Przypisy

gleit (z niem. Glied) — rząd, szereg. [przypis redakcyjny]

glejtami — szeregami. [przypis redakcyjny]

glejty — rzędy, szeregi. [przypis redakcyjny]

Glikauf (z niem.: Glück auf) — życzenie szczęścia i powodzenia w pracy, odpowiednik polskiego: Szczęść Boże! [przypis redakcyjny]

Glinnik — wieś nad Pilicą, w powiecie rawskim. [przypis redakcyjny]

glótów — kulek ołowianych. [przypis redakcyjny]

Glocester — hrabstwo w Anglii. [przypis redakcyjny]

gloriabantur (łac.) — szczycili się. [przypis redakcyjny]

Gloria Deo in excelsis (…) ci pastuszkowie, którym nucili śpiew ten aniołowie — Pasterze, którzy pierwsi objawili narodzenie Chrystusa Pana i pierwsi słyszeli z nieba śpiew aniołów w tych słowach: «Chwała Bogu na wysokościach» (Św. Łukasz, rozdz. 2). [przypis redakcyjny]

gloriae et libertatis Polonae (łac.) — sławy i wolności polskiej. [przypis redakcyjny]

gloriae partum (łac.) — dla sławy uczyniono. [przypis redakcyjny]

gloria et decus (łac.) — chwała i ozdoba; gloria: sława, chwała; decus: zaszczyt, ozdoba. [przypis redakcyjny]

Gloria in excelsis Deo (łac.) — Chwała na wysokościach Bogu. [przypis redakcyjny]

Gloria Patri (łac.) — Chwała Ojcu; tu: w znaczeniu zapłaty modlitwą. [przypis redakcyjny]

gloriatur (łac.) — chełpi się. [przypis redakcyjny]

gloriose (łac.) — chwalebnie. [przypis redakcyjny]

gloriosissime (łac.) — najchwalebniej. [przypis redakcyjny]

gloriosius (łac.) — godniejszego chwały. [przypis redakcyjny]

gloriosius occumbere in opere (łac.) — chwalebniej polec w boju. [przypis redakcyjny]

gloriosum opus (łac.) — chwalebne dzieło. [przypis redakcyjny]

Glossa — Ułamek naśladowany z Glossy św. Teresy, drukowany w odcinku do Czasu, a następnie w osobnej odbitce, wyszedł w Krakowie w r. 1858 za staraniem hr. Katarzyny Potockiej. [przypis redakcyjny]

Gluchow — Głuchów, miasto w dzis. gub. czernich., nad rzeką Jeśmianą. [przypis redakcyjny]

Glutinator — ten co zapisane karty (księgę) przykleja do wałka. [przypis redakcyjny]

gluza (daw.) — nagana. [przypis redakcyjny]

gmach (daw.) — [tu:] pokój. [przypis redakcyjny]

gmach — pokój, komnata. [przypis redakcyjny]

gmach prostokątny — kościół Św. Magdaleny, zbudowany w latach 1764–1842. [przypis redakcyjny]

Gmach ten z miąższego muru (…) Z płynącego namiotem okryto żywiołu — Grotę zwaną „Tetydion” woda („płynący żywioł”), ze wszystkich stron spadająca, okrywa „namiotem”. [przypis redakcyjny]

gmach — [tu:] pokój. [przypis redakcyjny]

gmina — tj. żydowska gmina wyznaniowa (kahał). [przypis redakcyjny]

Gminem nazywa Krasicki, zależnie od okoliczności, zarówno pospólstwo wiejskie i miejskie, jak i ogół szlachty; tu mowa o gminie szlacheckim. [przypis redakcyjny]

gmin — mowa o gminie szlacheckim. [przypis redakcyjny]

gminnego — zwyczajnego. [przypis redakcyjny]

Gnejusz Pompejusz Magnus (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu, zamordowany na rozkaz władcy Egiptu, który jego głowę przesłał Juliuszowi Cezarowi. [przypis redakcyjny]

gniazdo Ledy — Tak poeta nazywa konstelację Bliźniąt, która tą nazwę wzięła od Kastora i Polusa. Obaj wylęgli się z jednego jaja, jakim Jowisz w postaci łabędzia zapłodnił Ledę. [przypis redakcyjny]

gniew (ira) (…) mściwość (vindicta) — Zob. także Przyp. do Tw. 40. [przypis redakcyjny]

gnieźnieńskich — okazja gnieźnieńska, tj. bitwa pod Gnieznem 5 maja 1656. [przypis redakcyjny]

gniłka — mała, dzika gruszka, ulęgałka. [przypis redakcyjny]

