Przypisy

gon bobrowy — siedlisko bobrów. [przypis edytorski]

Goncourt — bracia Jules i Edmond (1822–1896), pisarz krytyk i wydawca. [przypis edytorski]

gon (daw.) — gonitwa, pogoń, polowanie. [przypis edytorski]

gondoły — dziś popr. forma D.lp: gondoli. [przypis edytorski]

gon — dziś: gonitwa. [przypis edytorski]

gonfalonier — w średniowiecznych republikach włoskich wysoki urzędnik, sprawujący naczelną władzę w mieście. [przypis edytorski]

gonfalonier (z wł. gonfaloniere: chorąży) — wyższy urzędnik miejski (początkowo: zwierzchnik milicji miejskiej) we Włoszech w okresie średniowiecza i renesansu, kiedy miasta włoskie stanowiły osobne, niekiedy potężne republiki; w XVI–XVII w. byli to cywilni zarządcy miasta (burmistrzowie) i w miastach takich jak Bolonia czy Florencja rekrutowali się z najpotężniejszych rodów; tu: gonfalonier iron., w znaczeniu pierwotnym, tj. dowódca oddziału (tu: karierowiczów), noszący jego sztandar (gonfalone). [przypis edytorski]

gonflon — zapewne z fr. gonflé: wzdęty, nadęty. [przypis edytorski]

gonić na ostre (daw.) — ścierać się bronią ostrą w bitwie. [przypis edytorski]

gonić na ostre (daw.) — ścierać się bronią ostrą w walce. [przypis edytorski]

gonić na ostre — pojedynkować się konno na ostre, nie zaś stępione kopie a. włócznie. [przypis edytorski]

gonić na ostre (starop.) — brać udział w pojedynkach na kopie. [przypis edytorski]

gonić na ostre — walczyć na kopie. [przypis edytorski]

gonić skowronka na grudzie (przysł.) — uganiać się za rzeczą nieosiągalną; oddawać się bezcelowym działaniom. [przypis edytorski]

gonić — tu: wyganiać. [przypis edytorski]

gonić w piętkę — być niekonsekwentnym. [przypis edytorski]

goniec Jowisza — orzeł. [przypis edytorski]

„Goniec wielkopolski” — dziennik, ukazujący się w Poznaniu w latach 1850–1851. [przypis edytorski]

gonienie „lisa” — tradycyjna zabawa dla dzieci Chodzi lisek koło drogi. [przypis edytorski]

Goniglis (mit. litew.) — bożek pastuchów. [przypis edytorski]

gonitwa — tu: turniej rycerski. [przypis edytorski]

gonitwy w szrankach — konkurencje konne na turnieju rycerskim odbywające się na ogrodzonym placu. [przypis edytorski]

gonkas (lenk.) — prienamis, veranda. [przypis edytorski]

gonkas — priebutis, veranda. [przypis edytorski]

gonna Masia (starop.) — Marysia latawiec; taka, która lata (podąża) za orszakiem dworskim. [przypis edytorski]

gon — neol. rzeczownik utworzony od czasownika: gonić, synonim wyrazu: pęd. [przypis edytorski]

gonno (daw.) — strzeliście; por. gonny: śmigły, wybujały, wysoki i prosty. [przypis edytorski]

gonny (daw.) — smukły, wysoki. [przypis edytorski]

gonny (daw.) — wysoki, smukły. [przypis edytorski]

gonny — o drzewach: wybujały, wysoki i prosty. [przypis edytorski]

gonny (o drzewie) — wysoki i prosty. [przypis edytorski]

gonny — tutaj: wysoki, prosty. [przypis edytorski]

gonny — wysoki i prosty, strzelisty (o drzewach). [przypis edytorski]

gonochoryzm (biol. — rozdzielnopłciowość, występowanie w obrębie jednego gatunku osobników dwóch odmiennych płci. [przypis edytorski]

