytorski]

tyzana (daw., z fr.) — ziółka, leczniczy napar z suszonych roślin. [przypis edytorski]

tyzanna, właśc. tyzana (daw., z fr.) — ziółka, leczniczy napar z suszonych roślin. [przypis edytorski]

Tyzbe pod morwą skryta, kiedy powróciła, Miecz kochanka z rozpaczy w sercu utopiła — podobnie, choć z użyciem trucizny zamiast miecza, kończy się Romeo i Julia, dramat pisany przez Shakespeare'a w tym samym czasie, co Sen Nocy Letniej. [przypis edytorski]

Tyzenhaus a. Tyzenhauz, Antoni (1733–1785) — podskarbi nadworny litewski, działacz gospodarczy; w zarządzanych przez siebie dobrach królewskich na Grodzieńszczyźnie zorganizował ok. 50 manufaktur; w Grodnie założył m.in. korpus kadetów, teatr, kilka szkół zawodowych oraz towarzyszący szkole medycznej ogród botaniczny, który po przeniesieniu zbiorów do Wilna został przekształcony w miejski ogród spacerowy. [przypis edytorski]

tyz (gw.) — też. [przypis edytorski]

Tyzjasz, gr. Tisias (V. w. p.n.e.) — twórca, razem z Koraksem z Syrakuz, greckiej retoryki, sztuki przemawiania i oddziaływania na słuchaczy. [przypis edytorski]

Ty złemu nie ustępuj, lecz przeciw idź śmiało — przysłowiowe. [przypis edytorski]

ty z psią twarzą — Anubis (egip. Inpu a. Anepu), egipski bóg rytuałów pogrzebowych, w tym mumifikacji, strażnik umarłych i cmentarzy, przewodnik zmarłych w ich wędrówce przez świat pozagrobowy, przedstawiany jako spoczywający czarny szakal lub człowiek z głową szakala. Ponieważ grecki bóg Hermes również prowadził dusze zmarłych do życia pozagrobowego, w epoce hellenistycznej (323–30 p.n.e.) powstał kult grecko-egipskiego bóstwa o imieniu Hermanubis, łączącego cechy obu tych bogów; prześcieradłami poobwijany: określenie pasujące raczej do Ozyrysa, władcy świata pozagrobowego i sędziego zmarłych, boga odradzającej się przyrody i wiecznego życia, którego przedstawiano w postaci człowieka w koronie władcy i insygniami królewskimi, owiniętego w bandaże na kształt mumii. [przypis edytorski]

Tyzyfona, gr. Tisiphone (mit. gr.) — jedna z Erynii, bogiń zemsty. [przypis edytorski]

Tyzyfone — jedna z Furii, Erynii. [przypis edytorski]

Tyzyfone — jedna z furii, podsycająca nieopanowany gniew i szał bojowy. [przypis edytorski]

u Apiana (…) historię o kimś, kto (…) zaczął udawać ślepego (…) istotnie postradał wzrok — był to Geta, por. Appian z Aleksandrii, Wojny domowe, IV, 41 [w:] Historia rzymska. [przypis edytorski]

ubespieczony (starop. forma) — ubezpieczony. [przypis edytorski]

ubespieczyć (starop. forma ort.) — dziś: ubezpieczyć. [przypis edytorski]

ubezpieczać się — tu: uważać się za bezpiecznego, lekceważyć niebezpieczeństwo. [przypis edytorski]

ubezpieczać — tu: zapewniać, upewniać. [przypis edytorski]

ubezpieczenie sobie — tu: zabezpieczenie dla siebie. [przypis edytorski]

ubezpieczenie — tu: ochrona. [przypis edytorski]

ubezpieczenie — tu: zabezpieczenie. [przypis edytorski]

ubezpieczony — tu: rozlokowany na zimę na bezpiecznych kwaterach, tj. nieprzygotowany do walki. [przypis edytorski]

ubezwładniać — dziś popr.: obezwładniać [przypis edytorski]

ubezwładniać — dziś popr.: obezwładniać. [przypis edytorski]

ubezwładniony — tu: obezwładniony. [przypis edytorski]

