Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 453 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7498 przypisów.
blue chip — określenie akcji dużej, wiarygodnej spółki. [przypis edytorski]
Blue Gate Fields a. Bluegate Fields — jeden z najgorszych slumsów wiktoriańskiego Londynu, istniejący niegdyś na płn. od starych doków. [przypis edytorski]
bluegrass (ang. dosł.: niebieska trawa) — wiechlina, trawa z kwiatostanem w kształcie wiechy. [przypis edytorski]
Blue Peter — dosłownie: „Niebieski Piotr”. [przypis autorski]
blues (muz.) — wokalno-instrumentalny styl muzyki rozrywkowej wywodzący się od ludowych pieśni czarnoskórej ludności z południa Stanów Zjednoczonych; powstały pod koniec XIX w., spopularyzowany w pierwszych dekadach XX w. [przypis edytorski]
bluetka (z fr.) — bezpretensjonalny drobiazg muzyczny. [przypis edytorski]
bluetka (z fr. blouette) — bezpretensjonalny drobiazg muzyczny. [przypis edytorski]
bluff a. blef — postępowanie mające na celu wprowadzenie kogoś w błąd. [przypis edytorski]
bluff (z ang.) — zakłamanie, mydlenie oczu, blef. [przypis edytorski]
blują (starop. forma) — forma 3 os. lm od blwać; znaczenie: wymiotować. [przypis edytorski]
blukvilkis — kas velka bluką. [przypis edytorski]
Blumenau — miasto w południowej Brazylii w stanie Santa Catarina. [przypis edytorski]
Blum, Léon (1872–1950) — francuski polityk socjalistyczny, publicysta i pisarz; premier Francji na czele rządu Frontu Ludowego (1936–1937, 1938), opowiadał się za nieinterwencją wobec wojny domowej w Hiszpanii; w 1940 uwięziony przez rząd Vichy, wydany Niemcom, więziony w obozach koncentracyjnych; głowa państwa jako przewodniczący Tymczasowego Rządu Republiki (1946–1947). [przypis edytorski]
Blum, Leon (1872–1950) — francuski polityk socjalistyczny, został premierem w 1936 r. [przypis edytorski]
Blut, Blut, Blut (niem.) — krew, krew, krew. [przypis edytorski]
Blutendes Deutschland (Krwawiące Niemcy) — film dokumentalno-propagandowy Johannesa Hausslera. Przedstawiano w nim zarys historii Niemiec od wojny francusko-pruskiej aż po zwycięstwo Hitlera; podkreślano niemiecką martyrologię i konieczność walki z systemem wersalskim. Film wszedł na ekrany w marcu 1933 r. [przypis edytorski]
Blutgerüst — Hinrichtungsstätte. [przypis edytorski]
Bluthwürstchen (z niem. Blutwurst: krwawa kiszka) — kiszka, potrawa z krwi wieprzowej z dodatkami (np. podrobami lub kaszą) formowana w kształt kiełbasy poprzez upakowanie w jelitach zwierzęcych; kaszanka. [przypis edytorski]
Blutigel — Blutegel. [przypis edytorski]
Blutighändchen, komm, komm… Ein Schuss, ein Mensch… Komm, ich warte (niem.) — Krwaworączka, chodź, chodź… Jeden strzał, jeden człowiek… Chodź, czekam. [przypis edytorski]
Blutighändchen, komm, komm (niem.) — Krwaworączka, chodź, chodź. [przypis edytorski]
Blut ist ein ganz besondrer Saft (niem.) — krew jest całkiem szczególnym sosem (bądź: paliwem). [przypis edytorski]
Blutliebe — Bindung unter Blutsverwandten. [przypis edytorski]
Blut (niem.) — krew. [przypis edytorski]
Blutorangen (niem.) — pomarańcza krwista. [przypis edytorski]
bluźniawa — bezwstydna. [przypis autorski]