Gniński, Jan — podkomorzy pomorski, wojewoda chełmiński; 1681 podkanclerzy koronny; 1683 był na wyprawie wiedeńskiej, zm. 1685. [przypis redakcyjny]

Gnohti seauton (gr.) — Znaj siebie samego. [przypis redakcyjny]

gnojek — chłop, tu pogardliwie o Turkach zabitych przez Kozaków. [przypis redakcyjny]

gnus — syberyjska nazwa dla gryzących owadów. [przypis redakcyjny]

Góra aż do dna zadrżała opoki — Przyczyna tego wypadku objaśniona będzie w pieśni następnej. [przypis redakcyjny]

Góra, co ją Gaur dzieli i Metaur — Monte Furlo. [przypis redakcyjny]

Góra jasna — [tu:] Clermont. [przypis redakcyjny]

Góra Kikineis — wioska Kikineis leży o 3 km na wschód od Bajdarów. [przypis redakcyjny]

Góra, na której dziś kasyno siedzi (…) — Na wierzchołku góry, na której leży Kassino, niegdyś była świątynia Apollina, gdzie pielgrzymi za czasów pogaństwa tłumami przychodzili słuchać jego wyroczni. Święty Benedykt, którego duch tu mówi, pierwszy tu opowiadał słowo boże i pierwszy pogan w tej okolicy nawrócił. [przypis redakcyjny]

góra Pireny — góry pirenejskie. [przypis redakcyjny]

góra świętego Michała — Mont Saint-Michel w Normandii. [przypis redakcyjny]

górkiem (z wł. gorga) — trylem. [przypis redakcyjny]

Górków dom zamożny, jakoby z Szląska mający pochodzić, tam bowiem jest miasteczko tego imienia. Starostami głogowskimi bywali i do szczupłej liczby tych rodzin znakomitych należą, które u nas odznaczały się dostojnością hrabiów. Znani od czasów Leszka Czarnego, czyli 1287 r. Łukasz hrabia z Górki, wojewoda poznański, był synem Jędrzeja, kasztelana poznańskiego i Szafrancówny ([por.] Paprocki, Gniazdo cnoty). Nim wojewodą poznańskim został, był przedtem brzeskim, kujawskim, łęczyckim i jenerałem, czyli starostą wielkopolskim. Gdy Katarzyna z austriackiego domu, poślubiona Zygmuntowi Augustowi wjeżdżała do Krakowa, on z bratem swym, jak Orzechowski w panegiryku weselnym przyświadcza, dwór królewski bardzo ozdobnie prowadzili, a jako na czele jego postawieni, innych przechodzili okazałością. Mieli wtenczas ci majętni panowie własnym nakładem zebraną i pięknie przystrojoną rycerskich ludzi rotę. U Poswola stawili się dawnych Polaków zwyczajem z dworem licznym, czyli mnogim pocztem o własnym groszu ściągnionym. Na posługi dla swego kraju, na wspaniałość i wystawę konieczną w owych czasach, uronił cokolwiek zostawionego od przodków majątku Łukasz, hrabia z Górki. Różnowiercą był wprawdzie, mimo to jednak dla osób innych wyznań i duchowieństwa katolickiego ludzki, uprzejmy, lubiący tylko z nimi dysputować, mądrym zawsze był rad w swym domu. Małżonką jego owa sławna Helena księżniczka Ostrogska, córka jedyna Ilii, pani wielkich włości, której ożenienia to przez krewnych, to przez matkę zawierane, tyle czyniły w kraju hałasu, tak głośnej sprawy stały się przyczyną. Potomstwa z nią żadnego nie miał i żyć przestał 1573 roku.

