Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 454 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7498 przypisów.
Binue — dziś popr.: Benue lub Bénoué, rzeka w zach. Afryce, w Kamerunie i Nigerii; główny dopływ Nigru. [przypis edytorski]
biódr — bioder. [przypis edytorski]
biódr — dziś forma D.lm: bioder. [przypis edytorski]
biódr — dziś poprawnie: „bioder”. [przypis edytorski]
biódr — dziś popr.: bioder. [przypis edytorski]
biódr — dziś popr. forma D. lm: bioder. [przypis edytorski]
biochemia — zapytanie o to, jak (IPN), składające np. płomień, wytrzymują jego gorąco, jest w tej skali bezsensowne jak kwestia ciepła cząsteczek, których ruch jest właśnie dla nas ciepłem. [przypis autorski]
biografia Cyrusa, napisana przez Ksenofonta — Cyropedia (Wychowanie Cyrusa), powieściowa biografia autorstwa Ksenofonta z Aten (ok. 430–ok. 355 p.n.e.), przedstawiająca Cyrusa Wielkiego jako przykład idealnego władcy, a monarchię perską jako idealne państwo. [przypis edytorski]
biograf — Reinach, Diderot. [przypis tłumacza]
Biographie des Contemporains — właśc. Biographie universelle et portative des contemporains, francuski wielotomowy słownik biograficzny; faktycznie nazwiska ani Euzebiusza, ani Juliusza Słowackiego nie znalazły się w tym słowniku, natomiast na końcu broszury Lelewela La Pologne, la Russie et la Prusse, ou l'Ordre de Virtuti militari… (Paryż, druk. A. Pinard, 1832) widnieje zapowiedź dodatkowego tomu tego słownika, poświęconego osobom z Polski, w którym noty biograficzne mieliby m.in. „Slowacki Eusebe” oraz „Slowaki (!) Jules”. [przypis edytorski]
biołny (gw.) — biały. [przypis edytorski]
Bionda e bella (wł.) — Piękna blondynka. [przypis edytorski]
bionda (wł.) — blondynka. [przypis edytorski]
biorąc mnie (…) Hioba, za jakiegoś wrogiego Ci Hioba? — po hebrajsku Hiob to Ijow, a wróg to Ojew. [przypis tłumacza]
biorący — tu: przyjmujący łapówkę. [przypis edytorski]
biorą go za coś, co jest co do liczby nieskończone — Leukippos (ok. r. 500 przed Chr.) i jego uczeń Demokryt z Abdery (kolonia jońska w Tracji na północ od wyspy Thasos [Tazos]) przyjmują nieograniczoną ilość atomów, z których tworzy się świat; także Anaksagoras z Klazomenaj [z Kladzomen] (w Azji Mniejszej na południowy zachód od Smyrny), nauczyciel Peryklesa, uczy, że świat powstał z nieskończenie wielkiej ilości pierwiastków. [przypis tłumacza]
biorą (…) gwałtem — porywają. [przypis redakcyjny]
biorą oni swe kreacje w całej pełni z siebie — pytano raz Flauberta, skąd zaczerpnął postać pani Bovary; odpowiedział: „Pani Bovary — to ja”. [przypis tłumacza]
biorę (daw. forma) — tu: idę (od: bieżyć). [przypis edytorski]
Biorę na świadki te strofy ostatnie... — ironiczna aluzja do niechętnych krytyków zarzucających utworom Słowackiego brak poezji. [przypis redakcyjny]
biorę was za krwawe świadki — dziś popr. forma B.lm: krwawych świadków. [przypis edytorski]
Biot, Jean Baptiste (1774–1862) — fr. fizyk i astronom, interesował się m.in. polaryzacją światła w związkach chemicznych. [przypis edytorski]
bipedes (łac.) — dwunogi. [przypis edytorski]
biplan — dwupłat, samolot o dwóch płatach nośnych (tj. dwóch parach skrzydeł), umieszczonych jeden nad drugim. Samolot taki jest bardziej zwrotny, ale nie tak szybki, jak maszyna z jedną parą skrzydeł. [przypis edytorski]
Biponcja — prawdop. zapisana po łacinie nazwa niem. miasta Zweibrücken, położonego w Nadrenii-Palatynacie. [przypis edytorski]
birbant — alkoholik. [przypis edytorski]
Birbante! (wł.) — Łotrze! [przypis redakcyjny]
birbantka (daw.) — tu: hulanka, pijatyka. [przypis edytorski]
birbantka — pijatyka. [przypis edytorski]
birbantować (daw.) — często i chętnie uczestniczyć w zakrapianych alkoholem spotkaniach. [przypis edytorski]
birbant — pijak. [przypis edytorski]
birbant — próżniak i hulaka. [przypis edytorski]
birbant (z łac.) — pijak, hulaka, utracjusz. [przypis edytorski]
birbant (z wł. birbante) — hulaka, próżniak. [przypis edytorski]
