Przypisy

Organisation Todt — niem. organizacja utworzona w 1938 r. i dowodzona Fritza Todta (stąd nazwa), zajmująca się zajmująca się budową obiektów wojskowych; zrzeszała prywatne i państwowe firmy budowlane, w czasie II wojny światowej zatrudniała przymusowo pracowników z obszarów okupowanych; jej dokonania to m.in. budowa umocnień wzdłuż zach. granicy Niemiec (tzw. Linia Zygfryda), w Normandii (tzw. Wał Atlantycki), we Włoszech (tzw. Linia Gustawa), kwatery Hitlera, ośrodka doświadczalnego testującego rakiety V1 i V2 i in.; w czasie odwrotu wojsk niem. (od 1943 r.) formacja zajmowała się niszczeniem ośrodków przemysłowych i ich infrastruktury; Organisation Todt wykorzystywała pracę przymusową jeńców wojennych i więźniów obozów koncentracyjnych. [przypis edytorski]

organisty (gw.) — tu: organista i jego żona. [przypis edytorski]

Organizacja Narodów Zjednoczonych — organizacja międzynarodowa powołana do życia w 1945 r., stawiająca sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz propagująca respektowanie praw człowieka. [przypis edytorski]

organizacja — tu: budowa organizmu. [przypis edytorski]

organizacja — tu: organizm. [przypis edytorski]

organizacja — tu osobowość. [przypis edytorski]

organizacje konspiracyjne — polski ruch oporu tworzył swoje struktury już od września 1939 r. na terenie całego kraju. Działania takich organizacji skupiały się na gromadzeniu informacji, przeprowadzaniu akcji sabotażowych, kolportażu podziemnej prasy, pomocy ludności cywilnej. [przypis edytorski]

organizacje strzeleckie — powstałe przez I wojną światową organizacje paramilitarne takie jak Związek Strzelecki, funkcjonujący w latach 1910–1914. Ich uczestnicy zasilili potem Legiony. [przypis edytorski]

organizm społeczny — nawiązanie do organicyzmu, poglądu filozoficznego zakładającego, że społeczeństwo jest podobne do żywego organizmu, zaś instytucje społeczne są wzajemnie powiązane podobnie jak narządy człowieka, więc od ich kooperacji zależy to, w jaki sposób będzie funkcjonowało społeczeństwo. [przypis edytorski]

organizować — w gwarze obozowej: zdobyć nielegalnie, ukraść. [przypis edytorski]

organki — działo, używane w XVI i XVII w., złożone z wielu luf karabinowych na jednym łożu, ładowane od przodu i odpalane wspólnym lontem. [przypis edytorski]

organy wodne (gr. hydraulos) — pierwszy na świecie muzyczny instrument klawiszowy, skonstruowany w III w. p.n.e. przez Ktesibiosa z Aleksandrii. [przypis edytorski]

Orgelbranda leksykon — Encyklopedia Powszechna, praca zbiorowa wyd. przez warszawskiego księgarza i typografa Samuela Orgelbranda (1810–1868) w 28. tomach w l. 1859–1868. [przypis edytorski]

Orgelbrand — nazwisko rodziny wydawców pochodzenia żydowskiego. [przypis edytorski]

Orgelbrand, Samuel (1810–1868) — polski wydawca i księgarz, znany z publikacji Encyklopedii powszechnej. [przypis edytorski]

Orgelbrand, Samuel (1810–1868) — wydawca, encyklopedysta; prowadził też drukarnię, księgarnię i wypożyczalnię książek. Zorganizował powstanie 28-tomowej Encyklopedii Powszechnej (1859–1868). Pochodził z tradycyjnej rodziny żydowskiej, był zwolennikiem asymilacji Żydów w polskim społeczeństwie. [przypis edytorski]

Orgesz, właśc. Organisation Escheric — skrajnie prawicowa, nacjonalistyczna i monarchistyczna, paramilitarna organizacja niemiecka założona w 1920 przez Georga Eschericha, rozwiązana przez rząd Rzeszy w 1921; jej członkowie brali udział w walkach przeciwko Ślązakom w III Powstaniu śląskim; szacuje się, że u szczytu swoich wpływów liczyła ok. miliona członków. [przypis edytorski]

orgij — dziś popr. forma D. lm: orgii. [przypis edytorski]

Orgon — syn Pani Pernelle, ofiara spisku Świętoszka. [przypis edytorski]

Oriana — ukochana Amadisa, postać z hiszp. romansu rycerskiego Amadis z Walii. [przypis edytorski]

oribus (łac.) — usta. [przypis edytorski]