Brat jego, Jędrzej, starosta gnieźnieński i walecki, przy obieraniu na tron Walezemu nie sprzyjał, trzymając się zdania różnowierców, z nimi w osobnym kole obradując; wszakże przez uległość życzeniom i nadziejom większości przyzwolił na uznanie go królem swoim i poselstwo do niego wraz z innymi odbywał, a wstępującego do kraju, szczodrze i okazale przyjmował. Witał u granic koronnych i mężnego Stefana, krótko goszczącego w Polsce Henryka następcę; wkrótce potem, gdy się udawał na koronacją Batorego do stolicy, przez życzliwego Maksymilianowi ubiegającemu się z księciem siedmiogrodzkim o panowanie w Polsce, a sobie niechętnego Korczboka, mieszkańca szląskiej ziemi, pochwycony w bliskości Odolanowa i do Szląska był zaprowadzony, lecz go książę Brzegu z Piastów plemienia odbił i do ojczyzny z licznym dworem odesłał. Gdańszczanów nieuległych wspólnie z tym królem poskramiał, na czele znakomitych przez siebie przywiedzionych stawając hufców. Okazałość nie uszczupliła jego dostatków, gospodarnym albowiem być umiał. Wedle tegoż pisarza, nad którym czynimy uwagi, lecz w innym jego dziele Zwierzyniec mianowanym, co do piękności i urody był to Parys, co do serca i odwagi Hektor. Małżonką jego Barbara Herburtówna, przedtem Kmity Piotra wojewody krakowskiego, marszałka wielkiego koronnego oblubienica, żadnego mu potomstwa nie powiła. Jędrzej był kasztelanem międzyrzyckim, umarł 1584.

Stanisław, później wojewoda poznański, trzeci brat, jako rotmistrz pod Krasnogródkiem w 1505 wiele dokazywał, a 1576 roku na jędrzejowskim zjeździe z władzą hetmańską dowodził konnymi hufcami. Hojny dla rycerstwa, dla rodaków, na samą kuchnią co tydzień w czasie wyboru króla 14000 talarów bitych wydawał, otwarte zawsze mając stoły ([por.] Paprocki, O herbach). Litował się nad losem Zborowskiego Samuela, braci jego na sejmie bronił i sądzić nie chciał (patrz Solikowskiego i Bielskiego). Żona jego, Sobocka Jadwiga, kasztelanka gostyńska, i ta bezpotomną była, z nim więc chwała domu Górków zgasła. Mieli oni pałac w Poznaniu, gdzie później klasztor benedyktynek powstał. Zamek w Kórniku ozdobił Stanisław. Posiadał ten dom oprócz wielkich majętności w Polsce i na Rusi Czerwonej, Turobin i Szczebrzeszyn.

[przypis redakcyjny]

górnych empirów — w średniowieczu Empireum oznaczało niebo najwyższe, siedzibę światła i ognia. [przypis redakcyjny]

góry — kopalnie. Sprawa uruchomienia znanych od XIII w. olkuskich kopalni srebra i ołowiu, wchodzących w skład królewszczyzn, a zrujnowanych na skutek rabunkowej gospodarki dzierżawców–cudzoziemców i polskich magnatów oraz wojen szwedzkich, była w XVIII wieku przedmiotem wielu uchwał na sejmikach i sejmach. W r. 1779 powstała spółka akcyjna dla odbudowy kopalni, a Komisja Skarbowa wyznaczyła nagrodę za projekt ich odwodnienia. Do wznowienia eksploatacji jednak nie doszło, wymagało ono bowiem olbrzymich kapitałów inwestycyjnych. [przypis redakcyjny]

góry wylatać — wylatywać w górę; przen.: pysznić się. [przypis redakcyjny]

górze — nędza, bieda. [przypis redakcyjny]

góźdź (daw.) — gwóźdź. [przypis redakcyjny]

gocha (daw., pot.) — gorzałka. [przypis redakcyjny]

godło (starop.) — [tu:] hasło. [przypis redakcyjny]

godności — tu: urzędy tytularne (np. dworskie) nie połączone z czynnościami. [przypis redakcyjny]

godny czemu (starop.) — odpowiadający czemu (nagroda godna uczynkowi). [przypis redakcyjny]

Godwinowi kłaniaj się, kontent jestem, że od Clarkiego miał wiadomość — przez czas pobytu w kraju Zygmunt Krasiński pisywał listy do Gaszyńskiego po francusku pod adresem „Mr. Godwin” albo „Mr. Toson chez Me. Baume”. [przypis redakcyjny]

