Przypisy

zasypać się — wsypać się, wygadać się, zdradzić się. [przypis edytorski]

zasypiać (daw.) — nie wstawać na czas (czynność wielokrotna, zwyczajowa); por. dziś: zaspać. [przypis edytorski]

zaszarzał — dziś: zszarzał. [przypis edytorski]

Zaszczepia ludziom winę bóg… — Ajschylos, Niobe (niezachowany dramat). [przypis edytorski]

zaszczepić (daw.) — zamknąć. [przypis edytorski]

zaszczepić — tu: zamknąć. [przypis edytorski]

zaszczepiłaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż w funkcji pytającej; inaczej: czy zaszczepiła, czyżby zaszczepiła. [przypis edytorski]

zaszczitnawo cwieta (z ros.) — o barwie ochronnej. [przypis edytorski]

zaszczwany — zaszczuty. [przypis edytorski]

zaszczycać — tu w daw. znaczeniu: ochraniać, bronić (zasłaniać tarczą, czyli daw. szczytem). [przypis edytorski]

zaszczycić (daw.) — obronić; osłonić tarczą (tj. szczytem). [przypis edytorski]

zaszczyciem — dziś popr.: zaszczycimy. [przypis edytorski]

zaszczyt (daw.) — obrona, osłona. [przypis edytorski]

zaszczyt (daw.) — obrona. [przypis edytorski]

zaszczyt (daw.) — osłona, obrona. [przypis edytorski]

zaszczyt (daw., z ros.) — obrona. [przypis edytorski]

zaszczyt — tu: obrona (z ros.). [przypis edytorski]

zaszczyty — wysokie stanowiska, odznaczenia, godności oraz związane z nimi przywileje. [przypis edytorski]

zaszczyt (z ros.) — obrona. [przypis edytorski]

zaszedłem pod kuchnią (daw.) — dziś: zaszedłem pod kuchnię. [przypis edytorski]

zaszedł — hebr. rdzeń נָטָה (nata): ‘rozciągnąć, pochylić, skłonić ku, skręcić ku czemuś, rozpostrzeć [namiot]’. Tu w znaczeniu: «odwrócił się od swoich braci […], bracia pozbawili go jego przywódczej pozycji, gdy ujrzeli cierpienie swego ojca. Powiedzieli: ty nam powiedziałeś, żebyśmy sprzedali [Josefa], gdybyś kazał nam go zwrócić też byśmy cię posłuchali!», zob. Raszi do 38:1. [przypis edytorski]

zaszeleściały — dziś popr. forma: zaszeleściły. [przypis edytorski]

zaszeleściały — dziś: zaszeleściły. [przypis edytorski]

zaszeptane — zaczarowane. [przypis edytorski]

zaszłe (daw.) — te, które zaszły; dziś: zaistniałe. [przypis edytorski]

zaszło było słońce — słońce zaszło nagle, szybciej niż można było się spodziewać, dlatego Jakub tam zanocował, zob. Raszi do 28:11. [przypis edytorski]

Zaszło jednocześnie — w oryg. łac. contigit eodem tempore, w innym tłum.: Zdarzyło się w tymże czasie; nie oznacza to jednak równoczesności opisywanych wypadków z tymi z poprzedniego rozdziału; napięcie stosunków polsko-czeskich miało miejsce wcześniej. [przypis edytorski]

zaszły (daw.) — imiesłów przym.; znaczenie: „ten, który zaszedł, dokonał się”. [przypis edytorski]

zaszpuntować — zatkać otwór beczki szpuntem, czopem; tu: zamknąć. [przypis edytorski]

zaszpuntować — zatkać otwór w beczce szpuntem (kołkiem). [przypis edytorski]

zaszpuntować — zatkać wylot. [przypis edytorski]

za szranki — tu: do walki. [przypis edytorski]

zaszturmować — wedrzeć się siłą; tu: opowiedzieć to, czego ktoś nie chce słuchać. [przypis edytorski]

za tą sprawą (daw.) — przy takim stanie rzeczy. [przypis edytorski]

zatabaczony (daw.) — niechlujnie wyglądający; zabrudzony tabaką. [przypis edytorski]

zataczać (gw.) — tu: wnosić. [przypis edytorski]

zataczać i odprzodkowywać armaty — ustawiać działa na pozycjach i odtykać lufy, zaślepione na czas transportu. [przypis edytorski]

zatajony (daw.) — przyczajony, ukryty. [przypis edytorski]

za tak małe czasy (starop.) — w tak krótkim czasie. [przypis edytorski]

zatamowywa — dziś popr.: tamuje. [przypis edytorski]

zatańczym — w innej wersji: „dokończym”. [przypis edytorski]

zatarga — dziś popr.: zatarg. [przypis edytorski]

