Przypisy

asekurować (daw.) — ręczyć, gwarantować. [przypis edytorski]

asekurowana — tu: ubezpieczona. [przypis edytorski]

asekurowany — tu: ubezpieczony. [przypis edytorski]

asenizator — osoba zajmująca się usuwaniem nieczystości z dołów kloacznych i wywożeniem ich. [przypis edytorski]

asenterowany (daw.) — zakontraktowany na potrzeby armii; skierowany do wojska. [przypis edytorski]

asentyment (daw.) — zgoda, aprobata. [przypis edytorski]

Aser — syn Jakuba i Zilpy, niewolnicy Lei (Rdz 30,12-13). [przypis edytorski]

Aser — syn Jakuba i Zilpy, niewolnicy Lei (Rdz 30,12–13). [przypis edytorski]

asesor (daw.) — doradca sędziego; dziś popr. forma lm.: asesorzy. [przypis edytorski]

asesor — doradca sądowy; tu: komisarz. [przypis edytorski]

asesorius — teismo posėdininkas. [przypis edytorski]

asesor — urzędnik towarzyszący sędziemu. [przypis edytorski]

asesor — w Rzeczpospolitej szlacheckiej obieralny urzędnik doradzający sędziemu i uzupełniający skład sędziowski. [przypis edytorski]

Asfalion — sługa Menelaosa. [przypis edytorski]

asfodela — dziś popr.: asfodel; złotogłów, śródziemnomorska roślina ozdobna, wg mit. gr. rosnąca w krainie umarłych. [przypis edytorski]

asfodel — śródziemnomorska roślina ozdobna. [przypis edytorski]

asfodel — śródziemnomorska roślina ozdobna; także kwiat świata podziemi poświęcony bogini Persefonie. [przypis edytorski]

asfodel (z gr.) — złotogłów; wg mit. gr. po łąkach nim porośniętych przechadzają się cienie zmarłych w świecie podziemnym. [przypis edytorski]

asfodel — złotogłów, roślina z rodziny liliowatych, wg wierzeń starożytnych rosnąca w krainie umarłych. [przypis edytorski]

asfodel — złotogłów, roślina z rodziny liliowatych; w staroż. Grecji sadzony na grobach jako pokarm dla dusz zmarłych, miał też rosnąć na „asfodelowych łąkach” w podziemnej krainie umarłych. [przypis edytorski]

Ashford — miasto w hrabstwie Kent. [przypis edytorski]

Ashuelot — społeczność nieposiadająca osobowości prawnej w mieście Winchester w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]

asilum (łac.) — azyl. [przypis edytorski]

asińdźka a. aśćka (daw.) — skrót od: waszmościanka, waszmość panna. [przypis edytorski]

asińdźka, aśćka (daw.) — skrót od: waszmościanka, waszmość panna; starop. popularny zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

asińdźka (daw.) — forma żeńska starop. potocznego zwrotu grzecznościowego asindziej, tj. skrótu od: wasza miłość dobrodziej, waszmość dobrodziej. [przypis edytorski]

asińdźka (daw.) — waćpani, dobrodziejka. [przypis edytorski]

asińdźka — skrócona forma grzecznościowa; od: waszmość panienka. [przypis edytorski]

asińdziej (starop.) — skrót od zwrotu grzecznościowego: waszmość-dobrodziej. [przypis edytorski]

asindźka (daw., pot.) — skrót od waćpani. [przypis edytorski]

asindziej (daw.) — skrót od: asan dobrodziej, tj. pan. [przypis edytorski]

asindziej (daw.) — skrót od: wasza miłość dobrodziej, waszmość dobrodziej; starop. potoczny zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

asindziej (starop.) — skrót od zwrotu grzecznościowego: waszmość-dobrodziej. [przypis edytorski]