Gody — Boże Narodzenie (tj. koniec roku). [przypis redakcyjny]

gody (daw.) — festyn, święto. [przypis redakcyjny]

gody* — radość, wesele; w. 25-28: Cicero głosił, że mędrzec powinien ze spokojem przyjmować wszystkie nieszczęścia, unikając jedynie hańby. Gdy jednak umarła jego córka Tulia, przeżył to głęboko. [przypis redakcyjny]

gody (starop.) — Boże Narodzenie, Nowy Rok. [przypis redakcyjny]

gody — tu: szczęście. [przypis redakcyjny]

godzić się [na królestwo] (starop.) — starać się [o królestwo], usiłować [pozyskać królestwo]. [przypis redakcyjny]

godzić (starop.) — starać się, usiłować. [przypis redakcyjny]

godzinki — śpiewane nabożeństwo do Matki Boskiej. [przypis redakcyjny]

go — dziś popr.: je. [przypis redakcyjny]

go — je (pióro). [przypis redakcyjny]

go — je. [przypis redakcyjny]

gołąbek — Pius IX. [przypis redakcyjny]

gołąbki — Mastaiowie (papież ze swą rodziną); rodowe nazwisko Piusa IX było: hr. Mastai-Ferretti. [przypis redakcyjny]

Gołąb — miasto nad Wisłą, na płn. od Puław. [przypis redakcyjny]

gołąb — symbol Afrodyty, bogini miłości. [przypis redakcyjny]

Gołąb — [tu:] Krzysztof Kolumb; [wł. brzmienie jego nazwiska: Cristoforo Colombo, oznacza dosł. gołębia; red. WL]. [przypis redakcyjny]

goła — śmierć, bo «marzec zmiata starce». [przypis redakcyjny]

Gołcz — było dwóch generałów tego nazwiska, bracia Jerzy Wilhelm i August Stanisław. [przypis redakcyjny]

gołębskich — okazja gołębska, tj. klęska wojsk polskich pod Gołębiem 8 lutego 1656 w bitwie ze Szwedami. [przypis redakcyjny]

gołek — hołota; biedota. [przypis redakcyjny]

Gołogóry — Miasteczko dwie mile od Złoczowa odległe. Mowa o bajecznym «rokoszu gliniańskim», gdzie niby ścięto panów z fakcji królewskiej; rokoszowi temu poświęcił Potocki osobny wiersz, ocalały w Wirydarzu Trembeckiego (str. 43 — wydania lwowskiego). [przypis redakcyjny]

Golędowie — od Golędzina, niewolnika czy zbiega, nazwała się wioska, Ostrów pod samą Pragą nad Wisłą Gołęndzinów (Gołęndzinowski Ostrów wspomina Klonowic we Flisie). [przypis redakcyjny]

Golem (z hebr. bryła, bezkształtna masa) — w tradycji żyd. istota stworzona z mułu i gliny na kształt człowieka, która jednak nie mogła mówić ani mieć potomstwa. [przypis redakcyjny]

Golian — Ksiądz Golian, jezuita, przeciw któremu postępowa młodzież demonstrowała w Krakowie na tle dogmatu o nieomylności Papieża. [przypis redakcyjny]

golić mądrze (starop.) — uważać. [przypis redakcyjny]

golić (starop.) — postępować. [przypis redakcyjny]

gomółka — bryłka twarogu. [przypis redakcyjny]

gomoły (daw.) — bezrogi. [przypis redakcyjny]

gomuły — tu: niezdary. [przypis redakcyjny]

gońca a. goniec (daw.) — rycerz turniejowy. [przypis redakcyjny]

gończe wędzidłko — do turniejów używane. [przypis redakcyjny]

go nalewaj — nalewaj piwa (czy też innego trunku). [przypis redakcyjny]

Goncelin — przydomek Wiktora Jacquemont (zob. Indeks). [przypis redakcyjny]

gon (daw.) — pęd. [przypis redakcyjny]

gonduła (z wł.) — łódź, barka. [przypis redakcyjny]

gonfalonier — w średniowiecznych republikach włoskich wysoki urzędnik, sprawujący naczelną władzę w mieście. [przypis redakcyjny]

goniec a. gońca (daw.) — rycerz turniejowy. [przypis redakcyjny]

goniec (daw.) — rycerz turniejowy. [przypis redakcyjny]

goniec — [tu: goniec taki jak] na turniejach, w pojedynku. [przypis redakcyjny]