Przypisy

oszyte — dziś: obszyte. [przypis edytorski]

oszyty — dziś: obszyty. [przypis edytorski]

oszyty — dziś popr. obszyty. [przypis edytorski]

otaborzyć się — przygotować tabor, szykować się do drogi. [przypis edytorski]

Otaczał blaskiem potęgi i chwały… — fragment utworu Boże, coś Polskę…, polskiej pieśni religijnej o charakterze patriotycznym. [przypis edytorski]

Otaiti — dawna nazwa wyspy Tahiti. [przypis edytorski]

O! tak, Lasze, po Słucz nasze — Tak, Polaku (Lachu), po Słucz nasze (włości, ziemie). [przypis edytorski]

otaklowany — o statku: olinowany, tu: wyposażony (w liny, maszty, żagle) i przygotowany do żeglugi w odpowiedni sposób. [przypis edytorski]

otaksować — opodatkować; tu: ocenić. [przypis edytorski]

otawa (gw.) — drugi pokos trawy. [przypis edytorski]

otawa — trawa odrastająca po uprzednim skoszeniu. [przypis edytorski]

otawisko — łąka zarośnięta otawą (trawą wyrastającą po pierwszych sianokosach). [przypis edytorski]

Otchłań a. limbus (łac.) — w teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz ludzi, którzy zmarli bez chrztu, ale nie popełnili grzechów, które uzasadniałyby ich potępienie, nie mogą więc znaleźć się w niebie, ale też nie doświadczają męki piekielnej; jej częścią jest limbus puerorum, otchłań niemowląt. [przypis edytorski]

otchłań Platona — w oryginale: l'antre de Platon en sa Republique, tj. „jaskinię Platona z jego Państwa”, chodzi o metaforę z ks. VII tego dzieła. [przypis edytorski]

otchniony (daw.) — owiany. [przypis edytorski]

Otcze atamane! Każe prosto cheruwym. Takoho my i ne baczyły (ukr.) — Ojcze atamanie! Wydaje się, po prostu cherubinek. Takiego jeszcze nie widzieliśmy. [przypis edytorski]

otczestwo (ros.) — imię odojcowskie, w języku rosyjskim umieszczane pomiędzy imieniem a nazwiskiem, np. Iwan Aleksandrowicz (tj. syn Aleksandra) Chlestakow; używane razem z imieniem przy zwracaniu się z szacunkiem do innej osoby lub mówieniu o niej, np. „Iwanie Aleksandrowiczu”. [przypis edytorski]

otczizna (ros.) — ojczyzna. [przypis edytorski]

otęcza (daw.) — aureola. [przypis edytorski]

otęcza (rzad.) — aureola; tęczowa obwódka. [przypis edytorski]

otęgnąć (gw.) — otężeć (daw.), zesztywnieć, stać się nieruchomym. [przypis edytorski]

o tę porę — dziś popr. o tej porze. [przypis edytorski]

Otello — bohater sztuki Szekspira o takim samym tytule; synonim zazdrosnego do szaleństwa męża. [przypis edytorski]

Otello i Desdemona — bohaterowie tragedii Szekspira: Otello to Maur (czyli muzułmanin pochodzący z Płw. Iberyjskiego lub Płn. Afryki), który ożenił się z córką weneckiego senatora Desdemoną. [przypis edytorski]

Otello — tragedia autorstwa Williama Shakespeare'a (1564–1616). [przypis edytorski]

Otello — tu: opera Gioacchino Rossiniego z roku 1816 na podstawie tragedii Szekspira o tym samym tytule. [przypis edytorski]

Otello — tytułowy bohater dramatu Williama Shakespeare'a (1564–1616). [przypis edytorski]

Otello — tytułowy bohater tragedii Szekspira: powodowany obsesyjną zazdrością udusił swoją żonę, Desdemonę. [przypis edytorski]

Otello — tytułowy bohater tragedii Szekspira, powodowany obsesyjną zazdrością udusił swoją żonę, Desdemonę. [przypis edytorski]

Otello — tytułowy bohater tragedii Williama Shakespeare'a (1564–1616), powstałej prawdopodobnie w latach 1602–1604. [przypis edytorski]

o tem — daw. forma dla r.ż. i r.n.; dziś: o tym. [przypis edytorski]

