Przypisy

Goliszew — wieś w woj. wielkopolskim, w pow. kaliskim, w gm. Żelazków; ok. 40 km na płn.-wsch. od Ostrowa Wielkopolskiego. [przypis edytorski]

Goljat — dziś popr. pisownia: Goliat. [przypis edytorski]

Golkonda — daw. miasto i forteca w płd. części Indii, położone w pobliżu kopalń diamentów i słynące z bogactwa; w XVI w. było niepodległym państwem, w 1687 r. zostało zdobyte i zniszczone przez armię Wielkich Mongołów. [przypis edytorski]

Golkonda — miasto i forteca w płd.-śr. Indiach, zbudowane w XII w., od 1512 r. będące niepodległym państwem; w pobliżu Golkondy znajdowały się kopalnie diamentów, w XVI i XVII w. Golkonda była symbolem bogactwa. [przypis edytorski]

Golkonda — starożytne miasto w środkowej części Indii, słynne ze swojej szlifierni diamentów; tu przen.: niewyczerpane źródło bogactwa. [przypis edytorski]

Golkonda — twierdza w Indiach, położona w pobliżu kopalń diamentów; w XVI–XVII w. kwitnący ośrodek handlu diamentami i biżuterią; zyskała legendarną sławę królestwa niezmiernych bogactw i skarbów. [przypis edytorski]

Golkonda — twierdza w płd.-śr. Indiach, położona w pobliżu kopalń diamentów; w XVI w. stolica państwa noszącego tę samą nazwę; w XVI–XVII w. kwitnący ośrodek handlu diamentami i biżuterią; zyskała legendarną sławę królestwa niezmiernych bogactw i skarbów; w 1687 zdobyta i zniszczona przez cesarza Wielkich Mogołów Aurangzeba. [przypis edytorski]

Golkonda — twierdza w płd.-śr. Indiach, położona w pobliżu kopalń diamentów; w XVI w. stolica państwa noszącego tę samą nazwę; w XVI–XVII w. kwitnący ośrodek handlu diamentami i biżuterią; zyskała legendarną sławę królestwa niezmiernych bogactw i skarbów. [przypis edytorski]

Golkonda — twierdza w płd.-śr. Indiach, w pobliżu Hajdarabadu, w XVI w. stolica państwa noszącego tę samą nazwę. W rejonie Golkondy znajdowały się słynne kopalnie diamentów, z których pochodzą najbardziej znane z tych kamieni, m.in. brylant Koh-i-noor. Golkonda stanowiła w XVI–XVII w. kwitnący ośrodek handlu diamentami i biżuterią, stąd zyskała sobie legendarną sławę królestwa niezmiernych bogactw i skarbów. [przypis edytorski]

Golkonda — wybudowana w XII w. w granitowej skale forteca, usytuowana w środkowych Indiach, na wyżynie Dekan, w pobliżu miasta Hajdarabad; zanim w XVII w. została zdobyta i zniszczona przez cesarza Wielkich Mogołów Aurangzeba, Golkonda (przez kilkadziesiąt lat stolica królestwa o tej samej nazwie) słynęła z wysokiej kultury miejskiej (imponująca architektura, budynki użyteczności publicznej, kanalizacja) oraz bogactwa, ponieważ w pobliżu znajdowały się kopalnie diamentów, a miejscowi rzemieślnicy trudnili się wyrobem biżuterii; z tego rejonu pochodzić ma słynny diament Koh-i-Noor, który przez setki lat przechodził na własność różnych władców (z reguły drogą rabunku), a w 1850 r. został skonfiskowany przez wojsko angielskie po powstaniu sipajów i włączony do klejnotów koronnych Wielkiej Brytanii: zdobi koronę królowej przechowywaną w twierdzy Tower w Londynie. [przypis edytorski]

Golkond — twierdza w płd.-śr. Indiach, w pobliżu Hajdarabadu, w XVI w. stolica państwa noszącego tę samą nazwę. W rejonie Golkondy znajdowały się słynne kopalnie diamentów, z których pochodzą najbardziej znane z tych kamieni, m.in. brylant Koh-i-noor. Golkonda stanowiła w XVI–XVII w. kwitnący ośrodek handlu diamentami i biżuterią, stąd zyskała sobie legendarną sławę królestwa niezmiernych bogactw i skarbów. [przypis edytorski]

golone pałki — zakonnicy: tzw. tonsura, charakterystyczne dla mnichów kółko wygolone na głowie, oznaczała przynależność do stanu duchownego. [przypis edytorski]

golus a. galut (hebr. גלות) — wygnanie, niewola, deportacja; pojęcie określające stan i przeżycia ludu pozbawionego swej ojczyzny, poczucie wyobcowania w krajach osiedlenia; jedno z najważniejszych pojęć określających kondycję narodu żydowskiego, żyjącego w diasporze. Diaspora żydowska rozpoczęła się w VI wieku p.n.e. niewolą babilońską. Sytuacja narodu żydowskiego pogorszyła się znacznie po upadku powstania antyrzymskiego i zburzeniu Drugiej Świątyni w 70 n.e. Kiedy w 135 r. upadło powstanie Szymona Bar Kochby, cesarz Hadrian zakazał Żydom wstępu do Jerozolimy; zostali oni rozproszeni po całym Imperium Rzymskim. [przypis edytorski]

