Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 454 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | polityczny | portugalski | potocznie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | rzymski | staropolskie | teatralny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7515 przypisów.
Archidamos II — syn Zeuksydamosa, król spartański [(469–427 p.n.e.)], wódz najazdów na Attykę w pierwszym okresie wojny peloponeskiej, zwanym od niego „wojną archidamijską”. Z pierwszej żony, imieniem Lampito, miał Agisa, z drugiej, imieniem Eupolia, Agesilaosa. Umarł w 427 r. przed Chr. [przypis tłumacza]
Archidamos — syn Agesilaosa. [przypis tłumacza]
archidiakon — delegat biskupa na terenie diecezji lub okręgu kościelnego. [przypis edytorski]
Archidoxis magica (gr.-łac.) — wiedza magiczna, wiedza tajemna. [przypis edytorski]
archiduk (franc. archiduc) — arcyksiążę. [przypis edytorski]
archiepiscopatu Ripensi (łac.) — z arcybiskupstwa rypeńskiego. [przypis redakcyjny]
Archiepiscopus Upsalen. — arcybiskup Uppsali. [przypis edytorski]
archijerej — wyższy duchowny prawosławny. [przypis edytorski]
archikrator (gr.) — władca wszechpotężny. [przypis edytorski]
Archiloch, Alkajos, Horacy — Archiloch (ok. 680–ok. 645 p.n.e) i Alkajos (ok. 620–ok. 550 p.n.e.): wybitni greccy poeci liryczni; Horacy (65–8 p.n.e.): wybitny rzymski poeta liryczny. [przypis edytorski]
Archiloch (ok. 680–ok. 645 p.n.e.) — wybitny grecki poeta liryczny; wpłynął swymi wierszami na klasyków, m.in. Alkajosa, Anakreonta, Kallimacha, Horacego. [przypis edytorski]
Archiloch (VII w. p.n.e.) — grecki poeta, znany ze złośliwych wierszy pisanych rytmem jambicznym. Według legendy miały one doprowadzić do samobójstwa człowieka, który odmówił mu ręki swojej córki. [przypis edytorski]
archimandryta (gr. ἀρχιμανδρίτης, archimandritis: szef owczarni) — duchowny sprawujący władzę nad klasztorem w Kościele prawosławnym, odpowiednik katolickiego opata. [przypis edytorski]
archimandryta — przełożony klasztoru prawosławnego. [przypis edytorski]
archimandryta — przełożony klasztoru w Kościołach wschodnich. [przypis edytorski]
archimandryta — przełożony prawosławnego klasztoru. [przypis edytorski]
archimandryta — przeor klasztoru prawosławnego. [przypis redakcyjny]
Archimède (…) sortir (fr.), Ducunt (…) trahunt (łac.) — Archimedes jest w równej mierze zmuszony do pozostania w pokoju, gdy się go tam zamknie, jak wówczas, gdy jest tak bardzo zajęty jakimś zagadnieniem, że mu nie przychodzi na myśl, by wyjść: „Chętnego prowadzą losy, niechętnego ciągną”. [przypis tłumacza]
Archimed — Archimedes; stawny geometra grecki z III–go wieku przed Chr., twierdził, ze poruszyłby ziemię całą, gdyby się miał na czym oprzeć. [przypis redakcyjny]
Archimedes — Był z rodu panującego. [przypis tłumacza]
Archimedes (ok. 287–212 p.n.e.) — największy matematyk, fizyk, inżynier i wynalazca starożytności; twórca podstaw statyki i hydrauliki; autor traktatów o liczbie pi, o krzywych stożkowych i bryłach obrotowych, jako pierwszy posłużył się sumowaniem szeregów nieskończonych. Prawdopodobnie studiował w Aleksandrii. [przypis edytorski]
Archimedes (ok. 287–212 p.n.e.) — największy matematyk, fizyk, inżynier i wynalazca starożytności; twórca podstaw statyki i hydrauliki; odkrywca zasady dźwigni. [przypis edytorski]