O tem — dziś popr.: o tym. [przypis edytorski]

o tem — dziś popr.: o tym. [przypis edytorski]

otemkni (starop.) — odemknij; otwórz. [przypis edytorski]

o tempora, o mores (łac.) — co za czasy, co za obyczaje; zdanie wyrażające potępienie, pochodzące pierwotnie z mowy Cycerona przeciw Katylinie. [przypis edytorski]

o tem (starop. forma Msc., lp, r.n.) — dziś popr.: o tym. [przypis edytorski]

O teterrima causa (…) belli (łac.) — najwstydliwsza przyczyna wojny. [przypis edytorski]

ote wszego złego (starop.) — od wszelkiego zła. [przypis edytorski]

otfartey (starop. forma ort.) — otwartej. [przypis edytorski]

Otheos, Athanatos, Schyros — zniekszt. greckie określenia Boga z chrześcijańskiego hymnu Trisagion (z gr. trisagios: trzykroć święty): Agios o Theos, agios ischyros, agios athanatos: Święty Boże, Święty mocny, Święty nieśmiertelny. [przypis edytorski]

Others will enter (…) large and small (ang.) — Inni przestąpią bramki wiodące na prom i przepłyną z brzegu na brzeg; / Inni będą patrzeć na fale odpływu; / Inni będą widzieć wyspy wielkie i małe. [przypis edytorski]

O Thou immortal Deity Whose throne is in the depth of human thought, I do adjure thy power and Thee By all that man may be, by all that he is not, By all that he has been and yet must be (ang.) adjure — O Ty, nieśmiertelne Bóstwo, którego tron jest w głębi myśli ludzkiej, zaklinam Twą siłę i Ciebie, przez to wszystko, czym człowiek mógłby być, przez wszystko, czym nie jest, przez wszystko, czym był niegdyś i czym musi być jeszcze. [przypis edytorski]

Otis Warren, Mercy (1728–1814) — amerykańska poetka, autorka sztuk teatralnych, napisanych kilka lat przed amerykańską wojną o niepodległość, atakujących władze brytyjskie i wzywających kolonistów do oporu przeciwko naruszaniu ich praw i wolności; jej mąż był zaangażowany w politykę, w ich domu często odbywały się spotkania lokalnych polityków i rewolucjonistów; p. Warren znała osobiście większość przywódców wojny o niepodległość. [przypis edytorski]

otjąć (starop.) — odebrać. [przypis edytorski]

Otniel, Aod [=Ehud], Barak, Gedeon, Jefte, aż do Samsona — najważniejsi z sędziów izraelskich opisywanych w biblijnej Księdze Sędziów. Sędziowie (hebr. szofetim) sprawowali w poszczególnych plemionach władzę rozjemczą, sądowniczą, a w razie potrzeby zostawali wodzami. Wbrew twierdzeniom Skargi sędziowie nie byli królami wszystkich Izraelitów, chociaż niektórzy cieszyli się uznaniem kilku lub nawet wszystkich plemion; zapewne część z sędziów opisanych w Księdze Sędziów przez pewien czas działała równocześnie. Ostatnimi z biblijnych sędziów, niewymienionymi w Księdze Sędziów, byli Heli i Samuel, których działalność opisuje Księga Samuela. [przypis edytorski]

o tobiem myślał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: o tobie myślałem. [przypis edytorski]

otocza (neol.) — obwódka. [przypis edytorski]

otoczęć — skrócone od: otoczę cię. [przypis edytorski]

otoczona (…) schody — dziś forma N.: (…) schodami. [przypis edytorski]

otoczony (…) niby kania od wróblów — otoczony jak kania przez wróble; kania, tu: gatunek drapieżnego ptaka z rodziny jastrzębiowatych. [przypis edytorski]

otoczony (…) orszakiem — w oryginale niem. użyty został rzeczownik Genossen, tj.: towarzyszami. [przypis edytorski]

otoczym — skrócona forma czasownika 1 os. lm; dziś: otoczymy. [przypis edytorski]

Oto [dzieje] zrodzenia się — u Cylkowa 'oto zrodzenie się'; słowo תוֹלְדוֹת (toldot) jest wieloznaczne, oznacza 'dzieje, historie, to co się rodziło'. W 6:9 to samo słowo Cylkow tłumaczy jako 'dzieje'. [przypis edytorski]

Oto istota ustawy Rzeczypospolitej — te słowa znalazły się tylko w drugim spośród trzech wydań dokonanych za życia i z udziałem autora. [przypis edytorski]

Oto jak się zaczynał: — uwaga do tagowania [przypis edytorski]