u Białéj Wieży — w Puszczy Białowieskiej. [przypis edytorski]

ubi asserit Sarmatas… — tam stwierdza, że Sarmaci są własnie tymi Słowianami i Wenedami, że dawniej byli Sarmatami, bądź, jak mówią Grecy, Sauromatami, i że ludzie po zbudowaniu wieży babilońskiej po potopie rozproszyli się po całej ziemi, i zdecydowali się zająć te nabrzeża. Wyprowadzają oni swe imię nie od Tuiskona, lecz od Assermota czyli Sarmaty, którego hebrajscy pisarze pamiętają jako syna Istra czyli Jektana, wnuka Sema, prawnuka Noego. [przypis edytorski]

ubi bene, ibi patria (łac.) — gdzie dobrze, tam ojczyzna. [przypis edytorski]

ubiedz (daw.) — uciec. [przypis edytorski]

ubiedz — dziś popr. pisownia: ubiec; tu: zdążyć zająć. [przypis edytorski]

ubiegać się czym — dziś: uganiać się za czym. [przypis edytorski]

ubiegać — tu: uciekać. [przypis edytorski]

ubiegiwać (daw.) — dziś popr.: ubiegać. [przypis edytorski]

ubiegłe stulecie — wydanie oryginalne pochodzi z 1914 roku, zatem „ubiegłe stulecie” to wiek dziewiętnasty. [przypis edytorski]

ubiegły (daw. forma) — dziś: miniony, dawny, przeszły, były. [przypis edytorski]

ubielony — tu: posiwiały, siwy. [przypis edytorski]

ubierać się długo — nosić strój pobożnego Żyda. [przypis edytorski]

ubieru (gw.) — ubioru; tu: chodzi o sutannę. [przypis edytorski]

ubierzcie kombinezony — konstrukcje typu ubrać coś to małopolski regionalizm (pod wpływem języka niemieckiego). W polszczyźnie użyjemy zwrotu włożyć kombinezon albo ubrać się w kombinezon. [przypis edytorski]

ubierze (starop. forma) — dziś N.lp: (w) ubiorze. [przypis edytorski]

ubierze (starop. forma) — dziś: (w) ubiorze. [przypis edytorski]

ubieżyć (daw.) — tu: uprzedzić. [przypis edytorski]

ubi genus, ubi rura (łac.) — na wieś, skąd gatunek (dosł. gdzie gatunek, gdzie wieś); także: Ubi genus ubi rura / Sic asinum vocat natura: wieś określa pochodzenie, osła przyzywa jego natura. [przypis edytorski]

Ubij, każe, ne huby, każe, neszczastływoj (ukr.) — Zabij, mówi, nie gub, mówi, nieszczęśliwej. [przypis edytorski]

ubikacja (daw.) — pomieszczenie (o dowolnym przeznaczeniu), miejsce. [przypis edytorski]

ubikacja (daw.) — pomieszczenie użytkowe (o dowolnym przeznaczeniu). [przypis edytorski]

ubikacja (daw., z łac.) — miejsce; pomieszczenie. [przypis edytorski]

ubikacja (daw. z łac.) — miejsce; tu: położenie, umiejscowienie. [przypis edytorski]

ubikacja (daw., z łac.) — pomieszczenie (o dowolnym przeznaczeniu), miejsce. [przypis edytorski]

ubikacja (daw., z łac.) — pomieszczenie. [przypis edytorski]

ubikacja (daw., z łac.) — tu: pomieszczenie. [przypis edytorski]

ubikacja (tu daw.) — miejsce, pomieszczenie. [przypis edytorski]

ubikacja — tu: osobne pomieszczenie. [przypis edytorski]

ubikacja (z łac.; daw.) — miejsce. [przypis edytorski]

ubikacja (z łac., daw.) — pomieszczenie. [przypis edytorski]

ubikacja (z łac.) — tu daw.: pomieszczenie, salka. [przypis edytorski]

ubikacja (z łac. ubicato: usytuowany, umiejscowiony) — tu: miejsce. [przypis edytorski]

ubi leones (łac.) — [tam] gdzie [mieszkają] lwy; starożytne wyrażenie oznaczające nieznane kraje. [przypis edytorski]