Zatargnienie fortuny z cnotą — zaginiony utwór Mikołaja Reja. [przypis edytorski]

zatchnąć się (daw.) — udławić się, udusić się. [przypis edytorski]

zatchnąć się — stracić oddech. [przypis edytorski]

zatchnąć się — stracić oddech. [przypis edytorski]

za tchórzliwiśmy (daw.) — skrót od: za tchórzliwi jesteśmy. [przypis edytorski]

zatęchły — wilgotny, gnijący. [przypis edytorski]

zatętniać — dziś popr.: tętnić. [przypis edytorski]

zatętniała — dziś popr. forma: zatętniła. [przypis edytorski]

zatętniało — dziś: zatętniło. [przypis edytorski]

zatętniały — dziś popr.: zatętniły. [przypis edytorski]

zatemem poznał (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: zatem poznałem; potem poznałem. [przypis edytorski]

zatem — potem. [przypis edytorski]

zatem (starop.) — po czym; potem. [przypis edytorski]

zatem (starop.) — potem, wtedy. [przypis edytorski]

zatem (starop.) — tu: potem. [przypis edytorski]

za ten czas (daw.) — przez ten czas, w tym czasie. [przypis edytorski]

zatkwiony — dziś popr.: utkwiony. [przypis edytorski]

zatłumiać — dziś popr.: przytłumiać, tłumić. [przypis edytorski]

zatłumić — dziś popr.: stłumić. [przypis edytorski]

zatlonego — zapalonego, tlącego się. [przypis edytorski]

zatlony (daw.) — podpalony, tlący się. [przypis edytorski]

zatlony — zapalony. [przypis edytorski]

Za tobą? Raczej z tobą, lub przed tobą — sens: mnie się bardziej spieszy do tego pojedynku. [przypis edytorski]

zatoczek wielokształtny — jeden z gatunków ślimaków z rodziny zatoczkowatych, żyjących w płytkich zbiornikach wody słodkiej. [przypis edytorski]

za to ją (żonę Jagiełły) świętą omal zrobili — Jadwiga Andegaweńska (1373/1374–1399), żona Władysława Jagiełły, znana z pobożnego życia i działalności charytatywnej, po śmierci została otoczona kultem; w 1997 oficjalnie ogłoszono ją świętą. [przypis edytorski]

za to jej powinien (daw.) — ma wobec niej powinności, jest wobec niej zobowiązany. [przypis edytorski]

Zatoka Adeńska — obszar wodny w zachodniej części Morza Arabskiego, pomiędzy półwyspem Arabskim a Somalijskim, na północnym zachodzie połączony cieśniną Bab al-Mandeb z Morzem Czerwonym. [przypis edytorski]

Zatoka Arabska (łac. Sinus Arabicus) — historyczna nazwa Morza Czerwonego, rozciągającego się pomiędzy północną Afryką a Płw. Arabskim, stanowiącego część Oceanu Indyjskiego. [przypis edytorski]

Zatoka Berau — zatoka w płn.-zach. Gwinei, oddzielająca płw. Ptasia Głowa (Doberai) od płw. Bomberai. [przypis edytorski]

Zatoka Biafryjska a. Biafra — ob. Zatoka Bonny, zatoka Oceanu Atlantyckiego stanowiąca część Zatoki Gwinejskiej, rozciągająca się od delty Nigru po Przylądek Lopez w Gabonie. [przypis edytorski]

Zatoka Biskajska — zatoka Oceanu Atlantyckiego, położona pomiędzy wybrzeżami Hiszpanii i Francji. [przypis edytorski]

zatoka chesterska — Zatoka Liverpoolska w Anglii, stanowiąca ujście m.in. rzeki Dee, nad którą położone jest miasto Chester. [przypis edytorski]

zatoka (daw.) — zakręt. [przypis edytorski]