Archimedes (ok. 287–212 p.n.e.) — największy matematyk, fizyk, inżynier i wynalazca starożytności; twórca podstaw statyki i hydrauliki; odkrywca zasady dźwigni, znany z powiedzenia „Daj mi punkt oparcia (poza Ziemią), na którym mógłbym stanąć, a poruszę Ziemię”. [przypis edytorski]
Archimedes (ok. 287–ok. 212 p.n.e.) — [gr. matematyk, fizyk i wynalazca], utracił życie przy zdobyciu Syrakuz. [przypis tłumacza]
Archimedes z Syrakuz (ok. 287–212 p.n.e.) — największy matematyk, fizyk, inżynier i wynalazca starożytności. [przypis edytorski]
Archimedes z Syrakuz (ok. 287–212 p.n.e.) — największy matematyk, fizyk, inżynier i wynalazca starożytności; twórca podstaw statyki i hydrauliki; autor traktatów o liczbie pi, o krzywych stożkowych i bryłach obrotowych, jako pierwszy posłużył się sumowaniem szeregów nieskończonych. Prawdopodobnie studiował w Aleksandrii. [przypis edytorski]
Archimedes z Syrakuz (ok. 287–212 p.n.e.) — największy matematyk, fizyk, inżynier i wynalazca starożytności; twórca podstaw statyki i hydrauliki; autor traktatów o liczbie pi, o krzywych stożkowych i bryłach obrotowych, jako pierwszy posłużył się sumowaniem szeregów nieskończonych. [przypis edytorski]
Archioka — prawdopodobnie Ortaköy, dziś dzielnica Stambułu. [przypis edytorski]
Archipelag — daw. Morze Egejskie. [przypis edytorski]
Archipelag Malajski — największy archipelag na Ziemi, złożony z ok. 20 tys. wysp między Azją Południowo-Wschodnią a Australią. [przypis edytorski]
Archipelag Mendany, fr. Archipel de Mendana — daw. fr. nazwa Markizów, grupy wysp wulkanicznych na Pacyfiku, ok. 4800 km na zach. od Meksyku. Zostały odkryte w 1595 przez hiszp. żeglarza Álvaro de Mendañę i nazwane na cześć markiza de Mendozy, ówczesnego wicekróla Peru. Od 1842 Markizy są francuską kolonią w ramach Polinezji Francuskiej. [przypis edytorski]
Archipelag Polinezyjski a. Polinezja — wschodnia część Oceanii, położona w środkowej części Oceanu Spokojnego. [przypis edytorski]
Archipelag — prawdopodobnie: Archipelag Cyklad na Morzu Egejskim. [przypis edytorski]
Archipelag Towarzyski — zapewne Polinezyjski. [przypis edytorski]
Archipelag — tu w pierwotnym znaczeniu: Morze Egejskie wraz z położonymi na nim wyspami; późniejsze jest dziś obowiązujące znaczenie, dotyczące każdego zgrupowania wysp o wspólnej historii geologicznej. [przypis edytorski]
Archipelag — tu: Wyspy Egejskie, ogólna nazwa wysp położonych na Morzu Egejskim, pomiędzy Grecją kontynentalną a Azją Mniejszą, na płn. od Krety. [przypis edytorski]
archipelag Viti, właśc. Viti Levu — grupa niewielkich wysp otaczających Viti Levu, największą wyspę archipelagu Fidżi. [przypis edytorski]
Archipenko, Aleksander (1887–1964) — ukraiński rzeźbiarz, działający w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]
Archippa — w istocie jest to zniekształcony przydomek Alcybiadesa, znanego z urody ucznia Sokratesa. [przypis edytorski]
Archita — Archytas, filozof grecki (przy tym matematyk i statysta [daw.: mąż stanu, polityk]), współczesny Platonowi, zalecał swym uczniom milczenie. [przypis redakcyjny]
Architas Tarentyńczyk (…) oprządził — Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, IV, 36. [przypis tłumacza]
architekcie nasz — chytry Palestrio stale otrzymuje tytuł „architekta”, podstępów oczywiście, por. wyżej, w. 1013. [przypis tłumacza]
architekt (architectus) — budowniczy podstępów. [przypis tłumacza]
architektonika (z gr.) — tu: projekt, układ. [przypis edytorski]
architraw — spoczywająca bezpośrednio na głowicy kolumny dolna część belkowania. [przypis edytorski]
