Przypisy

barnasz kąsa (starop.) — zbroja gniecie. [przypis redakcyjny]

barnasz (starop.) — zbroja. [przypis redakcyjny]

baroko — formułka ułatwiająca zapamiętanie jednej z form wnioskowania (sylogizmu). [przypis redakcyjny]

baron de Faeneste — bohater satyrycznej powieści Agrippy d'Aubignégo Przygody barona de Faeneste. [przypis redakcyjny]

baron pochowany naprzeciwko swej żony — aluzja do dwuwiersza z komedii L. De Boissy Złudne pozory, gdzie jest mowa o człowieku, który jakby zmarł za życia w niedobranym małżeństwie: Ci-git, sans avoir rendu l'ame,/ Le baron entree vis-a-vis de sa femme. („Tu spoczywa, nie oddawszy ducha, baron pochowany naprzeciwko swej żony”). [przypis redakcyjny]

baron — tu w znaczeniu: średniowieczny pan feudalny. [przypis redakcyjny]

barta (daw.) — siekiera podwójna. [przypis redakcyjny]

bartnik w Kruszwicy — legendarny Piast. [przypis redakcyjny]

Bartold — koń Brandymarta. [przypis redakcyjny]

Bartosz Paprocki, Szymon Okolski — autorzy herbarzy polskich w XVI i XVII w. [przypis redakcyjny]

Barut — miasto nadmorskie Bejrut w Syrii. [przypis redakcyjny]

barwa — liberia sługi dworskiego. [przypis redakcyjny]

barwa — liberia służby, odmienna kolorem w każdym domu magnackim. [przypis redakcyjny]

barwa — mundur, liberia. [przypis redakcyjny]

barwa (starop.) — sukno, mundur. [przypis redakcyjny]

barwa — sukno na mundur. [przypis redakcyjny]

barwa — tu: cecha, znamię. [przypis redakcyjny]

barwa — tu: mundur. [przypis redakcyjny]

barwena — gatunek ryby. Przysmak rzymski. [przypis redakcyjny]

barwiczka — szminka. [przypis redakcyjny]

barwy (…) sprawuje temperament oczu i światła — [barwy] są zależne od zmysłu wzroku i od oświetlenia. [przypis redakcyjny]

Barynczyszka — wyraz ten, utworzony od nazwiska bohatera, przypominał zarazem otoczeniu słowo barin — jaśnie pan; przyrostek „-yszka” nadawał mu odcień pogardliwy. [przypis redakcyjny]

Baryni — Barignan Pietro, poeta, rodem z Pesaro. [przypis redakcyjny]

barziej (starop.) — bardziej. [przypis redakcyjny]

barziej uszczuplona — zbyt szczupła, szczuplejsza. [przypis redakcyjny]

barzo — bardzo. [przypis redakcyjny]

barzo mało mężczyzny — bardzo mało mężczyzn. [przypis redakcyjny]

Baśń ta opowiada o księżniczce, która zamknięta w więzieniu, tylko w ten sposób uniknęła śmierci, że czarodziejskie ręce, zwieszające się z pułapu, dostarczały jej jadła i napoju. [przypis redakcyjny]

basałyk — batog z uwiązaną na końcu kulką ołowianą. [przypis redakcyjny]

basałyk — właściwie: bicz z kulą ołowianą na końcu. [przypis redakcyjny]

basarunek (z niem. Besserung) — kara sądowa za okaleczenie. [przypis redakcyjny]

basarunek ( z niem.) — grzywna sądową za obrazę. [przypis redakcyjny]

basarunek (z niem.) — wynagrodzenie za krzywdę; odszkodowanie; chłosta, cięgi. [przypis redakcyjny]

baserunek (z niem.) — odszkodowanie za sprawiony ból. [przypis redakcyjny]

Basia — lewy dopływ Proni, która wpada do Soży, prawego dopływu Dniepru. [przypis redakcyjny]

Basta! basta! (wł.) — Dosyć! dosyć! [przypis redakcyjny]

bastiony (z fr.) — narożne umocnienia wałów fortecznych, wieże fortyfikacyjne. [przypis redakcyjny]

Bastya — Bastia del Genivolo, szańce nad rzeką Zanniolo w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]

Bastya — Bastia del Genivolo, szańce nad rzeką Zanniolo w północnych Włoszech. [przypis redakcyjny]

basy — ślady na ciele od plag, cięgi. [przypis redakcyjny]

basza a. pasza — wielkorządca, namiestnik, dowódca wojsk; tutaj poeta ma na myśli Mohameta Ali. [przypis redakcyjny]

basza a. pasza (z tur.) — wielkorządca turecki. [przypis redakcyjny]

baszta — kasztel; było ich dwa na większych okrętach, jeden na sztabie, drugi na rufie okrętu, w razie burzy rozrzucano je, ażeby ulżyć okrętom. [przypis redakcyjny]

baszty Świętej Trójcy — Kleiner przypomina, że tę wołyńską warownię widział Krasiński w r. 1825 „i w liście do Ojca z dnia 26 września 1825 opisał malowniczo, jak wynurza się z mgły jesiennej”. [przypis redakcyjny]

batalia (z wł.) — tu: siła zbrojna. [przypis redakcyjny]

batalia (z wł.) — tu: siła zbrojna, wojsko. [przypis redakcyjny]

batalie — bitwy, walki. [przypis redakcyjny]

batalij — [daw. forma D.lm;] bitew. [przypis redakcyjny]

bateria — w ówczesnej armii 8 dział. [przypis redakcyjny]

batiar — andrus; [łobuziak; red. WL]. [przypis redakcyjny]

batiki — materiały barwione specjalną techniką tejże nazwy. [przypis redakcyjny]

batiuszka (ros.) — ojczulek (o popie). [przypis redakcyjny]