bluzdeństwa — bluźnierstwa. [przypis autorski]
bluzgiery — przykrycie przodu żupana. [przypis redakcyjny]
blwać (starop.) — wymiotować. [przypis edytorski]
b.m. — skrót od: bieżącego miesiąca. [przypis edytorski]
Bnej Adam (Bnej Odom) — „synowie Adama”, ludzie. Nazwa modlitwy odmawianej podczas składania ofiary z koguta przed nadejściem Jom Kipur. [przypis tłumacza]
Bnińscy — wielkopolska rodzina magnacka z Bnina pod Poznaniem, posługująca się odmianą herbu Łodzia: Bniński, nadany z tytułem hrabiowskim 5 czerwca 1798 roku Łukaszowi Bnińskiemu przez Fryderyka Wilhelma III, w Królestwie Polskim, potwierdzony w 1824 r. [przypis edytorski]
[Bóg będzie] wszystkim we wszystkich — por. 1 Kor 15, 28. [przypis edytorski]
Bóg, chcąc pozbawić swoich wiernych znikomych dóbr, aby okazać, iż nie było to przez niemoc, stworzył naród żydowski — Któremu dał te znikome dobra. [przypis tłumacza]
Bóg Cię z dzieciątkiem salwował od Herodowej złości — modlitwa do Matki Boskiej, wspominająca wydarzenia związane z ucieczką Maryi i Józefa z nowo narodzonym Jezusem do Egiptu, opisane w Biblii; wybór właśnie maryjnej modlitwy jest znaczący, kiedy prześladowcą Oleńki okazuje się wyznawca kalwinizmu, negującego kult maryjny. [przypis edytorski]
Bóg, co Emauskie wsparł pielgrzymy (Iak Ewangelia opowiada) — patrz Łk 24, 13-35. [przypis edytorski]
bóg, co łukiem narody przestrasza — Apollo. [przypis edytorski]
bóg, co włada w kyllenejskim jarze — Hermes, syn Zeusa i Mai, urodzony na szczytach góry Kyllene w Arkadii. [przypis redakcyjny]
bóg delficki — Apollo, bóg słońca, sztuki i wróżbiarstwa; w Delfach był ośrodek jego kultu oraz słynna wyrocznia. [przypis edytorski]
Bóg działa przez Franków — wg tytułu napisanych po łacinie dziejów pierwszej wyprawy krzyżowej: Gesta Dei per Francos, tj. „Dzieła Boga poprzez Franków [dokonane]”, autorstwa mnicha Guiberta z Nogent (1053–1124). [przypis edytorski]
Bóg go widział, gdy skrył się w ogrodzie — Klaudio nawiązuje do sceny z biblijnej Księgi Rodzaju (Rdz 3, 8–11) i daje do zrozumienia, że od początku wiedział, iż schowany w ogrodowej altanie Benedyk przysłuchuje się rozmowie (akt II, scena 3). [przypis edytorski]
Bóg jest to ktoś, co widzi nas takimi, jakimi byśmy być chcieli. (…) Jestem i muszę być sam dla siebie — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 6. [przypis autorski]
Bóg jest wszędzie centrum, a nigdzie obwodem — Pascal, Myśli, II, 72, tł. T. Boy-Żeleński: „[Bóg] Jest to nieskończona kula, której środek jest wszędzie, powierzchnia nigdzie”. [przypis edytorski]
Bóg je tam leczy — Wciąż aluzja do tego cudu. [przypis tłumacza]
Bóg klęsk — Ares, który tu występuje jako bóstwo dżumy. [przypis redakcyjny]
Bóg (…) króle podający; (…) król (…) od Boga podany — wyraża się tu przekonanie, że władza królewska pochodzi wprost ze wskazania boskiego i łączy się z łaską Boga; w monarchiach dziedzicznych ta feudalna idea funkcjonowała aż do rewolucji francuskiej 1789 roku, w polskiej rzeczywistości, wobec systemu elekcyjnego, nie była tak prosta do wyprowadzenia z wizji „porządku naturalnego” i wymagała wzmacniania, takiego choćby jakie ma miejsce w Psalmodii Kochowskiego. [przypis edytorski]