Gonta, Iwan (1705–1768) — chłop ukraiński, w 1768 r. sprawował funkcję setnika nadwornej milicji wojewody kijowskiego Franciszka Salezego Potockiego; pod Humaniem (skąd pochodził) przeszedł wraz ze swoim pułkiem na stronę hajdamaków Maksyma Żeleźniaka i wziął udział w rzezi humańskiej, stając się jednym z przywódców koliszczyzny; chłopi ukraińscy obwołali go księciem humańskim; został schwytany podstępem przez wojska rosyjskie i wydany w ręce wojewody halickiego Franciszka Ksawerego Branickiego, na jego rozkaz torturowany (obdzierany żywcem ze skóry) i stracony we wsi Serby k. Mohylowa; jest bohaterem poematu Tarasa Szewczenki Hajdamacy z 1841 r. [przypis edytorski]

Gonta, Iwan (1705–1768) — chłop ukraiński, w 1768 r. sprawował funkcję setnika nadwornej milicji wojewody kijowskiego Franciszka Salezego Potockiego; pod Humaniem (skąd pochodził) przeszedł wraz ze swoim pułkiem na stronę hajdamaków Maksyma Żeleźniaka i wziął udział w rzezi humańskiej, stając się jednym z przywódców koliszczyzny; chłopi ukraińscy obwołali go księciem humańskim; został schwytany podstępem przez wojska rosyjskie i wydany w ręce wojewody halickiego Franciszka Ksawerego Branickiego, na jego rozkaz torturowany (obdzierany żywcem ze skóry) i stracony we wsi Serby k. Mohylowa; jest bohaterem poematu Tarasa Szewczenki Hajdamacy z 1841 r. [przypis edytorski]

Gontaut-Biron, Armand de (1524–1592) — marszałek Francji (od 1576) za panowania Henryka IV. Podczas wojny przeciwko Lidze Katolickiej oblegał Rouen; pod jego dowództwem w kampanii brał udział jego syn, Charles de Gontaut-Biron (1562–1602). [przypis edytorski]

gont — deseczka z drewna drzewa iglastego o specjalnym kształcie; gonty używane są do pokrycia dachu, łączy się je ze sobą, wsuwając jedną deseczkę w drugą. [przypis edytorski]

gont — drewniana deseczka służąca do krycia dachów. [przypis edytorski]

gont — mała, odpowiednio uformowana deska; z gontów sporządzano dawniej pokrycia dachów. [przypis edytorski]

gont — odpowiednio uformowana deseczka z drewna iglastego służąca do krycia dachu. [przypis edytorski]

gontowa strzecha — dach pokryty nachodzącymi na siebie deseczkami. [przypis edytorski]

gontowy dach — dach pokryty nachodzącymi na siebie deseczkami. [przypis edytorski]

gontowy — kryty drewnianymi deseczkami (gontem). [przypis edytorski]

gontowy — zbudowany z gontów, deseczek z drewna drzewa iglastego o specjalnym kształcie, które połączone przez wsunięcie jednej w drugą tworzą pokrycie dachu. [przypis edytorski]

gontowy — zrobiony z gontu, czyli deseczek do pokrywania dachu. [przypis edytorski]

gont — wąska deseczka służąca do pokrywania dachu; także: pokrycie z takich deseczek. [przypis edytorski]

gontyna (daw.) — świątynia. [przypis edytorski]

gontyna (daw.) — świątynia, zwł. pogańska. [przypis edytorski]

gontyna — świątynia przedchrześcijańska u Słowian. [przypis edytorski]

gontyna — świątynia przedchrześcijańska (właśc. kącina; także: kupiszta). [przypis edytorski]

gontyna — świątynia; rodzaj przedchrześcijańskiej budowli sakralnej u Słowian. [przypis edytorski]

Gonzalwa z Kordoby, właśc. Gonzalo Fernández de Córdoba (1453–1515) — hiszp. generał i reformator wojskowy, dzięki któremu Hiszpania w XVI w. stała się jedną z największych potęg militarnych w Europie; nazywany „Wielkim Kapitanem” (hiszp. El Gran Capitán), walczył w wojnie z Grenadą oraz w wojnach włoskich. [przypis edytorski]

go — ów moment. [przypis edytorski]

good boy (ang.) — dobry chłopak. [przypis edytorski]

good bye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]