Batów — Batów w województwie podolskim. Bitwa 1 i 2 czerwca 1652 roku. Marcin Kalinowski hetman z wielu innymi poległ, jeńców do 5000 w pień wycięto — ledwie zostawiono przy życiu. [przypis redakcyjny]

Batoh — miejscowość w daw. województwie bracławskim na Ukrainie; niedaleko pod Ładyżynem poniósł klęskę Łużecki 18 lipca 1672 r. [przypis redakcyjny]

batohowskie — klęska pod Batohem 2 czerwca 1652 r. [przypis redakcyjny]

Battonia — hrabstwo Bath w Anglii. [przypis redakcyjny]

Battus — założyciel miasta Cyreny w Afryce około r. 650 przed Chr. [przypis redakcyjny]

baty — czółna. [przypis redakcyjny]

batyst (fr. batiste) — delikatna, bardzo cienka, przezroczysta tkanina z bawełny, lnu lub jedwabiu; wykonywano z niej chusteczki oraz wytworną odzież. Nazwa pochodzi od imienia fr. wynalazcy z XIII w. Batiste Chambray. [przypis redakcyjny]

batystowe — z bardzo cienkiego płótna. [przypis redakcyjny]

batyst (z fr. batiste) — delikatna, bardzo cienka, przezroczysta tkanina z lnu, bawełny lub jedwabiu; wykonywano z niej chusteczki oraz wytworną odzież. Nazwa pochodzi od imienia fr. wynalazcy z XIII w. Batiste Chambray. [przypis redakcyjny]

Baudrillart — współczesny ekonomista francuski. [przypis redakcyjny]

bawełnica (starop.) — suknia lub materia bawełniana; bawełnice, dziś popr. D.lp r.ż.: bawełnicy. [przypis redakcyjny]

bawełnica (starop.) — suknia lub materia bawełniana. [przypis redakcyjny]

bawełnica (starop.) — suknia lub materia bawełniana. [przypis redakcyjny]

bawet (z fr.) — śliniak, przedłużenie fartucha od pasa ku górze. [przypis redakcyjny]

bawić* (daw.) — zaprzątać uwagę, tu: zwodzić. [przypis redakcyjny]

bawić — zwlekać. [przypis redakcyjny]

bazalt (łac. ) — skała wulkaniczna ciemnej barwy. [przypis redakcyjny]

Bazar Dobroczynny — stworzona w roku 1855 instytucja filantropijna. W r. 1897, podczas przedstawienia kinematograficznego, wybuchł tam pożar. Wśród 1500 obecnych zaczęła się panika, 117 osób zginęło. [przypis redakcyjny]

Bazarow — bohater powieści Turgeniewa Ojcowie i dzieci (1862). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

bazar — targowisko. [przypis redakcyjny]

bazar — targ, targowisko. [przypis redakcyjny]

bazar — wolny plac w obozie; rynek, majdan. [przypis redakcyjny]

bazar (z tur.) — rynek obozowy. [przypis redakcyjny]

Bazyli św. — założyciel zakonu swojej reguły, biskup Cezarei w Kapadocji, żył między r. 330–379. [przypis redakcyjny]

bazyliszek — legendarny płaz podobny do jaszczurki, który miał zabijać wzrokiem. [przypis redakcyjny]

bębennicy (starop.) — bijący w bębny, tu za całe snać rycerstwo. [przypis redakcyjny]

bęben (starop.) — naczynie do wody. [przypis redakcyjny]

będą warczały na cię — będą ci przykre. [przypis redakcyjny]

będę miał liść kolczaty ostu — Na marginesie autografu rysunek liścia ostu. [przypis redakcyjny]

„Będę teraz próbował — pisze — rozpocząć w miejscowym tygodniku „Voce” kampanię o polskiej literaturze, ale czy dam sobie radę z włoszczyzną, nie wiem. Wstrzymał mnie dotąd inny wzgląd, mianowicie nie chciałem przez druk artykułów ściągnąć do redakcji pisma życzliwych informacji o mojej osobie: przypadkiem jednak dowiedziałem się, że ex re mojego długiego pobytu tutaj, tam już interesowano się mną i wszelkie relacje od różnych rodaków zdołały wyrobić tylko dość żywe zainteresowanie intelektualne: a ponieważ pismo niezmiernie dzielne ma jednak pewne upodobanie do excentrytetów, więc z tej strony przeszkód nie będzie, zresztą będę pisać incognito: ale powtarzam, że wątpię, czy dam sobie z językiem radę: pisanie byłoby rozkoszą, ponieważ filozoficznie panuje między mną a redakcją niemal jednomyślność całkowita”. (List z 3 V 1910). [red. WL].