architraw — w budowlach antycznych belka leżąca bezpośrednio na górnej części kolumny. [przypis edytorski]
architraw — w budowlach staroż. belka leżąca bezpośrednio na górnej części kolumny. [przypis edytorski]
architraw — w budownictwie antycznym to dolna część belkowania leżąca bezpośrednio na głowicy kolumny. [przypis edytorski]
architraw (z łac.) — główna belka spoczywająca na kolumnach. [przypis edytorski]
architriclinus (z gr.) — przewodnik uczty, dyktujący tempo picia (łac. magister bibendi). [przypis edytorski]
archiwalna młódź — ros. архивные юноши, wykształcona młodzież szlachecka pracująca w moskiewskim Archiwum Kolegium Spraw Zagranicznych; określenie ukute przez jednego ze znajomych Puszkina. [przypis edytorski]
archiwa — τὰ ἀρχεῖα. [przypis tłumacza]
archiwista — urzędnik archiwum, tj. zbioru dokumentów. [przypis redakcyjny]
archiwolta — dekoracyjny łuk oparty na małym gzymsie. [przypis edytorski]
archiwum — tu: skarbiec. [przypis redakcyjny]
archonci — Urzędy archontów powstawały przez stopniowe ograniczanie władzy królewskiej. Pierwotnie wybierani przez Radę na Areopagu, potem przez wybory pośrednie z dwu najzamożniejszych klas, w końcu i z zagrodników [tj. ubogich gospodarzy wiejskich], byli archonci w ustroju republikańskim władzą dosyć mało z nim harmonizującą. Republika ateńska miała właściwie dwóch prezydentów współcześnie [tu: równocześnie]: rocznego, w osobie archonta, i dziennego, w osobie naczelnika Wydziału Rady państwa. [przypis tłumacza]
archon — każdy z dziesięciu najwyższych urzędników starożytnych Aten, wybieranych na roczną kadencję i zajmujących się najważniejszymi sprawami państwa; chór (…) archon przyznawał: archon-król utworom przyjętym do konkursu dramatycznego „przyznawał chór”, wyznaczając majętnych obywateli, którzy mieli obowiązek sfinansować przedstawienie (jego najdroższą częścią było wyćwiczenie chóru). [przypis edytorski]
Archon Król (archon basileus) — jeden z dziesięciu najwyższych urzędników staroż. Aten, wybieranych na roczną kadencję i zajmujących się najważniejszymi sprawami państwa: kierował organizowaniem obrzędów religijnych, zajmował się oskarżeniami o bezbożność, przeprowadzał wstępne śledztwo i przewodniczył w procesie. [przypis edytorski]
archont-basileus — archont, który przewodniczył obrzędom religijnym i zajmował się sprawami religii i kultu. [przypis edytorski]
archont (gr. archon) — każdy z dziesięciu najwyższych urzędników staroż. Aten, wybieranych na roczną kadencję i zajmujących się najważniejszymi sprawami państwa. Według legendy Ateńczycy uznali, że po śmierci bohaterskiego króla Kodrosa nikt nie jest godny nosić korony i zamiast tego ustanowili urząd archonta, który jako pierwszy objął jego syn. [przypis edytorski]
archont (gr. archon: rządzący) — każdy z najwyższych urzędników greckiego miasta-państwa; w cesarstwie bizantyńskim: zarządca prowincji lub twierdzy wojskowej. [przypis edytorski]
archont — jeden z 10 wysokich urzędników ateńskich, zajmujących się m. in. sądownictwem. [przypis edytorski]
archont — każdy z dziesięciu najwyższych urzędników staroż. Aten, wybieranych na roczną kadencję i zajmujących się najważniejszymi sprawami państwa. [przypis edytorski]
archont — każdy z dziewięciu najwyższych urzędników staroż. Aten, wybieranych na roczną kadencję i zajmujących się najważniejszymi sprawami państwa. [przypis edytorski]
archont — najwyższy czynny urzędnik państwowy. [przypis edytorski]
