Przypisy

pretensja — tu: uraza, obraza. [przypis redakcyjny]

prete (wł.) — ksiądz. [przypis redakcyjny]

pretia (łac.) — ceny. [przypis redakcyjny]

pretia rerum (łac.) — ceny towarów. [przypis redakcyjny]

Pretojan — w oryg. Preteianni, tj. kapłan Jan. W średniowieczu było bardzo rozpowszechnione podanie o chrześcijańskim władcy w Afryce, który nosił dziwaczne imię kapłana Jana; Marko Polo umieszcza go w Tartarii. „Preto Gijan, którego oni sami (poddani) zową Belul, my zowiemy Pop Jan (…) ma swe królestwo na południe w Afryce (…) wierzy ten król w Krystusa i ewangelie, wszakże nie po rzymsku” etc. M. Bielski, Kronika. Widocznie po części mętne, a po części fantastyczne wiadomości o Abisynii. [przypis redakcyjny]

Pretor — „urzędnik Rzeczypospolitej Rzymskiej, najpierwszy w dostojeństwie po konsulach, jego obowiązek był sądzić sprawy obywatelów”. (Zbiór potrzebn. wiad.). [przypis redakcyjny]

prewencyjny cenzor — cenzura prewencyjna: zapobiegawcza, przeprowadzona przed oddaniem rękopisu do druku. [przypis redakcyjny]

prezencją — wygląd zewnętrzny, postawę. [przypis redakcyjny]

prezencja (z łac.) — obecność, osobiste stawianie się; tu: oficerów duńskich przed Czarnieckim. [przypis redakcyjny]

prezencja (z łac.) — obecność, pojawienie się. [przypis redakcyjny]

prezenta (daw., z łac.) — okazałość. [przypis redakcyjny]

prezentować (daw.) — wyświadczać. [przypis redakcyjny]

prezerwatywę — zabezpieczenie. [przypis redakcyjny]

prezumpcyja (z łac.) — zarozumiałość, przesadne o sobie mniemanie. [przypis redakcyjny]

prezydencją — przewodnictwem. [przypis redakcyjny]

prezydent — przewodniczący trybunału. [przypis redakcyjny]

Priamidzi — synowie i córki Priama. [przypis redakcyjny]

Priam zakazał swym Trojańczykom płakać — Iliada, VII 421. [przypis redakcyjny]

Priapeia — utwory na cześć Priapa, gr. bożka płodności; ze względu na frywolność treści i słownictwa pojawiały się zazwyczaj anonimowo. [przypis redakcyjny]

priapismum (łac.) — chorobliwy stan ciągłego podniecenia erotycznego u mężczyzny. [przypis redakcyjny]

prierwospy (daw.) — pierwszy sen. [przypis redakcyjny]

priesterlich (niem.) — kapłańskim. [przypis redakcyjny]

Priestley, Józef (1733–1804) — filozof angielski, wychodząc z zasad Locke'a, doszedł do materializmu w psychologii, lubo umiał go zespolić ze szczerym wyznawstwem dogmatów chrześcijańskich. Główne jego dzieła są: Theory of human mind 1775; Disquisitions relating to matter and spirit 1777; The doctrine of philosophical necessity 1777. [przypis redakcyjny]

prima fronte (łac.) — na samym czele. [przypis redakcyjny]

prima Martii (łac.) — pierwszego marca. [przypis redakcyjny]

primier — pierwszy. [przypis redakcyjny]

primis diebus Iunii (łac.) — w pierwszych dniach czerwca. [przypis redakcyjny]

primo congressu (łac.) — w pierwszym starciu. [przypis redakcyjny]

primo instanti (łac.) — w pierwszej chwili. [przypis redakcyjny]

primores suorum consultare jubet: Annis, bellisque verendi, crinigeri sedere patres (łac.) — znakomitości swoich radzić się każe: laty i wojnami poważni, siedzieli ojcowie długowłosi. [przypis redakcyjny]

primotina (…) fundit vota (łac.) — wczesne składa śluby. [przypis redakcyjny]

primo vere (łac.) — z nastaniem wiosny. [przypis redakcyjny]

primo vere (łac.) — z wiosną. [przypis redakcyjny]

primum caput (łac.) — naczelna głowa. [przypis redakcyjny]

Primum edere, deinde philosophari (łac.) — najpierw jeść, potem filozofować; żartobliwa przeróbka starożytnej maksymy: Primum vivere, deinde philosophari — najpierw żyć, potem filozofować. [przypis redakcyjny]

primum vacans (łac.) — skoro się tylko opróżni. [przypis redakcyjny]

princeps Auriacus — książę Oranii; Wilhelm II. [przypis redakcyjny]

principes Imperii (łac.) — tu: książęta Rzeszy. [przypis redakcyjny]

Principio genus acre leonum saevaque saecla tuta ta est virtus (łac.) — Na początku (świata) lwów rodzaj zażarty i okrutne wieki broniły się odwagą. (Lukrecjusz, De rerum natura, V, 860). [przypis redakcyjny]

principium (łac. ) — pierwiastek (materia pierwotna); zasada (w postępowaniu). [przypis redakcyjny]

principium (łac.) — początek. [przypis redakcyjny]

priuato commodo foedera et amicitias metiuntur — wygodą prywatną mierzą sojusze i przyjaźnie. [przypis redakcyjny]

privato (łac.) — człowiekowi prostemu (tj. nie posiadającemu żadnej godności ani urzędu). [przypis redakcyjny]

privato (łac.) — prostakowi. [przypis redakcyjny]

privatus (łac.) — człowiek prosty. [przypis redakcyjny]

prix fixe (fr.) — stała cena. [przypis redakcyjny]

próba — dowód. [przypis redakcyjny]