Good bye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]

good-bye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]

goodbye (ang.) — do widzenia. [przypis edytorski]

Good bye, Mr ben Ali (ang.) — Do widzenia, panie ben Ali a. Żegnaj, panie ben Ali. [przypis edytorski]

Good morning (ang.) — dzień dobry. [przypis edytorski]

Good night… — słowa Julii wypowiedziane do Romea z tragedii Romeo i Julia ze sceny drugiej aktu II w przekładzie Józefa Paszkowskiego: „Bądź zdrów! i zaśnij z tak błogim spokojem,/ Jaki, z twej łaski, czuję w sercu mojem”. Red. WL. [przypis edytorski]

Good Save the King — pol. Boże, chroń Króla, hymn państwowy Wielkiej Brytanii oraz hymn królewski jej byłych kolonii. [przypis edytorski]

Goodwins Sands — piaszczysta mielizna u wschodniego wybrzeża Anglii, w pobliżu głównych szlaków żeglugowych. [przypis edytorski]

Go on! (ang.) — Jazda! [przypis edytorski]

Gopher Prairie — fikcyjne miasto w stanie Minnesota w USA w powieści Ulica Główna (oryg. Main Street, wyd. 1920) Harry'ego Sinclaira Lewisa. [przypis edytorski]

Goplana rozmiłowana w Grabcu — w tragedii Słowackiego Balladyna Goplana, nimfa, królowa Gopła, zakochała się w uratowanym przez siebie Grabcu, prostaku i pijaku. [przypis edytorski]

gorącemi — dziś popr.: gorącymi. [przypis edytorski]

gorące źródła — hebr. הימם (hajemim): słowo o niepewnym znaczeniu. Talmud (TB, Pesachim 54a) odczytuje to jako ‘muły’, «skrzyżował osła z klaczą, a ta urodziła muła», zob. Raszi do 36:24. [przypis edytorski]

gorąc (gw.) — gorąco. [przypis edytorski]

gorącość duszna (daw.) — zapał w duszy. [przypis edytorski]

gorącość — dziś: gorąco a. ciepłota. [przypis edytorski]

gorącość — dziś: gorąco; przen. żarliwość, zapał. [przypis edytorski]

gorącość — dziś: gorąco. [przypis edytorski]

gorącość — dziś popr. forma rzecz. r.n.: gorąco. [przypis edytorski]

gorącośmy (…) byli przywiązani — inaczej: gorąco byliśmy przywiązani (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

gorąco uczonego współczuje — dziś popr.: gorąco uczonemu współczuje. [przypis edytorski]

gorącożółty (gw.) — pomarańczowy. [przypis edytorski]

gorących a świeżych — domyślnie: batów, razów. [przypis edytorski]

gorącymi słowy — dziś popr. forma N.lm: (…) słowami. [przypis edytorski]

gorący napój — tu: trunek, napój alkoholowy. [przypis edytorski]

gorączka bagienna — malaria, tropikalna choroba pasożytnicza przenoszona przez komary, objawiająca się nawracającą gorączką i silnymi dreszczami. Dawniej uważano, że jej przyczyną są szkodliwe wyziewy bagienne; przypuszczenie, że powoduje ją zakażenie pierwotniakami przenoszonymi przez komary, pojawiło się dopiero w latach 80. XIX w. i zostało potwierdzone odkryciem przez Ronalda Rossa cyklu rozwojowego zarodźca malarii (nagroda Nobla w 1902). [przypis edytorski]

gorączka — człowiek porywczy, popędliwy. [przypis edytorski]

gorączka plamista — choroba zakaźna wywołana ukąszeniem przez kleszcze. [przypis edytorski]

gorączka — przen. o osobie popędliwej, porywczej. [przypis edytorski]

gorączka — przen.: popędliwość. [przypis edytorski]