ubi leones (łac.) — tam, gdzie [mieszkają] lwy; zwrot oznaczający dalekie, nieznane krainy. [przypis edytorski]

ubior — dziś popr. pisownia: ubiór. [przypis edytorski]

ubi pater sum, ibi Patria (łac.) — gdzie jestem ojcem, tam (moja) ojczyzna. [przypis edytorski]

ubi patria, ibi bene (łac.) — gdzie ojczyzna, tam [jest] dobrze; nawiązanie do łacińskiej sentencji: ibi patria, ubi bene (tam ojczyzna, gdzie [jest] dobrze). [przypis edytorski]

ubity — utrwalony (metafora odsyłająca do obrazu ubitej drogi). [przypis edytorski]

ubłożenie — dziś: błogość. [przypis edytorski]

ubłożenie — osiągnięcie błogości. [przypis edytorski]

ubłożony — błogi, bezmyślnie szczęśliwy, rozanielony. [przypis edytorski]

ubłożyć — przypuszczalnie: przyprawić o błogość. [przypis edytorski]

ublanszowany (daw.) — upudrowany. [przypis edytorski]

ubliga — obelga. [przypis edytorski]

ubóstwo — tu: ludzie ubodzy; biedota. [przypis edytorski]

ubocz (daw.) — miejsce położone z boku. [przypis edytorski]

ubocz — dziś: zbocze a. ubocze. [przypis edytorski]

Ubogich zawsze mieć będziecie — J 12, 8. [przypis edytorski]

ubogiej żenie (starop.) — forma C.lp r.ż.; dziś: biednej kobiecie. [przypis edytorski]

Ubogie lwice — sztuka Émile'a Augiera z 1869 r. [przypis edytorski]

ubogiem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: ubogim. [przypis edytorski]

ubolawszy jako na łożną niemoc (starop.) — zachorowawszy jak na obłożną chorobę; chorując jak na (ciężką), obłożną chorobę. [przypis edytorski]

ubolewać nad Sarą, i by opłakiwać ją — «[Opowieść] o śmierci Sary następuje tuż po [opowieści o] Związaniu Icchaka. Gdy [Sara] dowiedziała się o tym, że jej syn został przygotowany do zabicia [na ofiarę] i omal nie został uśmiercony, uleciała jej dusza i [Sara] zmarła», zob. Raszi do 23:2. [przypis edytorski]

uborka (z ros. gwary więziennej) — czynność sprzątania wiader z nieczystościami, inaczej „kiblowanie”. [przypis edytorski]

ubostwo (starop.) — rzecz. zbiorowy: ludzie ubodzy. [przypis edytorski]

ubożuchny (daw., zdrobn.) — biedny. [przypis edytorski]

ubrać kogoś (pot.) — postawić kogoś w trudnej sytuacji; narzucić komuś coś niewygodnego. [przypis edytorski]

ubrać mundur (reg.) — założyć mundur, ubrać się w mundur. [przypis edytorski]

ubrać (palto) — założyć (palto). [przypis edytorski]

Ubranie moje, dzięki składam tobie! — cytat z wiersza francuskiego komediopisarza Michela Jeana Sedaine'a (1719–1797) Une épître à mon habit (List do mojego ubrania). [przypis edytorski]

ubrany (starop.) — tu: uzbrojony; w baczenie ubrany: zbrojny uwagą (rozsądkiem itp.). [przypis edytorski]

ubrdać sobie coś — uroić sobie coś; wyobrazić sobie coś niedorzecznego i w to uwierzyć. [przypis edytorski]

ubrdać sobie (pot.) — ubzdurać sobie. [przypis edytorski]

ubrdać sobie (pot.) — ubzdurać sobie. [przypis edytorski]

ubroczony — dziś: zbroczony. [przypis edytorski]

UB — Urząd Bezpieczeństwa. [przypis edytorski]

ubydzie (gw.) — ubędzie. [przypis edytorski]

ućcić (starop.) — dziś: uczcić; uhonorować, obdarzyć. [przypis edytorski]

ućciwość (daw.) — cześć, szacunek. [przypis edytorski]