Bóg (…) któremu podobało się zasmucić Rachelę w Ramie — Jr 31, 15; przywołane w Mt 2, 17–18. [przypis edytorski]
bóg łuku — Apollo, bóg sztuki i wróżbiarstwa, wspierał Trojan w czasie wojny. [przypis edytorski]
Bóg lud Izraela manną żywił — Wj 16, 2–35. [przypis edytorski]
Bóg nie daje cnoty, i że nie zdarzył się nikt, kto by go o nią prosił — Cicero, De natura Deorum [Cyceron, O naturze bogów] III, 26. [przypis tłumacza]
Bóg (…) nierząd psował — zwalczał zepsucie, grzech. [przypis redakcyjny]
Bóg nieznany — takiemu bogowi (Ignoto deo), nieznanemu, lecz pomimo to czczonemu, wystawiono ołtarz w Atenach. „Co tedy, nie znając, chwalicie, to ja wam opowiadam”, rzekł Ateńczykom św. Paweł (por. Dzieje Apostolskie XVII, 23). [przypis redakcyjny]
bóg ogniem zionący — demon zarazy, dzierżący ognistą pochodnię, która szerzy śmierć. [przypis redakcyjny]
Bóg — oryginalnie zapewne odwołanie do Dzeusa (Zeusa), którego imię stanowi źródło dla łac. ogólnego rzeczownika deus: bóg; pozostawiono pisownię wielką literą. [przypis edytorski]
bóg o trzech twarzach — w hinduizmie przedstawienie odzwierciedlające trzy aspekty jednego Boga: stwarzanie, utrzymywanie i unicestwianie wszechświata. [przypis edytorski]
Bóg ozdabia każdą literę Tory małą koroną — litery na zwoju Tory zdobne są u góry kreseczkami, które kształtem przypominają korony. Zdaniem mędrców zwracają one uwagę na różne treści. [przypis tłumacza]
bóg pioruna — Zeus. [przypis edytorski]
Bóg pobłogosławi, ojczyznę nam zbawi — fragment pieśni patriotycznej Bartoszu, Bartoszu (inaczej tzw. Krakowiak Kościuszki). [przypis edytorski]
Bóg podróżnych (mit. litew.) — Kielo Dewas. [przypis autorski]
Bóg (przez Izajasza proroka) mówił — Iz 5, 28; Jer 25, 9 i 27, 6 i 44, 10. [przypis edytorski]
bóg przyrody, naga dusza wszechświata (…) panował wówczas szatan, jedyny Bóg: dusza i przyroda — S. Przybyszewski, Synagoga szatana, „Życie” 1899, nr 4. [przypis autorski]
Bóg przyrzekł im, iż, mimo że rozproszy ich na krańce świata (…) — Jr 29, 14. [przypis tłumacza]
Bóg robi wszystko za mnie (…) bez mego współudziału — Malebranche przyjmował, że substancje duchowe i materialne nie mogą na siebie oddziaływać, związki przyczynowo-skutkowe są pozorne, a wszelkie zdarzenia, zarówno idee w umyśle, jak i ruch ciała są powodowane przez Boga, który odpowiednio je koordynuje (okazjonalizm). [przypis edytorski]
Bóg sądzi świat w sposób łagodny. Bierze pod uwagę wszystkie dobre jego cechy — wyrok Boga nie jest zbyt surowy. Jeśli na świecie jest więcej dobrych uczynków, to one przeważają. [przypis tłumacza]
Bóg sam, ustawując mężobójcom na gardle karanie, zarazem i przyczynę przydał mówiąc — Mojż 9, 6. [przypis edytorski]
Bóg się rodzi, moc truchleje — anachronizm: Pieśń o Narodzeniu Pańskim, napisana przez Franciszka Karpińskiego (1741–1825), nie mogła być śpiewana w 1410 r. [przypis edytorski]
Bóg się rodzi — moc truchleje — początek kolędy Franciszka Karpińskiego (1741–1825). [przypis redakcyjny]
bóg srebrnego łuku (mit. gr.) — Apollo, bóg słońca. [przypis edytorski]
Bóg — stylizacja staropolska: mianownik w roli wołacza. [przypis edytorski]