Gombrowicz, Witold (1904–1969) — pisarz i dramaturg, autor powieści Ferdydurke i Trans-atlantyk, dramatu Ślub oraz Dzienników. Charakterystyczna była dla niego przekorna pochwała niedojrzałości oraz zwrócenie uwagi na rolę narzuconej zewnątrz formy („gęby”) w kontaktach międzyludzkich. [przypis edytorski]

Gombrowicz, Witold (1904–1969) — pisarz i dramaturg, autor powieści Ferdydurke i Trans-atlantyk, dramatu Ślub oraz Dzienników. Charakterystyczna była dla niego przekorna pochwała niedojrzałości oraz zwrócenie uwagi na rolę narzuconej zewnątrz formy („gęby”) w kontaktach międzyludzkich. [przypis edytorski]

Gombrowicz, Witold (1904–1969) — powieściopisarz, nowelista i dramaturg polski, z wykształcenia prawnik; debiutował zbiorem opowiadań Pamiętnik z okresu dojrzewania (1933), pisywał felietony literackie i recenzje w „Kurierze Porannym” i in. czasopismach, obracał się w warszawskich kręgach młodych pisarzy i intelektualistów w warszawskich kawiarniach Zodiak i Ziemiańska. Wydana pod koniec 1937 r. powieść Ferdydurke utwierdziła jego pozycję jako pisarza; przed wybuchem II wojny światowej opublikował jeszcze w czasopiśmie „Skamander” opowiadania: Na kuchennych schodach (1937) oraz Szczur, tragifarsę Iwona, księżniczka Burgunda (1938), a także (pod pseudonimem) powieść Opętani (1939). W przededniu wojny wyjechał do Argentyny; pozostał na emigracji do końca życia. [przypis edytorski]

gomółka — bryła sera. [przypis edytorski]

gomółka — bryła sera uformowana w owalny kształt. [przypis edytorski]

gomółka (daw.) — szybka, tafla szklana. [przypis edytorski]

gomółka — niewielka, okrągła szybka. [przypis edytorski]

gomółka — uformowany w owalny kształt zazwyczaj twaróg a. masło. [przypis edytorski]

gomon — bajkowy pochód zwierząt, roślin i kamieni. [przypis edytorski]

gomon (daw.) — hałas, wrzawa. [przypis edytorski]

gomon (daw.) — hałas; zwada, kłótnia. [przypis edytorski]

gomon (daw.) — wrzawa, hałas, zamieszanie, awantura; bajeczny, malowniczy pochód. [przypis edytorski]

gomonić (daw.) — hałasować. [przypis edytorski]

Gomora — jedno z biblijnych miast nad M. Martwym, zniszczonych przez Boga deszczem ognia i siarki z powodu grzechu i zepsucia. [przypis edytorski]

Gomulicki, Juliusz Wiktor (1909–2006) — varsavianista, wydawca m. in. dzieł Cypriana Kamila Norwida. [przypis edytorski]

Gomulicki, Wiktor Teofil (1848–1919) — pseud. „Fantazy”, poeta, powieściopisarz, eseista, kolekcjoner, warsawianista, jeden z twórców pol. pozytywizmu; autor m.in. powieści Cudna mieszczka (1897), Miecz i łokieć (1903), Ciury (1907), Siódme amen IMC Pana Mokrzeckiego (1910) Car widmo (1911), Bój olbrzymów (1913), Niedziela Romcia (1896) oraz autobiograficznych Wspomnień niebieskiego mundurka (1906); tłumacz Charlesa Baudelaire'a. [przypis edytorski]

gońce — dziś popr. forma M. lm: gońcy. [przypis edytorski]

gończak — myśliwski pies gończy. [przypis edytorski]

gończy — tu: goniec. [przypis edytorski]

gon bobrowy — siedlisko bobrów. [przypis edytorski]