Biren — książę Zelandii, bohater noweli opowiedzianej przez Olimpię. [przypis redakcyjny]
biretas — keturkampė kepurė iš lot. kalb. biretum; biretą nešioja vyskupai ir kunigai, raudoną biretą nešiojo kardinolai. [przypis edytorski]
biret, beret — czapka rogata. [przypis autorski]
biret — kwadratowa lub okrągła czapka bez daszka będąca dziś częścią oficjalnego stroju senatu akademickiego, profesury, przedstawicieli sądownictwa, czy duchownych. [przypis edytorski]
biret — kwadratowa lub okrągła czapka bez daszka będąca dziś częścią oficjalnego stroju senatu akademickiego, profesury, przedstawicieli sądownictwa, duchownych. [przypis edytorski]
biret — kwadratowa lub okrągła, sztywna czapeczka bez daszka, używana dziś jako część oficjalnego stroju duchownych, przedstawicieli sądownictwa, senatu uniwersyteckiego, profesury. [przypis edytorski]
biret — rodzaj sztywnej, dekoracyjnej czapki, używanej przy oficjalnych okazjach. [przypis edytorski]
biret — sztywna czapka bez daszka, stosowana obecnie przez uczonych i prawników w sytuacjach oficjalnych. [przypis edytorski]
birety — czapki rogate bez daszka, używane przez duchownych. [przypis redakcyjny]
biribi (wł.) — dawna włoska losowa gra hazardowa podobna do ruletki. [przypis edytorski]
birka (daw.) — drewniany pręt lub deseczka, na której nacięciami zaznacza się liczbę. [przypis edytorski]
Birkenau a. Brzezinka — wieś w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim; lokalizacja Auschwitz II–Birkenau (pol. Oświęcim II–Brzezinka), największego niemieckiego obozu zagłady, działającego od marca 1942 do października 1944. [przypis edytorski]
Birkenau — (niem.) Konzentrationslager Birkenau (Auschwitz II), część (zlokalizowana w Brzezince) zespołu niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, działającego w latach 1940–1945 w Oświęcimiu i okolicach. [przypis edytorski]
Birkenmajer — prawdopodobnie Ludwik Birkenmajer (1855–1929), historyk nauki, astronom, profesor UJ; lub jego syn Aleksander Birkenmajer (1890–1967), bibliotekoznawca, historyk nauk ścisłych, profesor UJ i UW. [przypis edytorski]
birkut (z tatar.) — gatunek sokoła lub orła. [przypis redakcyjny]
birninia — fujarka pastusza. [przypis autorski]
Biron, Ernest Johann (1690–1772) — szlachcic inflancki, w 1716 wybrany przez księżnę Annę Iwanowną Romanową na doradcę i faworyta po śmierci męża. Kiedy Anna została carycą Rosji, Biron stopniowo przejął kontrolę nad administracją cywilną oraz zwierzchnictwo nad armią, faktycznie sprawował pełną władzę w Rosji (okres tzw. bironowszczyzny). [przypis edytorski]
Birsztany (…) tu w zimie 1475 przebywał Kazimiérz Jagiellończyk (…) — ob[acz:] Starożytna Polska, t. III, s. 437 oraz Narbutta t. VIII, s. 199. [przypis autorski]
birth-control (ang.) — regulacja urodzeń. [przypis edytorski]
birun — część domu, zamieszkana przez mężczyzn. [przypis autorski]
Biruta — imię legendarnej kapłanki litewskiej, porwanej przez księcia trockiego Kiejstuta, matki Witolda. [przypis edytorski]
Biruta — żeńskie imię pochodzenia litewskiego, noszone m.in. przez matkę wielkiego księcia litewskiego Witolda, stryjecznego brata Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]
Birże (lit. Biržai) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów. [przypis edytorski]
Birże (lit. Biržai) — miasto w płn. części Litwy, rezydencja Radziwiłłów. [przypis redakcyjny]
Biscaye — Zatoka Biskajska, położona pomiędzy północnym wybrzeżem Półwyspu Iberyjskiego a południowo-zachodnim wybrzeżem Francji. [przypis edytorski]
Bischoff, Theodor Ludwig Wilhelm von (1807–1882) — lekarz i biolog niem., wykładowca anatomii patologicznej na uniwersytecie w Heidelbergu (1835–1843), profesor anatomii i fizjologii na uniwersytetach w Giessen (1843–1855) oraz w Monachium, gdzie w 1854 r. objął katedrę w tej dziedzinie; od 1843 r. członek Niemieckiej Akademii Nauk; prowadził badania rozwoju embrionalnego ssaków, a także pomiary czaszki i mózgu; jego najpowszechniej znaną pracą było Das Studium und die Ausübung der Medicin durch Frauen (1872), w którym dowodził na podstawie ważenia mózgów mężczyzn i kobiet, że te ostatnie nie są anatomicznie zdolne do podjęcia studiów wyższych. [przypis edytorski]