Bóg tak chce, łac. Deus vult — hasło przewodnie uczestników pierwszej wyprawy krzyżowej (krucjaty), rzucone w odpowiedzi na przemówienie papieża Urbana II na synodzie w Clermont (1095), wzywającego do podjęcia wielkiej chrześcijańskiej wyprawy wojennej w celu odebrania Jerozolimy i Ziemi Świętej z rąk muzułmanów. [przypis edytorski]
Bóg tak chce mieć (starop.) — taka jest wola Boga. [przypis edytorski]
Bóg taki wyrok uczynił — Mojż 4, 15. [przypis edytorski]
Bóg tak na początku świata postanowił, aby wszyscy chleb jedli w pocie czoła swego — 1 Mojż 3, 19. [przypis edytorski]
Bóg to zdejmuje nieprawości ze swego ludu — por. Ps 85 (84), 3. [przypis tłumacza]
Bóg urozmaica w ten sposób ów jedyny przepis miłości, aby zadowolić naszą ciekawość (…) — Łk 10, 42. [przypis tłumacza]
Bóg-wąż — Drakon. [przypis tłumacza]
Bóg wcielony […] Bez niego nic nie żyje w ziemskim kręgu — hymn autentyczny. [przypis autorski]
Bóg wiara, ufność szabla — skróty zam.: wiara (nadzieja zwycięstwa) w Bogu, ufność w szabli oto hasła. [przypis redakcyjny]
bóg wilkobójca — przydomek Apolla jako opiekuna i obrońcy trzody. [przypis edytorski]
Bóg wysadzi tę ziemią, jak on swą redutę — opinia o wysadzeniu reduty nr 54 przez Ordona była długo kwestią bezsporną. Pierwszą rysą w tym rycerskim rapsodzie było zjawienie się żywego Ordona, który po długiej tułaczce na obczyźnie zjawił się w kraju i począł sam pogłoski o swym czynie i zgonie prostować i za każdym razem szczegóły odmiennie przedstawiać. Skrupulatne badania K. Bartoszewicza, oparte tak na sprzecznościach wynurzeń Ordona, jak na zeznaniach gen. Mierosławskiego (Bitwa warszawska, Poznań 1887), a wreszcie na kategorycznym stwierdzeniu gen. Lewińskiego, zastępcy szefa sztabu, gen. Prądzyńskiego, zdegradowały ostatecznie Ordona z roli „patrona szańców”. Okazało się, że „gdy nieprzyjaciel wdarł się do reduty nr 54, kapitan piechoty Nowosielski wysadził ją w powietrze wraz z majorem, kilku oficerami i mnóstwem żołnierstwa rosyjskiego naturalnie, i że sam padł ofiarą swego bohaterstwa. Stwierdzenie tego faktu przez uczestniczącego w tej walce jenerała, akcentowane w jego Pamiętnikach z całą powagą i tą intencją, by położyć kres „okrutnej pomyłce”, wydzierającej „umarłemu pięknych i wielkich poświęceń zasługę”, przekreśla ostatecznie lwią część ordonowskiej legendy, odbierając jej najszczytniejszy moment: bohaterstwo dobrowolnej śmierci na straconej placówce (Bartoszewicz, Legenda o Ordonie, „Tygodnik Ilustrowany”, r. 1912, nr 46, s. 955; Bełza, Ordon czy Mickiewicz, „Kurier Warszawski”, 1911 r., nr 327; Dybowski, Drobne sprostowania o reducie Ordona, „Kurier Lwowski” 1917 r.). [przypis redakcyjny]
Bógżeć zapłać (daw.) — niech ci Bóg zapłaci. [przypis edytorski]
Bóg zabrał Ci męża — Michał Szymanowski starosta wyszogrodzki, pełen cnót domowych i obywatelskich, umarł 15 sierpnia 1789 r. [przypis autorski]
Bóg zesłał jedynego współczesnego historyka — Mojżesz: współczesny, gdyż tylko o kilka pokoleń oddalony od pierwszego człowieka. [przypis tłumacza]
bóg ziemią trzęsący — Posejdon, bóg morza, żeglarzy, trzęsień ziemi, brat Zeusa. [przypis edytorski]