archont — najwyższy urzędnik polis; w staroż. Atenach wybierano co rok dziesięciu archontów pełniących zróżnicowane funkcje: archont eponymos przewodniczył kolegium archontów i sprawował władzę wykonawczą, archont polemarchos przewodniczył wojsku i zajmował się polityką zagraniczną, archont basileus przewodniczył obrzędom religijnym i zajmował się sprawami religii i kultu, zaś pozostałych sześciu archontów zw. tesmotetami zajmowało się ustawodawstwem, interpretacją prawa i sądownictwem niższego szczebla, czyli nie w sprawach wagi państwowej. [przypis edytorski]
archontowie — najwyżsi urzędnicy w Atenach. [przypis redakcyjny]
archontowie — „urzędnicy najwyżsi Rzeczypospolitej Ateńskiej postanowieni po dobrowolnej za ojczyznę śmierci ostatniego ich króla Kodrusa. […] Urząd archontów był roczny, nie tylko zaś w Atenach, ale i w innych wielu miastach Grecji i Azji podobni urzędnicy ustanowieni byli”. (I. Krasicki, Zbiór potrzebniejszych wiadomości, Warszawa 1781–1783). [przypis redakcyjny]
archontycy — grupa gnostycka z Palestyny i Armenii, powstała w poł. IV w.; wierzyli, że świat stworzyły i rządzą nim złe istoty zwane Archontami (gr.: rządzący). [przypis edytorski]
Archytas z Tarentu (IV w. p.n.e.) — grecki matematyk, filozof, uczony, wg Aulusa Gelliusa (II w. n.e.) twórca drewnianego gołębia z napędem odrzutowym, zdolnego przelecieć ok. 200 m. [przypis edytorski]
Arcis — właściwie Arcis-sur-Aube, miejscowość i gmina położona we francuskim departamencie Aube, w regionie Grand Est. [przypis edytorski]
Arciszewski, Krzysztof (1592–1655) — polski wojskowy, inżynier, etnograf; od 1623 w Holandii, gdzie studiował inżynierię wojskową, artylerię i nawigację; w 1629 wziął udział w ekspedycji hol. do Brazylii w celu wyparcia z kolonii Hiszpanów i Portugalczyków; w 1637 został wicegubernatorem holenderskiej Brazylii oraz wodzem naczelnym jej wojsk; w 1638 otrzymał hol. stopień gen. artylerii i admirała; w 1646 powrócił do Polski, mianowany przez Władysława IV gen. artylerii konnej. [przypis edytorski]
Arct, Michał (1840–1916) — polski księgarz i wydawca, encyklopedysta. [przypis edytorski]
Arct, Michał (1840–1916) — wydawca i współautor Słownika ilustrowanego języka polskiego oraz Słownika wyrazów obcych. [przypis edytorski]
Arcybaszew, Michaił Piotrowicz (1878–1927) — rosyjski pisarz, dramaturg i publicysta, od 1923 na emigracji w Polsce. [przypis edytorski]
Arcybaszew, Michaił Piotrowicz (1878–1927) — rosyjski pisarz, dramaturg i publicysta; zasłynął zwłaszcza jako autor powieści Sanin (1907), której zarzucano promowanie aspołeczności, amoralnego hedonizmu i rozpasania. [przypis edytorski]
arcybiskup Marcin — arcybiskup gnieźnieński na przełomie XI i XII w.; jemu dedykowana jest księga pierwsza Kroniki Galla Anonima; odgrywał wielokrotnie rolę mediatora między Władysławem Hermanem a jego synami, następnie zaś między Bolesławem Krzywoustym a Zbigniewem. [przypis edytorski]
arcychwalebna (daw. forma) — w domyśle: rzecz; dziś raczej: (arcy)chwalebne. [przypis edytorski]
arcydzieła wyspy Elephanty (ob. Gharapuri) — w grotach wykutych w skale w VII w. znajduje się szereg posągów bóstw hinduskich, płaskorzeźb i ołtarzy. [przypis edytorski]