Próbę doskonałą (…) w swej kiesie — Tym porównaniem wiary do monety, która jest w kiesie [kiesa — sakiewka, woreczek na pieniądze; red. WL], poeta mówi: twoje objaśnienie wiary jest prawdziwe, ale czy sam w sobie posiadasz tak prawdziwą wiarę? [przypis redakcyjny]

próbować — dowodzić. [przypis redakcyjny]

próbować — tu: dowodzić. [przypis redakcyjny]

prócz — bez. [przypis redakcyjny]

Prócz frasunku — bez frasunku, nie martwiąc się; u Sępa Szarzyńskiego często prócz oznacza: bez. [przypis redakcyjny]

prócz jednej — To jest: zasady ciał ciekłych i stałych. [przypis redakcyjny]

prócz że — z wyjątkiem tych, co. [przypis redakcyjny]

próżna nauki — nie posiadająca nauk, niewykształcona. [przypis redakcyjny]

próżni w naturze nie mamy (o czym gdzie indziej) — Zapewne w Zasadach filoz. Descartesa II, Tw. 3. [przypis redakcyjny]

próżny chleb — darmozjad. [przypis redakcyjny]

prózno (…) masz — nie powinieneś. [przypis redakcyjny]

prózno — na próżno. [przypis redakcyjny]

prózno (starop.) — na próżno (tzn. daremne są przestrogi, które zalecają zachowanie równowagi ducha w żałobie). [przypis redakcyjny]

prózno (starop.) — próżno, na próżno. [przypis redakcyjny]

prózno upatrzacie — na próżno szukacie i nie umiecie dojrzeć. [przypis redakcyjny]

prózny (starop.) — zbyteczny. [przypis redakcyjny]

pro aequitate (łac.) — za słusznością. [przypis redakcyjny]

probacja — w retoryce: dowód. [przypis redakcyjny]

probantka — dziewczyna, która niejedno już przeszła w życiu. [przypis redakcyjny]

pro basi et angulari lapide (łac.) — jako podstawę i węgielny kamień. [przypis redakcyjny]

probationes (łac.) — dowody. [przypis redakcyjny]

probitas (łac.) — poczciwość. [przypis redakcyjny]

probitatem (łac.) — zacności, cnoty. [przypis redakcyjny]

pro bono omine (łac.) — za dobrą wróżbę. [przypis redakcyjny]

probować — dowodzić, przekonywać. [przypis redakcyjny]

proceder — postępowanie. [przypis redakcyjny]

proceder — sposób działania. [przypis redakcyjny]

processionaliter (łac.) — w procesji. [przypis redakcyjny]

pro cuius modi exsecutione reum ad officium scabinale civitatis praesentis remittit (łac.) — dla wykonania tego odsyła winnego do urzędu ławniczego niniejszego miasta. [przypis redakcyjny]

pro custodia corporis (łac.) — dla straży swej osoby. [przypis redakcyjny]

pro die 27 praesentis (łac.) — na dzień 27 niniejszego miesiąca. [przypis redakcyjny]

Prodikos z Keos — filozof starożytny, jeden z najwybitniejszych sofistów. [przypis redakcyjny]

proditionis (łac.) — zdrady. [przypis redakcyjny]

proditorem patriae (łac.) — za zdrajcę ojczyzny. [przypis redakcyjny]

Prodrom — dzieło Wrońskiego: Prodrome du Messianisme. [przypis redakcyjny]

produkować — zastawić i pokazać. [przypis redakcyjny]

pro et contra (łac.) — za i przeciw. [przypis redakcyjny]

pro exemplari speculo (non sine invidia) (łac.) — jako wzorowe zwierciadło (nie bez zazdrości). [przypis redakcyjny]

pro exemplo boni amici (łac.) — za wzór dobrego przyjaciela. [przypis redakcyjny]

profan — nie znający się na jakiejś nauce lub sztuce, niewtajemniczony; dziś poprawna forma lm: profani. [przypis redakcyjny]

prof. Askenazy („Napoleon a Polska” I, 28) — [Szymon Askenazy, Napoleon a Polska], Warszawa-Kraków 1918. [przypis redakcyjny]

Prof. Askenazy przesuwa ją na wrzesień 1772 r., opierając się na wzmiance w tekście, że naród szwedzki nie jest już wolny — Askenazy, Listy Rousseau'a, „Biblioteka Warszawska” 1898, marzec. [przypis redakcyjny]

profesją — zawód, zajęcie. [przypis redakcyjny]

profesja — zawód. [przypis redakcyjny]

profesji — zawodu, zajęcia. [przypis redakcyjny]

professoria lingua regimen orbis expostulans (łac.) — głosem profesorskim żądając panowania nad światem. [przypis redakcyjny]

profesyj — zawodów, zajęć. [przypis redakcyjny]

profes — zakonnik, który złożył ostatnie, uroczyste śluby. [przypis redakcyjny]

profes (z łac.) — nauczyciel. [przypis redakcyjny]

pro Fide, Grege et Lege (łac.) — za Wiarę, Lud (trzodę) i Prawo. [przypis redakcyjny]

pro Fide, Rege et Lege (łac.) — za Wiarę, Króla i Prawo. [przypis redakcyjny]

profit — korzyść, zysk. [przypis redakcyjny]

profitował — korzystał, zyskiwał. [przypis redakcyjny]