Oto jestem! — hebr. הִנֵּנִי (hineni) dosł. ‘oto ja’. «Wyrażenie oznaczające pokorę i gorliwość. [Josef] śpieszył wykonać nakaz ojca, mimo, iż wiedział, że bracia go nienawidzą»», zob. Raszi do 37:13. [przypis edytorski]

Oto jestem — «Taka jest odpowiedź ludzi pobożnych, jest to wyraz skromności i gotowości», zob. Raszi do 22:1. [przypis edytorski]

Oto jest pierwszy ranek świata — wiersz jest fragmentem poematu Pieśń Ewy, składającego się z 5 części: Preludium, Najpierwsze słowa (tę część rozpoczyna niniejszy wiersz Oto jest pierwszy ranek świata), Kuszenie, Grzech i Jutrzenka. Autor zadedykował swój poemat innemu znanemu belgijskiemu poecie, Émile'owi Verhaerenowi. [przypis edytorski]

Oto jest romans życia nieskłamany w niczem — fragment utworu Godzina myśli Juliusza Słowackiego (1809–1849). [przypis edytorski]

Oto już teraz królowie ziemscy uczcie się a zrozumiewajcie wolą Pańską (…) od obliczności swojej — por. Ps 2, 10–12. [przypis edytorski]

otoka — nagonka, obława. [przypis edytorski]

Oto król egipski Nechao, zwany także Faraonem, ongi na czele tysiącznych zastępów wtargnąwszy, porwał królową Sarę… — autor podaje jakąś anegdotyczną wersję opowiadania biblijnego z Rdz 12, 10–20. Wg Księgi Rodzaju patriarcha Abraham nie był królem, a jego żona Sara nie była królową. Z rodziną i służbą wędrował w Kanaanie z miejsca na miejsce; Jerozolimę Izraelici zdobyli i zasiedlili setki lat później, świątynia jeszcze nie istniała. Z powodu głodu Abraham powędrował do Egiptu, gdzie przedstawiał Sarę jako swoją siostrę, dlatego z powodu jej piękności zabrano ją na dwór faraona, a Abrahama sowicie za nią wynagrodzono. Dotknięty karami faraon wypuścił Abrahama i Sarę, których odprowadzono do granicy. Nie ma mowy o żadnych darach jako zadośćuczynieniu, natomiast w niemal identycznych okolicznościach ofiarował je Abrahamowi Abimelek, król Geraru w Palestynie (Rdz 20, 1–18). Biblia nie podaje faraona, na którego dwór trafiła Sara, zaś Necho I (panujący 672–664 p.n.e.) oraz walczący z królem Judy Jozjaszem (por. 2 Krl 23, 29 n.) Necho II (panujący 610–595 p.n.e.) to o wiele późniejsi władcy. Wizerunek Abrahama jako władcy mającego swoje na rozkazy 318 „namiestników z niezliczonymi wojskami” stanowi wyolbrzymione echo opowieści z Rdz 14, 14, gdzie Abraham na wiadomość, że jego bratanek Lot został uprowadzony przez nieprzyjaciół, wyrusza w pościg na czele 318 ludzi, wybranych ze służby domowej. [przypis edytorski]

otok — tu: obramowanie. [przypis edytorski]

Otomakowie — wymarły dziś lud, zamieszkujący jeszcze w XIX w. stan Apure w Wenezueli. [przypis edytorski]

otomana — kanapa, sofa. [przypis edytorski]

otomana — niewysoka kanapa z bocznymi wałkami i miękkim oparciem. [przypis edytorski]

otomana — niewysoka kanapa z miękkim oparciem. [przypis edytorski]

otomana — niska kanapa z bocznymi wałkami i miękkim oparciem. [przypis edytorski]

otomana — niska kanapa z miękkim oparciem. [przypis edytorski]

otomana — rodzaj kanapy. [przypis edytorski]

otomana — rodzaj niskiej kanapy. [przypis edytorski]

otomana — rodzaj niskiej kanapy z miękkim oparciem. [przypis edytorski]

otomana — rodzaj niskiej kanapy z wałkami po bokach zamiast poręczy i miękkim oparciem. [przypis edytorski]

otomana — rodzaj niskiej, wyściełanej kanapy z wałkami po bokach zamiast poręczy i miękkim oparciem. [przypis edytorski]

otomana — sofa, niska wyściełana kanapa z poduszkami i wałkami stanowiącymi oparcie. [przypis edytorski]

otomana — sofa. [przypis edytorski]

otom cię znalazł (daw. forma) — dziś popr.: oto cię znalazłem. [przypis edytorski]

otom ja wiedział — oto ja wiedziałem. [przypis edytorski]

otom jest ja — oto jestem ja. [przypis edytorski]

otom jest —- konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto jestem. [przypis edytorski]

otom jest — oto jestem. [przypis edytorski]