Goncourt — bracia Jules i Edmond (1822–1896), pisarz krytyk i wydawca. [przypis edytorski]

gon (daw.) — gonitwa, pogoń, polowanie. [przypis edytorski]

gondoły — dziś popr. forma D.lp: gondoli. [przypis edytorski]

gon — dziś: gonitwa. [przypis edytorski]

gonfalonier — w średniowiecznych republikach włoskich wysoki urzędnik, sprawujący naczelną władzę w mieście. [przypis edytorski]

gonfalonier (z wł. gonfaloniere: chorąży) — wyższy urzędnik miejski (początkowo: zwierzchnik milicji miejskiej) we Włoszech w okresie średniowiecza i renesansu, kiedy miasta włoskie stanowiły osobne, niekiedy potężne republiki; w XVI–XVII w. byli to cywilni zarządcy miasta (burmistrzowie) i w miastach takich jak Bolonia czy Florencja rekrutowali się z najpotężniejszych rodów; tu: gonfalonier iron., w znaczeniu pierwotnym, tj. dowódca oddziału (tu: karierowiczów), noszący jego sztandar (gonfalone). [przypis edytorski]

gonflon — zapewne z fr. gonflé: wzdęty, nadęty. [przypis edytorski]

gonić na ostre (daw.) — ścierać się bronią ostrą w bitwie. [przypis edytorski]

gonić na ostre (daw.) — ścierać się bronią ostrą w walce. [przypis edytorski]

gonić na ostre — pojedynkować się konno na ostre, nie zaś stępione kopie a. włócznie. [przypis edytorski]

gonić na ostre (starop.) — brać udział w pojedynkach na kopie. [przypis edytorski]

gonić na ostre — walczyć na kopie. [przypis edytorski]

gonić skowronka na grudzie (przysł.) — uganiać się za rzeczą nieosiągalną; oddawać się bezcelowym działaniom. [przypis edytorski]

gonić — tu: wyganiać. [przypis edytorski]

gonić w piętkę — być niekonsekwentnym. [przypis edytorski]

goniec Jowisza — orzeł. [przypis edytorski]

„Goniec wielkopolski” — dziennik, ukazujący się w Poznaniu w latach 1850–1851. [przypis edytorski]

gonienie „lisa” — tradycyjna zabawa dla dzieci Chodzi lisek koło drogi. [przypis edytorski]

Goniglis (mit. litew.) — bożek pastuchów. [przypis edytorski]

gonitwa — tu: turniej rycerski. [przypis edytorski]

gonitwy w szrankach — konkurencje konne na turnieju rycerskim odbywające się na ogrodzonym placu. [przypis edytorski]

gonkas (lenk.) — prienamis, veranda. [przypis edytorski]

gonkas — priebutis, veranda. [przypis edytorski]

gonna Masia (starop.) — Marysia latawiec; taka, która lata (podąża) za orszakiem dworskim. [przypis edytorski]

gon — neol. rzeczownik utworzony od czasownika: gonić, synonim wyrazu: pęd. [przypis edytorski]

gonno (daw.) — strzeliście; por. gonny: śmigły, wybujały, wysoki i prosty. [przypis edytorski]

gonny (daw.) — smukły, wysoki. [przypis edytorski]

gonny (daw.) — wysoki, smukły. [przypis edytorski]

gonny — o drzewach: wybujały, wysoki i prosty. [przypis edytorski]

gonny (o drzewie) — wysoki i prosty. [przypis edytorski]

gonny — tutaj: wysoki, prosty. [przypis edytorski]

gonny — wysoki i prosty, strzelisty (o drzewach). [przypis edytorski]

gonochoryzm (biol. — rozdzielnopłciowość, występowanie w obrębie jednego gatunku osobników dwóch odmiennych płci. [przypis edytorski]

Gonta, Iwan (1705–1768) — chłop ukraiński, w 1768 r. sprawował funkcję setnika nadwornej milicji wojewody kijowskiego Franciszka Salezego Potockiego; pod Humaniem (skąd pochodził) przeszedł wraz ze swoim pułkiem na stronę hajdamaków Maksyma Żeleźniaka i wziął udział w rzezi humańskiej, stając się jednym z przywódców koliszczyzny; chłopi ukraińscy obwołali go księciem humańskim; został schwytany podstępem przez wojska rosyjskie i wydany w ręce wojewody halickiego Franciszka Ksawerego Branickiego, na jego rozkaz torturowany (obdzierany żywcem ze skóry) i stracony we wsi Serby k. Mohylowa; jest bohaterem poematu Tarasa Szewczenki Hajdamacy z 1841 r. [przypis edytorski]