Zatoka Gaskońska (fr. Golfe de Gascogne) — dziś: Zatoka Biskajska, położona pomiędzy północnym wybrzeżem Półwyspu Iberyjskiego a południowo-zachodnim wybrzeżem Francji. [przypis edytorski]

zatoka Pensacola — zatoka w płn.-wsch. części Zatoki Meksykańskiej, tworząca naturalny port morski. Pierwsze europejskie osiedle w tym regionie zostało założone przez ekspedycję hiszp. konkwistadora Tristána de Luna y Arellano w 1559. Wyczerpaną huraganem i głodem, liczącą ponad 1000 osób kolonię porzucono 10 lat później. Hiszpanie ponownie osiedlili się na Pensacoli w 1698. [przypis edytorski]

zatoka Putlam — dziś popr. laguna Puttalam, wielka laguna na płn.-zach. wybrzeżu wyspy Cejlon, od północy połączona z oceanem, nosząca nazwę od położonego nad jej południowym krańcu miasta Puttalam. [przypis edytorski]

Zatoka Salerneńska — zatoka Morza Śródziemnego na płd.-zach. wybrzeżu Włoch, oddzielona Półwyspem Sorrentyńskim od Zatoki Neapolitańskiej. [przypis edytorski]

Zatoka Sebenicka — ujście do Morza Śródziemnego jednego z ramion Nilu, nazwanego od gr. nazwy miasta Sebennytos, stolicy 12. nomu Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Zatoka Sorrentyńska — niewielka zatoka Morza Śródziemnego w pobliżu miasta Sorrento, w płd.-wsch. części Zatoki Neapolitańskiej. [przypis edytorski]

Zatoka Spezia, wł. Golfo della Spezia — zatoka Morza Tyrreńskiego na płn.-zach. wybrzeżu Włoch, nad którą położone jest miasto La Spezia. [przypis edytorski]

zatoka wielka Rei — Morze Jońskie wraz z Adriatykiem; akwen poświęcony bogini Rei, żonie Kronosa. [przypis edytorski]

Zatoka Wielorybia — dawna zatoka w obrębie Lodowca Szelfowego Rossa, u wybrzeży Antarktydy. Stanowiła położony najdalej na południe naturalny port na Ziemi. Znajdowały się tutaj amerykańskie bazy polarne wykorzystywane przez ekspedycje pod dowództwem Richarda Byrda z lat 1928–1930, 1933–1935, 1939–1941. W 1987 roku od lodowca oderwała się ogromna góra lodowa (5400 km²), całkowicie niszcząc Zatokę Wielorybią. [przypis edytorski]

zatokę Rio (…) odkrył w roku 1501 Gonçalo Coelho — Gonçalo Coelho w maju 1501 wypłynął z Lizbony, do brzegów Brazylii dotarł w sierpniu 1501, zaś zatokę Rio de Janeiro odkrył 1 stycznia 1502. [przypis edytorski]

zatokowany — pochłonięty zalotami; od: tokować: z przejęciem zachwalać swoje zalety i sukcesy (na podobieństwo samców niektórych gatunków ptaków w okresie godowym, które wydają charakterystyczne dźwięki i wykonują odpowiednie ruchy mające wabić samicę). [przypis edytorski]

za tom (…) zobaczył — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: za to zobaczyłem. [przypis edytorski]

zatopiony zielenią — dziś raczej: zatopiony w zieleni. [przypis edytorski]

Za to — u Cylkowa: 'przeto'; uzasadnienie korekty: uwspółcześnienie. [przypis edytorski]

zatracenie — zatraceniec, niegodziwiec, utrapieniec. [przypis edytorski]

zatraceny (z czes.) — zatraceni, skazani na potępienie (przekleństwo). [przypis edytorski]

zatracić — zapodziać, zagubić. [przypis edytorski]

zatracon (daw.) — skrócona forma imiesłowu przymiotnikowego r.m.; dziś: zatracony. [przypis edytorski]

zatracony — zagubiony, zaginiony. [przypis edytorski]

zatrapiać — dziś: trapić; martwić, zamartwiać. [przypis edytorski]

zatrata (daw.) — zatracenie, zguba. [przypis edytorski]

zatrata (daw.) — zniszczenie. [przypis edytorski]

zatrinkować (z niem. trinken: pić) — wypić. [przypis edytorski]

za triumfalnym postępować wozem — według rzymskiego zwyczaju podczas triumfu za wozem wiozącym zwycięskiego wodza szedł wódz armii pokonanej. [przypis edytorski]

zatroszczył się (…) tym dawnym kłopotem — dziś popr.: zatroskał się (…). [przypis edytorski]