Bóg zmiękczył serce moje, a Wszechmogący zatrwożył mną — Hi 23,16. [przypis autorski]
Bóg zobowiązany jest jedynie w miarę swych przyrzeczeń (…) — Mt 7, 7. [przypis tłumacza]
Bójcie się boga; jak straszny wasz los; wszak okropna i czarna Noc głowy wasze obwija i twarze… — Odyseja XX 351–357. [przypis edytorski]
Bójcie się Pana Boga, a służcie mu z całego serca waszego, bo jeśli w złości trwać będziecie… — 1 Sm 12, 24–25. [przypis edytorski]
bójne — dziś popr.: bojące się, bojaźliwe. [przypis edytorski]
Bój przewlekał się bez rezultatu; w końcu nie było innego wyjścia, tylko z bagnetem w ręku uderzyć na nieprzyjaciela… — Dwaj Juliusze, kartki z ostatnich dni ich żywota; Ożegalski, Wspomnienia krwawych czasów z r. 1863; Zieliński, Bitwy i potyczki 1863–1864. Do liczby tych siedmiu, którzy wytrwali w bohaterskim ataku, należą oprócz Juliusza Tarnowskiego: Chościakiewicz, Henryk Brockhausen kawalerzysta, obywatel z Sandomierskiego, Michał Piotrowski z Sandomierskiego, ksiądz z Przecławia, kapelan w oddziale, który poszedł z atakującymi dla przykładu bez broni, kap. Broński i jeden nie znany z nazwiska. Według książki Dwaj Juliusze pozostał przy życiu jeden z owych siedmiu, według innych źródeł dwóch: wymieniony z nazwiska Chościakiewicz, drugim byłby Piotrowski, który — jak mi z wiarygodnego źródła wiadomo — wrócił także cało z ataku. Według informacji otrzymanych od jednego z gospodarzy komorowskich, naocznego świadka stoczonej tam bitwy, Juliusz Tarnowski zginął w zagrodzie Hajskiego. [przypis autorski]
Bój się, synu miły, Pana Boga i króla! — Prz 24, 21. [przypis edytorski]
bójże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]
bólny (gw.) — zbolały, bolesny. [przypis edytorski]
Ból to owoc, Bóg tego owocu nie rodzi… — Wiktor Hugo, Les contemplations (Kontemplacje). [przypis edytorski]
ból w krzyżu — ból w dolnej części pleców (kręgosłupa i miednicy). [przypis edytorski]
ból życia — por. niem. Weltschmertz. [przypis edytorski]
bór — duży las iglasty. [przypis edytorski]
bórg (daw.) — kredyt, pożyczka. [przypis edytorski]
Bór w lewo — strumień w prawo — a oni w półkole. — „Tatarzy radzi się potykają w polu równym, pułki swe wokoło zgromadziwszy szykiem zakrzywionym, który pospolicie ludzie rycerscy marsowym tańcem zowią, a na pierwszym potkaniu tak gęste strzały puszczają, jako najgęstszy grad”. Kronika Gwagnina, tłumaczenia Paszkowskiego, kar. 593. „Tatarowie zaś zwykłym tańcem, a na kształt półmiesiąca zakrzywionym szykiem, różnie się rozstrzelili”. Kronika Marcina Stryjkowskiego, karta 345 [Kronika Gwagnina, tłumaczenia Paszkowskiego: Aleksander Gwagnin (zm. 1614), rodem Włoch z Werony, (otrzymał później indygenat [indygenat:obywatelstwo, uznanie obcego szlachectwa; Red. WL]) naprzód żołnierz, „kawaler przepasany i dowódca jazdy Jego król. Mości”, na starość dziejopisarz i geograf, autor wydanej w r. 1578 u Wierzbięty w Krakowie: Sarmatiae Europeae descriptio; Kronika Marcina Stryjkowskiego. — Która przedtem nigdy światła nie widziała, kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi… wyszła po raz pierwszy w Królewcu 1582 r.; J. U.]. [przypis autorski]
bóść — uderzać czymś ostrym. [przypis edytorski]