Gonta, Iwan (1705–1768) — chłop ukraiński, w 1768 r. sprawował funkcję setnika nadwornej milicji wojewody kijowskiego Franciszka Salezego Potockiego; pod Humaniem (skąd pochodził) przeszedł wraz ze swoim pułkiem na stronę hajdamaków Maksyma Żeleźniaka i wziął udział w rzezi humańskiej, stając się jednym z przywódców koliszczyzny; chłopi ukraińscy obwołali go księciem humańskim; został schwytany podstępem przez wojska rosyjskie i wydany w ręce wojewody halickiego Franciszka Ksawerego Branickiego, na jego rozkaz torturowany (obdzierany żywcem ze skóry) i stracony we wsi Serby k. Mohylowa; jest bohaterem poematu Tarasa Szewczenki Hajdamacy z 1841 r. [przypis edytorski]

Gontaut-Biron, Armand de (1524–1592) — marszałek Francji (od 1576) za panowania Henryka IV. Podczas wojny przeciwko Lidze Katolickiej oblegał Rouen; pod jego dowództwem w kampanii brał udział jego syn, Charles de Gontaut-Biron (1562–1602). [przypis edytorski]

gont — deseczka z drewna drzewa iglastego o specjalnym kształcie; gonty używane są do pokrycia dachu, łączy się je ze sobą, wsuwając jedną deseczkę w drugą. [przypis edytorski]

gont — drewniana deseczka służąca do krycia dachów. [przypis edytorski]

gont — mała, odpowiednio uformowana deska; z gontów sporządzano dawniej pokrycia dachów. [przypis edytorski]

gont — odpowiednio uformowana deseczka z drewna iglastego służąca do krycia dachu. [przypis edytorski]

gontowa strzecha — dach pokryty nachodzącymi na siebie deseczkami. [przypis edytorski]

gontowy dach — dach pokryty nachodzącymi na siebie deseczkami. [przypis edytorski]

gontowy — kryty drewnianymi deseczkami (gontem). [przypis edytorski]

gontowy — zbudowany z gontów, deseczek z drewna drzewa iglastego o specjalnym kształcie, które połączone przez wsunięcie jednej w drugą tworzą pokrycie dachu. [przypis edytorski]

gontowy — zrobiony z gontu, czyli deseczek do pokrywania dachu. [przypis edytorski]

gont — wąska deseczka służąca do pokrywania dachu; także: pokrycie z takich deseczek. [przypis edytorski]

gontyna (daw.) — świątynia. [przypis edytorski]

gontyna (daw.) — świątynia, zwł. pogańska. [przypis edytorski]

gontyna — świątynia przedchrześcijańska u Słowian. [przypis edytorski]

gontyna — świątynia przedchrześcijańska (właśc. kącina; także: kupiszta). [przypis edytorski]

gontyna — świątynia; rodzaj przedchrześcijańskiej budowli sakralnej u Słowian. [przypis edytorski]

Gonzalwa z Kordoby, właśc. Gonzalo Fernández de Córdoba (1453–1515) — hiszp. generał i reformator wojskowy, dzięki któremu Hiszpania w XVI w. stała się jedną z największych potęg militarnych w Europie; nazywany „Wielkim Kapitanem” (hiszp. El Gran Capitán), walczył w wojnie z Grenadą oraz w wojnach włoskich. [przypis edytorski]

go — ów moment. [przypis edytorski]

good boy (ang.) — dobry chłopak. [przypis edytorski]

Good bye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]

good bye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]

good-bye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]

goodbye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]

Good bye, Mr ben Ali (ang.) — Do widzenia, panie ben Ali a. Żegnaj, panie ben Ali. [przypis edytorski]

Good morning (ang.) — dzień dobry. [przypis edytorski]

Good night… — słowa Julii wypowiedziane do Romea z tragedii Romeo i Julia ze sceny drugiej aktu II w przekładzie Józefa Paszkowskiego: „Bądź zdrów! i zaśnij z tak błogim spokojem,/ Jaki, z twej łaski, czuję w sercu mojem”. Red. WL. [przypis edytorski]

Good Save the King — pol. Boże, chroń Króla, hymn państwowy Wielkiej Brytanii oraz hymn królewski jej byłych kolonii. [przypis edytorski]

Goodwins Sands — piaszczysta mielizna u wschodniego wybrzeża Anglii, w pobliżu głównych szlaków żeglugowych. [przypis edytorski]

Go on! (ang.) — Jazda! [przypis edytorski]

Gopher Prairie — fikcyjne miasto w stanie Minnesota w USA w powieści Ulica Główna (oryg. Main Street, wyd. 1920) Harry'ego Sinclaira Lewisa. [przypis edytorski]

Goplana rozmiłowana w Grabcu — w tragedii Słowackiego Balladyna Goplana, nimfa, królowa Gopła, zakochała się w uratowanym przez siebie Grabcu, prostaku i pijaku. [przypis edytorski]

gorącemi — dziś popr.: gorącymi. [przypis edytorski]