Bischof, Karl Gustav (1792–1870) — niemiecki chemik i geolog; zapoczątkował geochemię, był autorem fundamentalnej pracy Lehrbuch der chemischen und physikalischen Geologie (Podręcznik geologii chemicznej i fizycznej, 1847–1854); badał m.in. czas stygnięcia kul roztopionego bazaltu, szacując na tej podstawie wiek Ziemi na 350 mln lat. [przypis edytorski]
bis coctus (łac.) — dwukrotnie gotowany a. pieczony. [przypis edytorski]
bis dat, qui cito dat (łac.) — dwa razy daje, kto szybko daje. [przypis edytorski]
bis dat qui cito dat (łac.) — dwukrotnie [więcej] daje, kto daje szybko. [przypis edytorski]
Biserta — miasto w Tunis w Afryce. [przypis redakcyjny]
bishamski — znajdujący się w Bisham, wsi angielskiej w hrabstwie Berkshire. [przypis edytorski]
Bishopsgate — jeden z okręgów w londyńskim City; także nazwa ulicy w tym okręgu. [przypis edytorski]
bisior — cienka, delikatna tkanina, wytwarzana w starożytności z jedwabiu morskiego (wydzieliny małży), a potem z cienkiej wełny lub innych włókien. [przypis edytorski]
bisior — cienka, delikatna tkanina, wytwarzana w starożytności z jedwabiu morskiego (wydzieliny małży), a potem z cienkiej wełny lub innych włókien, używana przez władców i dostojników. [przypis edytorski]
bisior — cienka, delikatna tkanina, zwana jedwabiem morskim, wytwarzana w starożytności z jedwabistych nici powstających z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych małży. [przypis edytorski]
bisior — cienka i kosztowna tkanina, jedwab morski. [przypis edytorski]
bisior — cienka i kosztowna tkanina. [przypis edytorski]
bisior — cienka tkanina płócienna lub lniano-wełniana używana w dawnej Polsce a. jedwab morski, tkanina z przędzy małżów, bardzo rzadka i kosztowna. [przypis redakcyjny]
bisior — delikatna, cenna tkanina; jedwab morski, wiązka jedwabistych nici powstająca z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych małżów. [przypis edytorski]
bisior — delikatna, cienka tkanina, której noszenie uznawano kiedyś za oznakę dobrobytu i bogactwa. [przypis edytorski]
bisior — drogocenna, delikatna tkanina używana przez władców i dostojników. [przypis edytorski]
bisior — drogocenna, delikatna tkanina używana przez władców i dostojników. [przypis edytorski]
bisior — jedwabiste nici powstające z szybko krzepnącej wydzieliny niektórych małży. [przypis edytorski]
bisior — wiejskie dziewice na Litwie nazywają bisiorem rodzaj lśniących, dętych z metalu, a wątłych jak pajęczyna, paciorek. [przypis autorski]
Biskajczyk — dziś: Bask. [przypis edytorski]
Biskajczyk — dziś popr.: Bask; Baskowie zamieszkują kraj nad Zatoką Biskajską, obecnie podzielony między Hiszpanię i Francję. [przypis edytorski]
Biskalia — kraj Basków, Biskaja. [przypis redakcyjny]
Biskupa z Miry (…) nienaganny — Mikołaj święty, będąc biskupem Miry, trzy młode dziewczęta, które ich ojciec, zmuszony ubóstwem, chciał puścić na targ niewstydu, pieniądzmi uposażył, przez co wyrwał je z przepaści zepsucia i niewoli osobistej. [przypis redakcyjny]
biskup chełmiński — Andrzej Olszowski. [przypis redakcyjny]
biskup Franko, z dzielnicy wielkopolskiej — w oryg. łac. poloniensis episcopus; biskup poznański. [przypis edytorski]
Biskupia Góra, ob. Biskupia Górka — górujące nad daw. Gdańskiem podmiejskie wzgórze. [przypis edytorski]
Biskupi, nawykli w owych czasach chodzić na wojnę na Saracenów i Sasów, byli bardzo odlegli od klasztornego ducha — „Wówczas biskupi i księża zaczęli porzucać złote pasy i pendenty, wiszące na tych pasach noże zdobne drogimi kamieniami, wykwintne stroje, ostrogi, których bogactwo ciążyło ich piętom. Ale wróg rodzaju ludzkiego nie zniósł takiej dewocji, która poruszyła przeciw sobie duchownych wszelkiego stanu i sama sobie wydała wojnę.” (Niepewny autor Życia Ludwika Pobożnego). [przypis redakcyjny]