Orientacja Poetycka Hybrydy — grupa literacka, złożona z poetów debiutujących w 1. poł. lat 60., nazwana od warszawskiego klubu studenckiego „Hybrydy”; rozpadła się w roku 1965. [przypis edytorski]

Orient Express — luksusowy pociąg pasażerski, który kursował na trasie z Paryża do Stambułu w latach 1883–1977, z przerwami podczas obu wojen światowych. Pod tą nazwą funkcjonowały także inne pociągi złożone z wagonów należących do tego samego przewoźnika, Międzynarodowego Towarzystwa Wagonów Sypialnych (Compagnie Internationale des Wagons-Lits, w skrócie C.I.W.L). Na terenie Polski był to pociąg z Warszawy i Krakowa do czeskiej Pragi i dalej do Paryża. Niektóre z wagonów z Polski kursowały w tym pociągu na południe Europy, na trasie Warszawa – Stambuł, Warszawa – Triest lub Warszawa – Rzym. [przypis edytorski]

origo rerum (łac.) — pochodzenie rzeczy. [przypis edytorski]

Orinoka — dziś popr. forma ndm: Orinoko. [przypis edytorski]

Orinoku — dziś popr. forma ndm: Orinoko. [przypis edytorski]

Orion — charakterystyczny gwiazdozbiór nieba zimowego, łatwy do odnalezienia i zidentyfikowania. [przypis edytorski]

Orion, co hucznie kroczy przez pełną morza toń (…) — Orion, myśliwy z Beocji, syn Posejdona i jednej z Gorgon, Euriale, słynął z ogromnego wzrostu: nawet gdy brodził w głębokim morzu, jego barki i głowa wystawały ponad powierzchnię wód; po śmierci został przemieniony w gwiazdozbiór Oriona. [przypis edytorski]

Orion — dzielny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Prześladował Plejady i Hyjady tak długo, aż uprosiły Zeusa, by zamienił je w zwierzęta, a potem w gwiazdy. Zamieniony w konstelację gwiazd w pobliżu Plejad. W tekście oczekiwana byłaby raczej pisownia wielką literą. [przypis edytorski]

orion — gwiazdozbiór nazwany od myśliwego z Beocji, po śmierci przeniesionego na nieboskłon i ścigającego Plejady (oczekiwany byłby zapis wielką literą). [przypis edytorski]

Orion — konstelacja gwiazd widoczna od lata do początków zimy, gdy na Morzu Śródziemnym częste są burze. [przypis edytorski]

Orion — konstelacja widoczna na niebie półkuli płn. na jesieni i w zimie; nazwa pochodzi od imienia postaci z mit.gr., Oriona, niezwykle zręcznego myśliwego, syna Posejdona, który obdarzył go zdolnością chodzenia po wodzie, jego pies, Syriusz, również został patronem najjaśniejszej z gwiazd nocnego nieba, należącej do pobliskiej konstelacji Wielkiego Psa. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — dzielny i niepokorny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Po śmierci zamieniony przez Bogów w gwiazdozbiór Oriona atakującego gwiazdozbiór Byka. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — dzielny myśliwy, który odważył się znieważyć Artemidę. Prześladował Plejady i Hyjady tak długo, aż uprosiły Zeusa, by zamienił je w zwierzęta, a potem w gwiazdy. Zamieniony w konstelację gwiazd w pobliżu Plejad. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — myśliwy z Beocji, po śmierci przeniesiony na nieboskłon i ścigający Plejady; określenie: „mamka Oriona” oznacza bardzo starą kobietę. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — olbrzym, myśliwy z Beocji o wielkiej sile i urodzie, który prześladował Plejady i Hiady; po śmierci zamieniony przez bogów w konstelację gwiazd; charakterystyczny gwiazdozbiór Oriona jest jednym z najłatwiejszych do odnalezienia i zidentyfikowania na nocnym niebie; jego wschód heliakalny następował ok. 10 lipca. [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — olbrzym, syn Euriale (jednej z trzech sióstr Gorgon) i Posejdona a. Hyrieusa z Beocji, brat Polifema; myśliwy beocki o wielkiej sile, urodzie i wzroście; prześladowca Plejad i Hiad (nimf-zwiastunek dobrej i złej pogody), za próbę zgwałcenia bogini Artemidy zginął ukąszony przez wielkiego skorpiona (odwzorowanie tego mitu widzieli staroż. Grecy w konstelacjach gwiazd). [przypis edytorski]

Orion (mit. gr.) — syn Posejdona, myśliwy z Beocji, po śmierci przeniesiony na nieboskłon i ścigający gwiazdozbiór Plejad. [przypis edytorski]

