Przypisy

rąbkowy — z cienkiego płótna. [przypis redakcyjny]

Rączki — wieś nad Pilicą w województwie łódzkim. [przypis redakcyjny]

rab (daw.) — niewolnik, sługa. [przypis redakcyjny]

rab (daw.) — sługa. [przypis redakcyjny]

rabież — grabież, rabunek. [przypis redakcyjny]

Rabikan — rumak pierwotnie Argali, następnie Astolfa. [przypis redakcyjny]

Raboam — syn Salomona; gdy lud jego błagał, ażeby mu ulżył publicznych ciężarów, odpowiedział: „mój ojciec chłostał was biczem, ja was chłostać będę skorpionami”. Wnet cały Izrael wypowiedział mu posłuszeństwo i namiestnika jego ukamienował, czym król przestraszony na wozie uciekł do Jeruzalem. [przypis redakcyjny]

rabujący rozbójnicy — tak w rękopisie. Pierwsze wydanie (a za nim i wszystkie następne) zmieniło „rozbójnicy” na „wojska”, wskutek żądania Wielhorskiego. [przypis redakcyjny]

raca kongrewska — rodzaj rakiet zapalających wynalezionych przez angielskiego generała Williama Congreve (1772–1828), zastosowanych po raz pierwszy w r. 1804. [przypis redakcyjny]

race — rakiety. [przypis redakcyjny]

Rachela — żona Jakuba, wnuka Abrahamowego. [przypis redakcyjny]

Rachelo, kiedy Pan… — aria z popularnej opery Żydówka Halevy'ego (1799–1862). [przypis redakcyjny]

racie — kończyny, tu niby-ręce. [przypis redakcyjny]

racja — tu: przyczyna, powód. [przypis redakcyjny]

racyje po nim — słuszność po jego stronie. [przypis redakcyjny]

Raczej przerobiony z poety Rubana (1742–1795), z jego wiersza sławiącego pomnik Piotra Wielkiego. [przypis redakcyjny]

rada (daw.) — zamysł, pomysł. [przypis redakcyjny]

rada — myśl, postanowienie, zamiar. [przypis redakcyjny]

rada — tu: postanowienie. [przypis redakcyjny]

rad bym sobie wpakować kulę w głowę — po raz drugi spotykamy myśl o samobójstwie (porównaj uwagę do listu z dnia 22 maja — tu już nierównie silniej wyrażoną. [przypis redakcyjny]

Radcliffe, Ann (1764–1823) — ang. pisarka preromantyczna, zasłynęła jako autorka romansów sentymentalnych oraz powieści gotyckich, które wywarły znaczny wpływ na twórców romantycznych, wprowadzając do literatury estetykę horroru; do najbardziej znanych dzieł Radcliffe należy zaliczyć: Tajemnice zamku Udolpho (1794) oraz Italczyka albo Konfesjonał Czarnych Pokutników (1796). [przypis redakcyjny]

radczyni — żona radcy, radnego (m. Krakowa) albo posiadającego ceniony w monarchii austro-węgierskiej tytuł radcy (np. niem. Hofrat: „radca dworu”). [przypis redakcyjny]

rad klimkiem rzuci — lubi zmyślać, koloryzować. [przypis redakcyjny]

radniej (daw.) — raczej. [przypis redakcyjny]

Rado by (…) z mozgu oszalało — na pewno zwariuje. [przypis redakcyjny]

Radomił — rycerz chrześcijański. [przypis redakcyjny]

Radom — miasto nad Mleczną w daw. województwie kieleckim; był tam sąd grodzki i ziemski. [przypis redakcyjny]

rad uschnie — łatwo [uschnie]. [przypis redakcyjny]

rady (starop.) — M. lm od przymiotnika rad w rodzaju żeńskim, zamiast: rade. [przypis redakcyjny]

rady Tydeowe — Tideo (Tadeusz) hrabia Conio radził Azzonowi d'Este, wygnanemu z Ferrary, podnieść broń przeciw Mikołajowi d'Este (w. 1). [przypis redakcyjny]

radzić komu (starop.) — sprostać; [poradzić sobie z kim]. [przypis redakcyjny]

radzić na co (starop.) — sprostać [czemu]. [przypis redakcyjny]

Radziejowski, Hieronim (1612–1667) — podkanclerzy koronny, starosta sochaczewski i łomżyński, wojewoda inflancki (1667); po osobistym zatargu z królem Janem Kazimierzem skazany na banicję i infamię, skompromitowany wobec szlachty ze względu na kontakty z Chmielnickim, opuścił Polskę i służył królowi szwedzkiemu podczas najazdu na Rzeczpospolitą; w 1656 r. aresztowany przez Szwedów, oskarżony o zdradę interesów Karola Gustawa, był więziony w twierdzy w w Malborku, a następnie w zamku Orebro w Szwecji przez blisko cztery lata; po podpisaniu pokoju ze Szwecją w 1660 r. uwolniony dzięki wstawiennictwu króla polskiego, rehabilitowany, wrócił do Polski, wiernie stojąc przy królu, również w czasie rokoszu Lubomirskiego; został wysłany jako poseł do Turcji, gdzie zmarł na chorobę zakaźną w Adrianopolu. [przypis redakcyjny]

radzik — gatunek piwa jasnego. [przypis redakcyjny]