Otom posyłał to koźlątko — «Ponieważ koźlęciem Jehuda oszukał swego ojca, zanurzając szatę Josefa w [koźlęcej] krwi (Ks. Rodzaju 37:31-32), on także został oszukany przy użyciu koźlęcia», zob. Raszi do 38:23. [przypis edytorski]

Otom równie mądry, jakem był wprzódy — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto [jeste]m równie mądry, jak byłem wprzódy. [przypis edytorski]

otom — skrót od: oto jestem. [przypis edytorski]

otom stał się — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto stałem się. [przypis edytorski]

otom widział — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto widziałem. [przypis edytorski]

otom (…) wolny (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: oto jestem wolny. [przypis edytorski]

Oto niemiecka armia zwycięska bezpłatnie wozi cię do Smoleńska — istnienie masowych grobów polskich oficerów zamordowanych przez NKWD w Katyniu zostało nagłośnione przez okupacyjne władze niemieckie. [przypis edytorski]

Oton, właśc. Marcus Salvius Otho (32–69 n.e.) — cesarz rzymski od 15 stycznia do 16 kwietnia 69 (w tzw. roku czterech cesarzy, panujących po zamordowaniu Nerona); objął władzę, zawiązując spisek i przy pomocy gwardii pretorianów doprowadzając do zamordowania swojego poprzednika, Galby; w bitwie pod Bedriacum pokonany przez Witeliusza, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Oto pole pierwsze (…) groźne, dzikie, obłąkane. — ten fragment był częścią opowiadania Projekcje w pierwodruku w czasopiśmie „Zdrój” (1919, t. IX, z. 2–3), został jednak pominięty w późniejszym wydaniu książkowym. [przypis edytorski]

Oto rada Sokratesa: „Jeśli młody człowiek, przeglądając się w lustrze (…) piękności nie szpecić występkiem” — por. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy sławnych filozofów II 33. [przypis edytorski]

Oto rola filozofa — „filozof” było przydomkiem Diderota. [przypis edytorski]

Oto rozmaryn (…) a to bratki… — według przypisywanych dawniej znaczeń różnym gatunkom kwiatów i ziół, rozdawane przez Ofelię różne rośliny stanowią alegorie jej uczuć: rozmaryn to pamięć (używany przy weselach i pogrzebach); bratki to opieka, troska o kogoś; niezapominajki to pamięć o kimś; koper to pochlebstwo; orlik to godło niewiary, niewdzięczności i zmysłowości (dostaje je król); ruta oznacza smutek, żal i pokutę (te rozdziela między siebie i królową); stokrotki to kwiat zawiedzionych dziewic; fiołki to stałość i wierność. [przypis edytorski]

otośmy (…) zawarły — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: oto zawarłyśmy. [przypis edytorski]

oto są wątłe i mokre z tkanek roślinnych trawy, oto jest rudy kościół, co w Bogu gotykiem sterczy, i oto jest żylne tętnicze ludzkie najprostsze serce — W rękopisie: oto są drżące i wątłe z tkanek roślinnych trawy — / oto jest kościół z cegieł, co w niebo gotykiem sterczy / i oto jest ludzkie żywotne, żylne, tętnicze serce. — [przypis edytorski]

oto-tem (starop.) — tym oto (prośbom). [przypis edytorski]

o to też stryjowi nie chodziło — sens: to też stryja nie obchodziło. [przypis edytorski]

oto — u Cylkowa: 'też'; uzasadnienie korekty: doprecyzowanie wyrażenia. [przypis edytorski]

Oto wam kładę przed oczy wasze przeklęctwo i błogosławieństwo, złe i dobre, obierajciesz sobie, co chcecie wedle wolej swojej — por. Pwt 30, 15–19. [przypis edytorski]

Oto wezu (…) nema (daw. gw. ukr.) — Oto wiozę jemu gościniec od pana mojego, Potockiego, podczaszego litewskiego: on jemu przysyła dwie fury śliwek. Z trudem tu przywiozłem, bo Moskale po drodze, a ciągle zatrzymują, a pytają się: „Masz pismo?”. „Oto jest list od mojego pana”. To odbierają list, do dowódcy niosą, a potem oddają. Tego było ze dwadzieścia razy; a co mi śliwek pokradli! I połowy ich nie ma. [przypis edytorski]