Orizaba — wulkan będący najwyższym szczytem Meksyku (5636 m n.p.m.); obecnie uśpiony, ostatni jego wybuch miał miejsce w 1846 r. [przypis edytorski]

Orkady — archipelag na płn. od wybrzeży Szkocji, na granicy M. Północnego i otwartego Oceanu Atlantyckiego. [przypis edytorski]

orkan — bardzo silny wiatr; cyklon tropikalny. [przypis edytorski]

orkan — bardzo silny wiatr, huragan. [przypis edytorski]

orkan — gwałtowny i silny wiatr, wichura, huragan. [przypis edytorski]

orkan — najmocniejszy cyklon, występujący w rejonie Oceanu Indyjskiego. (Od niedawna nazwą tą określa się też silny huragan, występujący w Europie Północnej). Tu raczej użyty w przenośni, w znaczeniu „bardzo mocny wiatr”. [przypis edytorski]

orkan — nazwa silnego wiatru; orkanny znaczyć ma: wietrzny, z wiatru utworzony. [przypis edytorski]

orkanny (neol., daw.) — huraganowy; właściwy orkanowi, tj. porywistej wichurze. [przypis edytorski]

orkan — porywisty wiatr, huragan. [przypis edytorski]

orkan — silny wiatr, huragan. [przypis edytorski]

orkan — silny wiatr. [przypis edytorski]

orkan — silny wiatr towarzyszący burzy. [przypis edytorski]

Orkan, Władysław (1875–1930) — właśc. Franciszek Ksawery Smaciarz (Szmaciarz), polski pisarz. [przypis edytorski]

Orkan, Władysław (1875–1930) — właśc. Franciszek Ksawery Smreczyński, pierwotnie Smaciarz; pisarz młodopolski, całą twórczość poświęcił ukazaniu obrazu biednej polskiej wsi podkarpackiej i Podhala. Dzieła: Komornicy, W roztokach, Drzewiej. [przypis edytorski]

Orkan, Władysław, właśc. Franciszek Ksawery Smreczyński (1875–1930) — pierwotnie: Smaciarz; pisarz młodopolski, swoją twórczość poświęcił ukazaniu życia biednej polskiej wsi podkarpackiej i Podhala; autor m.in. tekstów: Komornicy, W roztokach, Drzewiej. [przypis edytorski]

Ork a. Orkus — w mitologii rzymskiej podziemna krainy umarłych, odpowiednik greckiego Hadesu. [przypis edytorski]

orka, siejba, kośba — (daw.) oranie, sianie, koszenie. [przypis edytorski]

orkisz — gatunek zboża należący do rodzaju pszenica, obecnie rzadko uprawiany. [przypis edytorski]

orkisz — odmiana zboża. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — bóg rządzący podziemną krainą zmarłych, szczególnie jako bóstwo karzące krzywoprzysięzców i innych występnych ludzi; jego imieniem określano także świat podziemny. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — bóg rządzący podziemną krainą zmarłych; także: nazwa tej krainy. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — bóg władający podziemnym światem zmarłych, odpowiednik gr. Hadesa. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — bóstwo śmierci, zwł. jej karzącego aspektu, utożsamiane z gr. Hadesem bądź częściej z Thanatosem; tu imię zostało użyte jako nazwa podziemnej krainy śmierci. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci a. kraina umarłych. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci bądź rządzona przez niego kraina zmarłych. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci, niekiedy utożsamiany z gr. Hadesem. [przypis edytorski]

Orkus (mit. rzym.) — demon śmierci. [przypis edytorski]

orłowie — dziś popr. forma lm: orły. [przypis edytorski]

orły, pogonie — godła Polski i Litwy. [przypis edytorski]

Orlątko — sztuka francuskiego dramaturga Edmonda Rostanda (1868–1918) o synu Napoleona I, księciu Reichstadtu, zwanym Orlątkiem (fr. L'Aiglon). [przypis edytorski]

Orlątko — sztuka fr. dramaturga Edmonda Rostanda (1868–1918) o synu Napoleona I, księciu Reichstadtu, zwanym Orlątkiem (fr. L'Aiglon). Premiera miała miejsce 15 marca 1900 roku w teatrze Sarah Bernhardt, zaś ona sama grała tytułową rolę młodego księcia (mając wówczas 56 lat). [przypis edytorski]

Orland — bohater poematu epickiego Orland Szalony Ludovika Ariosta (1474–1533), paladyn Karola Wielkiego. [przypis edytorski]

Orlando — postać z komedii Jak wam się podoba Szekspira, ukochany Rozalindy. [przypis edytorski]