Asine — staroż. miasto greckie w Mesenii, w płd. zach. Peloponezie, na zach. brzegu Zat. Meseńskiej. [przypis edytorski]

asinus asinorum (łac.) — osioł nad osłami. [przypis edytorski]

asinus, asinus (łac.) — osioł. [przypis edytorski]

asinus (łac.) — osioł. [przypis edytorski]

Askalon a. Aszkelon — miasto i port morski w Izraelu, ok. 30 km na płd. od Tel Awiwu; istniejące już w XXX w. p.n.e., za czasów biblijnych miasto filistyńskie, potem gr., od VII w. n.e. arabskie; w 1099 r. pod Askalonem wojska I wyprawy krzyżowej pokonały armię muzułmańską, idącą z Egiptu na pomoc Jerozolimie. [przypis edytorski]

Askenazy, Szymon (1865–1935) — polski historyk, twórca lwowskiej szkoły historycznej. [przypis edytorski]

Askew, Anna (1521–1546) — angielska poetka, męczenniczka protestancka; oskarżona o herezję z powodu odrzucania doktryny o transsubstancjacji, po torturach w Tower of London została 16 lipca 1546 spalona na stosie razem z Johnem Lascellesem, Nicholasem Belenianem i Johnem Adamsem. [przypis edytorski]

askeza — dziś popr.: asceza. [przypis edytorski]

askici — grupa religijna, która na podst. Mt 9:17 adorowała umieszczony obok ołtarza bukłak (gr. askos). [przypis edytorski]

asklepiada — uczeń i naśladowca rzym. lekarza Asklepiadesa (128–56 r. p.n.e.); asklepiadzi tworzyli tajne stowarzyszenia przy świątyniach Asklepiosa(w Epidauros, na wyspie Kos, W Rzymie), będących zarazem lecznicami (asklepiadą był m.in. Hipokrates); tu po prostu: lekarz. [przypis edytorski]

Asklepios (mit. gr.) — bóg a. heros, opiekun sztuki lekarskiej; w mit. rzym. czczony jako Eskulap; przedstawiany był jako brodaty mężczyzna z laską, wokół której wije się wąż: tym atrybutem-symbolem do dziś bywają oznaczane apteki. [przypis edytorski]

Asklepios (mit. gr.) — bóg a. heros, opiekun sztuki lekarskiej. W starożytnym Rzymie, czczony jako Eskulap, przedstawiany był jako brodaty mężczyzna z laską, wokół której wije się wąż. [przypis edytorski]

Asklepios (mit. gr.) — heros i bóg sztuki lekarskiej; jednym z centrów jego kultu było miasto Epidauros na Peloponezie, najsłynniejsze w świecie antycznym miejsce uzdrowień. [przypis edytorski]

Asklepios (mit. gr.) — heros i bóg sztuki lekarskiej. [przypis edytorski]

Asklepios (mit. gr.) — heros i bóg sztuki lekarskiej; synowie Asklepiosa a. Asklepiadzi: określenie lekarzy w staroż. Grecji, ponieważ tworząc stowarzyszenia przy świątyniach, zobowiązywali się uznawać swojego mistrza za rodzonego ojca, a siebie wzajemnie za braci. [przypis edytorski]

Asklop — słowo „Polska” zapisane od tyłu. [przypis edytorski]

A skoro przyjdziesz na głos kapłana,/ Padniemy na twarz przed Tobą,/ Wierząc, żeś jest pod osobą/ chleba i wina. — mowa o sakramencie Eucharystii. [przypis edytorski]

Askra — miasto w środkowej Grecji, w pobliżu gór Helikonu. [przypis edytorski]

A Słowo Ciałem się stało I mieszkało między nami — por. prolog Ewangelii św. Jana, 1,14: A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas. [przypis edytorski]

asla — trobos grendymas. [przypis edytorski]

Asmodeusz — imię diabła. [przypis edytorski]

Asmodeusz — jeden z upadłych aniołów; wg tradycji żydowskiej: książę demonów. [przypis edytorski]