Radziłem — Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 113 n. [przypis redakcyjny]

Radziwiłł, Bogusław (1620–1669) — syn Janusza, znany poplecznik Szwedów, głowa kalwinów litewskich. [przypis redakcyjny]

Radziwiłłów — wieś i stacja kolejowa w pobliżu Łowicza, 55 km na zachód od Warszawy w kierunku Skierniewic. [przypis redakcyjny]

Radzymin — miasteczko oddalone 18 km od Warszawy, miejsce walk w dniach 11–14 VIII 1920 r. [przypis redakcyjny]

Rafael Mengs (1728–1779) — przyjaciel Winkelmanna, sławny malarz i krytyk; porównaj jego: Gedanken über die Schönheit und den Geschmack in der Malerei (Myśli o piękności i smaku w malarstwie), s. 69. [przypis redakcyjny]

Rahab — nierządnica z Jerycha, ukryła w swoim domu posłów Jozuego, ratując ich od niechybnej śmierci przy zburzeniu tego miasta. Św. Paweł w liście swoim do Żydów [dziś stosowana nazwa: List do Hebrajczyków; red. WL], rozdz. 11, w. 31, o niej tak pisze: „Wiarą Rahab nierządnica nie zginęła z niewiernymi, przyjąwszy z pokojem szpiegi”. [przypis redakcyjny]

Raj — Poeta w pierwszej części swojej Boskiej Komedii nadał piekłu kształt ogromnego lejka, na dnie którego pogrążony jest Lucyfer, pierwszy archanioł, który pychą zgrzeszył przeciwko Bogu. Czyściec wyobraził sobie w kształcie góry konicznej [koniczny — stożkowy; red. WL], na wierzchołku której raj ziemski umieścił, skąd dusza oczyszczona i uzupełniona pokutą wznosi się do nieba. Raj niebieski zamykać będzie dziewięć sfer, na które pociągany i prowadzony przez Beatrycze jako symbol teologii, czyli nauki bożej, szczeblować [szczeblować — iść po stopniach, wspinać się; red. WL] będzie koleją, to jest: Księżyc, Merkury, Wenus, Słońce, Mars, Jowisz, sfera gwiazd stałych, Primum Mobile i Empireum. [przypis redakcyjny]

rajtaria — jazda regularna, złożona z drobniejszej szlachty i ludzi wolnych. [przypis redakcyjny]

rajtar — średniozbrojny żołnierz konny, posługujący się w walce głównie bronią palną. [przypis redakcyjny]

rajtarskie — konne, ubrane na sposób niemiecki. [przypis redakcyjny]

rajtszula — ujeżdżalnia. [przypis redakcyjny]

Rakocy — Jerzy II Rakoczy, książę siedmiogrodzki (1648–1660). [przypis redakcyjny]

rakosz — rokosz, polityczny zjazd rycerstwa (szlachty). [przypis redakcyjny]

Rambald — rycerz gaskoński, później renegat. [przypis redakcyjny]

rampa — podwyższenie ułatwiające ładowanie towarów na stacji kolejowej. [przypis redakcyjny]

rańtuch — długa chusta. [przypis redakcyjny]

raną — poranną. [przypis redakcyjny]

rana (…) w Antenorydzie była mi zadana — Cień tu mówiący jest Jakub z Kassero, obywatel z miasta Fano; markgraf Azzo d'Este przy Oriaco w okolicy Padwy, dawniej zwanej Antenorydą od Antenora, założyciela Padwy, zamordować go rozkazał. [przypis redakcyjny]

rana* — wczesna. [przypis redakcyjny]

randewu (z fr.) — spotkanie (w rękopisie: randewo). [przypis redakcyjny]

Ranek i wieczór — utwór należy do cyklu sonetów powstałych pod bezpośrednim wpływem Petrarki, stanowiących albo poetycką parafrazę utworu poety renesansowego, albo rozwinięcie (jak w tym przypadku) przejętego od włoskiego mistrza motywu. [przypis redakcyjny]

raniec (ros. raniec, z niem.) — tornister. [przypis redakcyjny]

rankor (daw.) — gniew, uraza. [przypis redakcyjny]

rankor (daw.) — uraza, gniew. [przypis redakcyjny]

rankor — uraza, zawziętość. [przypis redakcyjny]

rankor — żal, uraza. [przypis redakcyjny]