Orlando, Vittorio Emanuele (1860–1952) — włoski polityk, profesor prawa, premier (1917–1919); reprezentował Włochy podczas konferencji pokojowej w Wersalu po I wojnie światowej. [przypis edytorski]

Orland Zakochany — także: Roland zakochany, wł. Orlando innamorato); poemat rycerski Mattea Marii Boiarda z 1483 r. (pełne wyd. pośmiertne: 1495 r., w Scandiano). [przypis edytorski]

Orlę lwowskie — uczestnik walk o obronę Lwowa z 1918–1920 r., postać niewystępująca pierwotnie w dramacie Rydla. [przypis edytorski]

Orlęta Lwowskie — młodzi polscy obrońcy Lwowa z lat 1918–1920 (w czasie wojny polsko-ukraińskiej i polsko-bolszewickiej). [przypis edytorski]

orleańska dynastia — młodsza linia francuskiej dynastii królewskiej Burbonów, pochodząca od młodszego syna Ludwika XIII, Filipa I (1640–1701), księcia Orleanu. [przypis edytorski]

Orlean (fr. Orléans) — miasto w środkowej Francji, nad Loarą, ok. 120 km na płd.-zach. od Paryża; szczególnie znane jako ośrodek oporu podczas wojny stuletniej, oblegany przez Anglików i oswobodzony przez Joannę d'Arc. [przypis edytorski]

orleanista — monarchista francuski popierający pretensje Burbonów z linii orleańskiej do tronu; ostatnim monarchą Francji z dynastii Burbonów orleańskich był Ludwik Filip I, panujący w latach 1830–1848. [przypis edytorski]

orlean — lekka tkanina półwełniana. [przypis edytorski]

Orleanowie — orleańska linia rodu Burbonów; jej przedstawicielem był Ludwik Filip I, ostatni monarcha Francji z rodu Burbonów, który objął władzę po wybuchu rewolucji lipcowej w 1830 oraz abdykacji i ucieczce króla Karola X. [przypis edytorski]

orle skrzydła ze zbroje sarmackich husarzy — anachronizm. [przypis edytorski]

Ormianin — człowiek należący do narodu Ormian. [przypis edytorski]

Ormiany — dziś popr. forma M. lm: Ormianie. [przypis edytorski]

Ormuzd a. Ahura Mazda (mit.) — najwyższy bóg i stwórca w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie; jego symbolem jest uskrzydlony dysk słoneczny. [przypis edytorski]

Ormuzd a. Ahura Mazda — najwyższy bóg i stwórca w religiach irańskich: mazdaizmie i zaratusztrianizmie. [przypis edytorski]

Ormuzd i Aryman (mit.) — dwaj bogowie w religiach irańskich, uosabiający dwie przeciwstawne moce: dobry Ormuzd (Ahura Mazda) oraz zły Aryman (Angra Mainju). [przypis edytorski]

Ormuzd i Aryman (mit.) — dwaj bogowie w religiach irańskich, uosabiający dwie przeciwstawne moce: dobry Ormuzd (Ahura Mazda) oraz zły Aryman (Angra Mainju). Ormuzd najpierw stworzył niebo, które otaczało ziemię jak skorupka jaja. Jego dzieło zostało później zepsute przez Arymana. [przypis edytorski]

Orna — dziś popr. Orne: rzeka w Normandii, w płn.-zach. Francji. [przypis edytorski]

Ornak — masyw i szczyt w Tatrach Zachodnich. [przypis edytorski]

Ornak — masyw w Tatrach Zachodnich, którego jeden ze szczytów nosi tę samą nazwę. [przypis edytorski]

ornamenta (daw.) — ornamenty, ozdoby. [przypis edytorski]

ornamenta — dziś popr. forma M. i B. lm: ornamenty. [przypis edytorski]

ornamenta — dziś popr. forma: ornamenty. [przypis edytorski]

ornament — zdobienie. [przypis edytorski]

ornament (z łac.) — ozdoba; tu B. lm: ornamenta. [przypis edytorski]

ornat — ozdobna szata liturgiczna księży w kościele katolickim. [przypis edytorski]

ornat (rel.) — szata, używana przez księdza w czasie mszy. [przypis edytorski]

ornatus difficilis (łac.) — trudna ozdobność, styl literatury łacińskiej XII w. [przypis edytorski]

ornat — w liturgii rzymskokatolickiej: wierzchnia szata używana przez księdza podczas odprawiania mszy. [przypis edytorski]

ornitologia — nauka zajmująca się ptakami, tu: atlas ptaków lub podręcznik na ten temat. [przypis edytorski]