Biskupin — osada kultury łużyckiej i stanowisko archeologiczne na Pojezierzu Gnieźnieńskim we wsi Biskupin, w województwie kujawsko-pomorskim. [przypis edytorski]
biskup kartuski Miles Ilierski — słynny pieniacz za czasu Ludwika XI. [przypis tłumacza]
biskup krakowski — Jędrzej Trzebicki (1657–1679). [przypis redakcyjny]
biskup laodycejski — odniesienie do tzw. Kościoła laodycejskiego, przed którym w Biblii przestrzega Jezus jako przed instytucją, której wyznawcy nie są ani zimni, ani gorący: brakuje im żywej wiary; Laodycea to starożytne miasto, znajdujące się obecnie w Turcji. [przypis edytorski]
biskup męczennik — tu: św. Wojciech Sławnikowic (ok. 956–997), czeski duchowny zabity przez Prusów. Podczas bierzmowania, na cześć swego mentora, arcybiskupa Magdeburga, przyjął imię Adalbert, pod którym jest znany na Zachodzie. Imię Albert powstało jako skrócona forma imienia Adalbert i bywa z nim utożsamiane. [przypis edytorski]
biskupów, którzy (…) wznosili dłoń błogosławieństwa nad pochodem Franków, Cherusków, Longobardów i Gotów — Frankowie, Longobardowie i Goci to ludy germańskie, które najeżdżały Imperium Rzymskie i które wcześniej czy później przyjęły chrześcijaństwo; w przeciwieństwie do nich germańscy Cheruskowie, przeciwnicy Juliusza Cezara, którzy unicestwili trzy legiony rzymskie w bitwie w Lesie Teutoburskim za czasów Augusta, pod koniec I w. stracili na znaczeniu i zniknęli z historii, zanim rozpoczęły się misje chrześcijańskie poza państwem rzymskim. [przypis edytorski]
biskupów sami obywatele w swojej diecezji oznaczą — Staszic nie ma na myśli powrotu do stosunków pierwotnych Kościoła, ale przeniesienie na naród prawa królewskiego; w Polsce mianował biskupów i nadawał im diecezje król, a papież nominatów zatwierdzał. [przypis redakcyjny]
Biskupom… u świętego Frącka — biskupom krakowskim, których portrety wiszą w krużgankach kościoła Franciszka. [przypis redakcyjny]
biskup scytyjski Teofil — Teofil był biskupem Gotów, jednego z największych i najważniejszych plemion wschodniogermańskich. [przypis edytorski]
biskup warmiński — Stefan Wydżga. [przypis redakcyjny]
biskup Wiktor — W Irydionie Krasińskiego umieszczenie chrześcijan w katakumbach stanowi rodzaj stylizacji, pójścia za rozpowszechnionymi czasach autora opiniami o „katakumbowym” charakterze chrześcijaństwa pierwszych wieków. W Rzymie wspólnoty chrześcijan gromadziły się początkowo w domach prywatnych, ale od końca II w. posiadały na własność domy przeznaczone specjalnie na potrzeby kultu. Ok. 220 r. funkcjonowała willa rzymska w Emmaus (Amwas) przekształcona na kościół z baptysterium oraz siedzibą administracji kościelnej i biskupa. W 2. poł. III w. zaczęto wznosić budynki przeznaczone od razu na kościoły. W III w., w okresie względnie spokojnych dla chrześcijan pontyfikatów Zefiryna (199–217) i Kaliksta (217–222), Kościół posiadał własne cmentarze w katakumbach, które poddano znacznej rozbudowie (Kalikst, diakon Zefiryna, był początkowo zarządcą cmentarza i nadzorował te szeroko zakrojone prace). Wymienieni wyżej biskupi Rzymu to następcy papieża Wiktora (189–199), którego symboliczne, „zwycięskie” imię zostało wykorzystane w Irydionie. Z okresem panowania Heliogabala pokrywają się lata pontyfikatu Kaliksta. [przypis edytorski]
Biskupy tak uczcił, iż się nigdy w ich sądy wdawać nie chciał, i owszem sądzić im i rzeczy świeckie, i od swoich wszytkich sędziów i urzędników do nich apelować dopuścił, egzekucyą ich dekretów czynić rozkazując — Codex Theodosianus, De Episcopali Iudicio, I 1. Skarga zaczerpnął ten tekst ze współczesnego sobie dzieła Baroniusza Annales ecclesiastici, którego pierwsze 7 tomów, obejmujących dzieje Kościoła do roku 590, ukazało się przed napisaniem Kazań sejmowych. [przypis edytorski]
biskup z Ypre — Janseniusz. [przypis tłumacza]