A smutne serce i głowa chora ciało wszytko osłabia, iż od stopy nogi aż do wierzchu nic w nim potężnego nie będzie — por. Iz 1, 5–6. [przypis edytorski]

Asnaper — Asyria wg przekazów, nie posiadała króla o tym imieniu. [przypis edytorski]

Asnyk, Adam (1838–1897) — czołowy poeta polskiego pozytywizmu. [przypis edytorski]

Asnyk, Adam (1838–1897) — poeta, dramatopisarz; członek Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego. [przypis edytorski]

Asnyk, Adam (1838–1897) — poeta, epigon romantyzmu tworzący w epoce pozytywizmu i Młodej Polski, autor dramatów i opowiadań; syn uczestnika powstania listopadowego 1830 r. i zesłańca; w czasie studiów prowadził działalność spiskową, był więziony w warszawskiej Cytadeli w 1860, w powstaniu styczniowym zaangażowany po stronie „czerwonych”; po upadku powstania podjął ponownie studia, uzyskując doktora filozofii w Heidelbergu (1866) oraz zaczął publikować pierwsze utwory w prasie lwowskiej (1864–65); w 1870 r. osiadł w Krakowie, brał czynny udział w życiu samorządowym, był posłem na Sejm Krajowy z ramienia demokratów (1889); autor m.in. wierszy Pijąc Falerno, Między nami nic nie było, Gdybym był młodszy, Jednego serca…, Daremne żale, Do młodych oraz cyklu sonetów Nad głębiami; amator Tatr oraz podróży, odwiedził Włochy, Tunezję, Algierię, Cejlon i Indie. [przypis edytorski]

Asnyk, Adam (1838–1897) — poeta, przedstawiciel pozytywizmu, członek Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego. [przypis edytorski]

asocjacja — kojarzenie; wiązanie ze sobą niezależnych od siebie zjawisk psychicznych w ten sposób, że pojawienie się w psychice jednego z nich wywołuje wystąpienie drugiego. [przypis edytorski]

asocjacja — skojarzenie. [przypis edytorski]

asocjacja (z łac., psych.) — samorzutne kojarzenie ze sobą dwóch niezależnych od siebie zjawisk, wrażeń, pojęć. [przypis edytorski]

asocjacja (z łac.) — złączenie, zespolenie. [przypis edytorski]

asocjacjonizm — tu: twórczość oparta na luźnych skojarzeniach. [przypis edytorski]

Asoka właśc. Aśoka (ok. 269–232 p.n.e.) — władca indyjskiego imperium Maurjów, panujący nad niemal całym subkontynentem indyjskim. [przypis edytorski]

asonancja a. asonans — rym niedokładny, w którym powtarzają się tylko samogłoski. [przypis edytorski]

asonans — rym niedokładny, w którym powtarzają się tylko samogłoski. [przypis edytorski]

Asopos — rzeka w południowej Beocji. [przypis edytorski]

aspan (daw.) — skrót od: wasza miłość pan, waszmość pan; starop. potoczny zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

aspani (daw.) — zwrot grzecznościowy, skrót od: waszmość pani. [przypis edytorski]

aspan — skrócona forma zwrotu grzecznościowego, od: waszmość pan. [przypis edytorski]

aspan — skrócona, potoczna forma zwrotu grzecznościowego. [przypis edytorski]

aspan — zniekszt. „waćpan”. [przypis edytorski]

Aspazja (ok. 470 – ok. 400 p.n.e.) — pochodząca z Miletu kochanka a. żona ateńskiego polityka i męża stanu, Peryklesa; zajmowała pozycję niezwykłą dla kobiet swego czasu (z wyjątkiem heter), interesowała się sprawami publicznymi, mogła wywierać wpływ na Peryklesa i politykę Aten; wzmiankowana na kartach dzieł Platona, Arystofanesa, Ksenofonta i in. [przypis edytorski]