Arcydzieło napisane ma czas czekać — w chwili, gdy drukuję te słowa, dowiaduję się, że Ruy Blas jest na nowo i ostatecznie zabroniony we Francji. Jest to błąd, na którym autor zyska później i którego rząd będzie żałował niebawem. Ale przynajmniej rząd francuski mniema, że ma dobre argumenty, aby wytłumaczyć politycznie swoje obostrzenia. Jakie racje mógłby dać rząd angielski, który godzi się wystawić Ruy Blasa w Londynie jedynie pod warunkiem, że Ruy Blas będzie marszałkiem dworu zamiast lokajem i że królowa będzie wdową zamiast zamężną (sic!)? To bardzo pochlebne dla królowej angielskiej, która jest wdową! [przypis autorski]
arcydzieło poezji Villona — Wielki Testament (1461) François Villona. [przypis edytorski]
arcydzieło Zenodora — Pliniusz [Historia naturalna, XXXIV, 45]. [przypis autorski]
Arcygall — bogini Kybele i Attisowi służyli ubrani w kobiece szaty kapłani kastraci, zwani gallami. [przypis edytorski]
arcykapłan Amenhotep — namiestnik i najwyższy kapłan Amona w Tebach za panowania Ramzesa IX i dwóch jego następców. Na początku panowania Ramzesa XI usiłował zagarnąć władzę i został z użyciem wojska usunięty z urzędu przez działającego na rozkaz faraona namiestnika Nubii. Niewykluczone jednak, że autor przypadkowo nadał znane egipskie imię postaci według niego fikcyjnej. [przypis edytorski]
arcykapłani — tytuł ten pozostawiano mężom, którzy ową godność dawniej piastowali. [przypis tłumacza]
arcykapłan Jonates — wedle Starożytności XX, VIII, 5, Feliks przekupił Dorana, przyjaciela Jonatesa, aby ten go kazał zażgać za pomocą najętych morderców. [przypis tłumacza]
arcykapłan — łac. Pontifex Maximus. [przypis autorski]
arcykapłan Mitry — tu: Heliogabal; w istocie był on kapłanem syryjskiego bóstwa El Gabal (Baala); Mitra był staroindyjskim bogiem ładu i światła; od I w. n.e. jego kult rozprzestrzenił się w państwie rzymskim, łącząc się z miejscowymi wierzeniami, gł. dotyczącymi bóstw solarnych, i przybrał postać kultu misteryjnego, tzw. mitraizmu, wyraźnie różnego od wierzeń i praktyk indyjsko-perskich; wierni przechodzili kolejne stopnie wtajemniczenia (m.in. „gryfa”, „lwa” itp.), jednym z ważnych obrzędów była ofiara z byka, składana w tajemnicy w podziemiach. [przypis edytorski]
arcykapłan — najwyższy dostojnik religijny. [przypis edytorski]
arcykapłanów — Clementz sądzi, że chodzi tu o przedstawicieli 24 klas kapłańskich. Mnie się zdaje, że wyrażenie „zaczęli wybierać arcykapłanów”, liczba mnoga, tyczy zmiany zasady, w praktyce zaś stosuje się do wyboru jednego arcykapłana Fanni, syna Samuela, ze wsi Aftia, p. dalej ustęp 8. [przypis tłumacza]
arcykomtur — Grosskomthur, najpierwszy urzędnik po Wielkim Mistrzu. [przypis autorski]
arcyksiążę — Ferdynand Austriacki (1754–1806), syn Marii Teresy, gubernator Lombardii. [przypis redakcyjny]
Arcyksiążę Rudolf (1858–1889) — syn cesarza Franciszka Józefa I, ówczesny austriacki następca tronu. [przypis redakcyjny]
Arcymnich — Bonifacy VIII; nazywa go poniżej „faryzeuszów nowych panem”; ci faryzeusze to kardynałowie i doradcy papiescy. [przypis redakcyjny]
Arcy-smutna wiadomość — o śmierci Adama Mickiewicza. [przypis redakcyjny]
Ardenna — las Ardeński, dziś już nieistniejący, w dep[artamencie] Charente-Inferieure. [przypis redakcyjny]
ardinarija (lenk.) — seniau mokėtas metinis atlyginimas, dažniausiai natūra, darbininkams prie dvaro. [przypis edytorski]
Ardzilla — miasto portowe na zachodnim wybrzeżu Maroka. [przypis redakcyjny]
Arejos, [właśc. Arejos Didymos (I w. p.n.e.)] — filozof stoicki z Aleksandrii, nauczyciel Augusta. [przypis tłumacza]
arek — prawdop. slangowe: Aryjczyk, nie Żyd. [przypis edytorski]