Ranowie — plemię zachodniosłowiańskie, zamieszkujące wyspę Rugię. [przypis redakcyjny]

rany* (starop.) — wczesny, przedwczesny, niedojrzały (por. rano, wcześnie rano); coś ranego w dordzałości: coś przedwczesnego („niewczesnego”) w czasie dojrzałości. [przypis redakcyjny]

rany* (starop.) — wczesny. [przypis redakcyjny]

rapcie — część umundurowania, paski do powieszania broni. [przypis redakcyjny]

rapcie — element umundurowania, paski do troczenia szabli. [przypis redakcyjny]

rapcie — taśmy do szabli. [przypis redakcyjny]

rapier — broń biała, dłuższa od szabli, noszona na co dzień przez mieszczan, popularna w Europie Zachodniej od XVI do XVII wieku. [przypis redakcyjny]

rapier — długa broń obosieczna z gardą (rękojeścią ochraniającą dłoń) w kształcie kosza drucianego. [przypis redakcyjny]

rapiery — długie, wąskie szpady lub szable. [przypis redakcyjny]

rapsodia (ραψωδία) — znaczyła u Greków wygłaszanie poszczególnych pieśni, mianowicie z Iliady i Odysei. Stąd przenośnie używa się na oznaczenie urywkowego, niesystematycznego wykładu. Trentowski nazwał ją (Myślini II, 443) w tym znaczeniu „siczą” pojęć (przez aluzję do Siczy Zaporoskiej). Od tego wyrazu pochodzą oczywiście używane później przez Kanta formy: rapsodyczny, rapsodycznie. [przypis redakcyjny]

rapsod — nazwy śpiewaka greckiego, użyto tu jako nazwy poematu. [przypis redakcyjny]

raptularzyk — notatnik. [przypis redakcyjny]

raptura — pismo, list. [przypis redakcyjny]

raptus puellae (łac.) — porwanie panny. [przypis redakcyjny]

rapt (z łac.) — porwanie. [przypis redakcyjny]

Rara avis in terris (łac.) — rzadki ptak na ziemiach. [przypis redakcyjny]

rara avis (łac.) — rzadki ptak. [przypis redakcyjny]

raritas (łac.) — rzecz rzadka. [przypis redakcyjny]

rarytet (z łac.) — rzadkość. [przypis redakcyjny]

rasowy — arasowy, tkany. [przypis redakcyjny]

rasowy [płaszcz] — harasowy, arasowy, z materii wełnianej, szorstkiej. [przypis redakcyjny]

Raszków — miasteczko nad Dniestrem, dziś na terenie płn. Mołdawii. [przypis redakcyjny]

ratafja — rodzaj słodkiej wódki na korzeniach. [przypis redakcyjny]

rataj — rolnik, tu: parobek od wołów. [przypis redakcyjny]

ratione iuris bonorum terrestrium (łac.) — ze względu na prawo dóbr ziemskich (wolnych od obciążeń na rzecz wojska). [przypis redakcyjny]

ratione (łac.) — z przyczyny. [przypis redakcyjny]

rationem (łac.) — sprawa. [przypis redakcyjny]

rationes competentes (łac.) — odpowiednie dowody. [przypis redakcyjny]

rationes cum Republica inibit (łac.) — sposób obmyśli z stanami. [przypis redakcyjny]

rationes (łac.) — dowody. [przypis redakcyjny]

rationes (łac.) — dowody (słuszności naszej sprawy). [przypis redakcyjny]

rationes (łac.) — przyczyny. [przypis redakcyjny]

rationibus (łac.) — przyczynami. [przypis redakcyjny]

ratować w zachwianiu mdłego przyrodzenia — ratować słabą naturę ludzką (mdłe przyrodzenie) w czasie załamania (w zachwianiu). [przypis redakcyjny]

ratunek tylko z góry — tj. z Petersburga. [przypis redakcyjny]

ratunek upad z sobą bierze — ratunek (nawiązanie do ratowania Eurydyki przez Orfeusza) doprowadza do upadku (klęski). [przypis redakcyjny]

ratunk (daw.) — ratunek. [przypis redakcyjny]

ratunk — ratunek; starop. przyrostek miał formę -unk (z niem. -ung). [przypis redakcyjny]

Ratusz mieścił się w przebudowanym pałacu Jabłonowskiego na placu Teatralnym (zniszczony w czasie powstania warszawskiego). W budynku ratusza znajdowały się biura policyjne. [przypis redakcyjny]

ratuszowa wieża — ratusz ten, mieszczący się od 1817 r. w dawnym pałacu Antoniego Jabłonowskiego, znajdował się naprzeciw Teatru Wielkiego na obecnym placu Teatralnym; został zburzony podczas powstania warszawskiego; obecnie stoi tu pomnik Bohaterów Warszawy. [przypis redakcyjny]