Aspazja (ok. 470 – ok. 400 p.n.e.) — pochodząca z Miletu w Jonii, zamieszkała w Atenach wykształcona kobieta (być może hetera), wspominana w dziełach Platona, Arystofanesa, Ksenofonta i in., brała na równi z mężczyznami udział w dyskusjach filozoficznych i politycznych, kochanka ateńskiego męża stanu Peryklesa, miała z nim syna o tym samym co ojciec imieniu. [przypis edytorski]

Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e.) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji; jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele, m.in. znany filozof Sokrates; wzmiankowana na kartach dzieł Platona, Arystofanesa, Ksenofonta i in., wg Plutarcha była heterą, czyli kurtyzaną. [przypis edytorski]

Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji, jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele. [przypis edytorski]

Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e.) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji; wg Plutarcha była heterą, czyli kurtyzaną, zaś jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele, m.in. znany filozof Sokrates. [przypis edytorski]

Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e.) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji, jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele, m.in. Sokrates. [przypis edytorski]

aspekt (z łac.) — tu: projekt. [przypis edytorski]

asper — chodzi prawdop. o Sonchus asper, gatunek mlecza. [przypis edytorski]

Asperges me hysopo et mundabor; lavabis me et super nivem dealbabor (łac.) — słowa z 51 psalmu Dawida: „Pokropisz mnie hyzopem, a będę oczyszczony, obmyjesz mnie, a ponad śnieg bielszym się stanę”. Zgodnie z trydenckim (przedsoborowym) rytem katolickiej mszy antyfonę rozpoczynającą się od tych słów śpiewano w czasie aspersji, tj. pokropienia wiernych wodą święconą, które poprzedzało sumę (mszę odprawianą w niedziele lub dni świąteczne). [przypis edytorski]

asperges me hysopum et super nivem realbabor, popr.: asperges me hyssopo, et mundabor; lavabis me, et super nivem dealbabor (łac.) — pokrop mnie hizopem, a oczyszczony będę; obmyj mnie, a nad śnieg wybieleję (Ps 51, 9; słowa psalmu biblijnego używane podczas obrzędu pokropienia wodą święconą ludzi zgromadzonych na mszy katolickiej w rycie rzymskim). [przypis edytorski]

asperges (z łac. aspergere: skropić) — aspersja; akt pokuty polegający na pokropieniu przez odprawiającego mszę księdza (celebransa) zgromadzonych ludzi wodą święconą. [przypis edytorski]

aspidistra — pochodząca z Azji roślina ozdobna, ceniona ze względu na małe wymagania. [przypis edytorski]

Aspinwall, właśc. Colón — założone w 1850 r. miasto, do 1890 nosiło nazwę Aspinwall; położone w Panamie, nad Morzem Karaibskim, u płn. wejścia do Kanału Panamskiego. [przypis edytorski]

aspiracyj — dziś D. lm: aspiracji. [przypis edytorski]

aspirant — osoba ubiegająca się o coś. [przypis edytorski]

aspirant — tu: stopień oficerski w policji. [przypis edytorski]

A, sprawcie go — tj. torturujcie go i zabijcie. [przypis edytorski]

As — prawdopodobnie aluzja do księcia Adama Jerzego Czartoryskiego (1770–1861), polityka, jednej z największych postaci ówczesnej emigracji. [przypis edytorski]

aspry — daw. drobne monety tureckie. [przypis edytorski]

Asquith, Grey, Churchill — brytyjscy politycy. [przypis edytorski]

Asquith, Herbert Henry (1852–1928) — brytyjski polityk, premier Wielkiej Brytanii w latach 1908–1916, wcześniej minister spraw wewnętrznych. [przypis edytorski]

Asra — pieśń z towarzyszeniem fortepianu, kompozycja Antona Rubinsteina do tekstu wiersza Heinego Der Asra (Azra). [przypis edytorski]

assamble — przyjęcie. [przypis edytorski]

assamble (z fr.) — spotkania towarzyskie. [przypis edytorski]

assamble (z fr.) — zebrania towarzyskie. [przypis edytorski]