Gorączka złota — niema komedia filmowa z 1925, w reż. Charliego Chaplina, jeden z jego najsłynniejszych filmów. [przypis edytorski]

gorą — dziś popr.: goreją, płoną. [przypis edytorski]

gorą — płoną. [przypis edytorski]

Goralenvolk — dosł.: naród góralski. Idea ukształtowana przez działacza przedwojennego Obozu Zjednoczenia Narodowego (tzw. Ozonu) Henryka Szatkowskiego i podjęta przez Niemców, którzy we wrześniu 1939 r. zajęli Podhale; głosiła ona, że górale są z pochodzenia rasą aryjską, odrębną od otaczających je ludów słowiańskich i zbliżoną do narodu niem.; przedstawiciele Goralenvolk pod przewodnictwem Wacława Krzeptowskiego udali się z delegacją, aby przywitać gubernatora generalnego z ramienia Niemiec hitlerowskich, Hansa Franka, kiedy w listopadzie 1939 r. przybył na Wawel w Krakowie, aby objąć swoje stanowisko (został uhonorowany złotą ciupagą). Wacław Krzeptowski, przed wojną prezes Stronnictwa Ludowego w powiecie nowotarskim, stał się prezesem Goralenverein (powstałego w miejsce rozwiązanego Związku Górali). Wkrótce utworzono góralskie instytucje: szkołę podstawową (Goralische Volksschule), zawodową (Goralische Berufschule für Volkskunst) i odrębny góralski narodowy klub sportowy (Goralische Heimatsdienst); ludności Podhala zaoferowano specjalne paszporty oznakowane literą G, które część ludności przyjęła, tworząc odrębną grupę volksdeutschów (tzw. etnicznych Niemców, członków mniejszości niemieckiej). [przypis edytorski]

gorčius — indas, kuriame telpa apie tris litrus. [przypis edytorski]

Gorczyczka — W tekście sztuki występuje jako Musztardka. [przypis edytorski]

Gorczyński, Bolesław (1880–1944) — pisarz, dyrektor teatrów; w 1921 założyciel i dyrektor warszawskiego teatru im. Bogusławskiego; zasłynął swoimi utworami naturalistycznymi: Bagienkiem (1907) i Rzeczywistością. [przypis edytorski]

Gordon Bow, Clara (1905–1965) — amerykańska aktorka filmowa niezwykle popularna w epoce kina niemego, symbol seksu lat 20. XX wieku. [przypis edytorski]

Gordon, Charles George (1833–1885) — brytyjski oficer i administrator realizujący kolonialną politykę Wielkiej Brytanii w Chinach, Egipcie i Sudanie; gubernator Sudanu (1877–1879; 1884–1885); blisko rok oblegany w Chartumie przez oddziały Mahdiego, zginął po zdobyciu miasta przez powstańców. [przypis edytorski]

gordyjski węzeł — bardzo splątany węzeł zawiązany przez mitycznego króla Gordiosa w świątyni Zeusa w mieście Gordion w Azji Mniejszej, łączący jarzmo ofiarnego wozu z dyszlem. Przepowiednia głosiła, że człowiek, któremu uda się rozwiązać węzeł, zostanie władcą całej Azji. Aleksander Macedoński przeciął węzeł mieczem. Przenośnie węzłem gordyjskim nazywa się skomplikowany problem, trudną do rozwiązania sprawę. [przypis edytorski]

gordyjski węzeł — przen. skomplikowany problem, trudna do rozwiązania sprawa; bardzo splątany węzeł zawiązany przez mitycznego króla Gordiosa w świątyni Zeusa w mieście Gordion w Azji Mniejszej, łączący jarzmo ofiarnego wozu z dyszlem; przepowiednia głosiła, że człowiek, któremu uda się rozwiązać węzeł, zostanie władcą całej Azji; Aleksander Macedoński przeciął węzeł mieczem. [przypis edytorski]

goręczszych (starop. forma) — gorętszych. [przypis edytorski]

gorętwa (daw.) — gorączka. [przypis edytorski]

goreć a. gorzeć (daw.) – płonąć, palić się. [przypis edytorski]