[przypis redakcyjny]

będę twoim przewodnikiem – Ażeby z ciemnego lasu namiętności nas wyprowadzić, ażebyśmy na nowo w błąd i grzech nie wpadli, dostatecznym radcą i przewodnikiem jest rozum, który wykrywając nam całą szpetotę występku lub zbrodni, poucza nas zarazem, czego unikać, a co czynić powinniśmy. [przypis redakcyjny]

Będęż śmiał mówić tutaj o konfederacjach, a nie podzielić przekonań uczonych — Mably występuje przeciwko konfederacjom. „Konfederacje — wywodzi — przynosiły korzyść Polakom tylko dlatego, ponieważ mieli rząd potworny; są złem, służącym do złagodzenia innego zła. Ileż to razy bylibyście utracili wolność, gdyby wam nie było wolno podnosić rokoszów w jej obronie i zachowywać jej z bronią w ręku. Ale bardzo to źle, jeżeli potrzebuje się aż takiego środka przeciw władzy arbitralnej, i Polska nie będzie szczęśliwa, dopóki rozumne prawa nie nauczą jej obchodzić się bez niego. Konfederacje schlebiają przyjemnie waszym magnatom; przedstawiają jakowaś ideę zwierzchnictwa, podobającą się ich pysze, a wiem, że pycha możnych nie słucha rozumu. Rozsądek wasz więc przepisuje wam milczenie w tym względzie. Zresztą wasza drobna szlachta, może nie nazbyt w polityce wprawna, z pewnością uważałaby za rzecz dziwną a nawet śmieszną, gdyby konfederaci barscy, którzy ocalili Rzeczpospolitą, chcieli w drodze wyraźnego prawa zabronić zwyczaju konfederacji. Powinniście się zadowolić ustaleniem zasad rządu dostatecznie mądrych, tak, żeby nie odczuwano nadal konieczności zawiązywania spisków i chwytania za broń, by śpieszyć na pomoc ojczyźnie”. W dalszym ciągu wiąże konfederacje ściśle z losem liberum veto i twierdzi, że z chwilą zniesienia tego ostatniego konfederacje staną się niepotrzebne. [przypis redakcyjny]

będzie to książka (książeczka) — mowa tu o rękopisie jeszcze niewydanym p. t. Życie, etyka i rewolucja. [przypis redakcyjny]

Beaconsfield — właściwie Beniamin Disraeli (1804–1881), polityk angielski, przywódca konserwatystów, w tym czasie premier i kierownik polityki zagranicznej Wielkiej Brytanii. [przypis redakcyjny]

Beata a. Beatryce — małżonka Amona, matka Bradamanty. [przypis redakcyjny]

Beata — Beata d'Este, małżonka Ludwika Sforcy, księcia mediolańskiego, który za życia jej był potężny, po jej śmierci utracił księstwo i umarł w więzieniu we Francji. [przypis redakcyjny]

beati possidentes (łac.) — szczęśliwi posiadacze. [przypis redakcyjny]

Beati, quorum tecta sunt peccata — „Błogosławieni, którym grzechy odpuszczono”; tym pierwszym wierszem Psalmu 32 Matylda pozdrawia poetę, który w chwili, gdy będzie skąpany w wodzie letejskiej, jako uprzednio oczyszczony od grzechów, straci pamięć tychże grzechów. [przypis redakcyjny]

Beatryce — małżonka Amona, matka Bradamanty. [przypis redakcyjny]

Beatryce (…) siedzi na korzeniach drzewa — Beatrycze, czyli teologia, nauka boża, siedząca na korzeniach drzewa symbolem jest tej rzeczywistej idei, że Kościół pomimo wstrząśnień jego czasowych, pochodzących z przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych, jakie nim zachwiały, w korzeniu swoim, to jest w gruncie swoim, był, jest i będzie nieporuszonym, ponieważ zasady jego strzeże nauka boża. Dla tego to, pomimo czasowych przeobrażeń, jakim prawda boża w czasie ulegała i ulega na ziemi, jedyna jej trwałość przechowuje się tylko w powszechnym Kościele Chrystusowym od początku aż do spełnienia wieków. [przypis redakcyjny]

Beatrycze — Beatrycze d'Este, małżonka Ludwika Sforzy, księcia mediolańskiego, który za życia jej był potężny, po jej śmierci utracił księstwo i umarł w więzieniu we Francji. [przypis redakcyjny]

Beatrycze i Margareta — córki Beranżera, hrabi Prowansji. [przypis redakcyjny]

Beatrycze — [tu:] Teologia, nauka wiary objaśniająca rzeczy będące poza granicą władzy rozumu. [przypis redakcyjny]

Beatus, qui tenet (łac.) — przysłowie łacińskie, które w dosłownym przekładzie brzmi: „Szczęśliwy, kto trzyma; szczęśliwy posiadający”. [przypis redakcyjny]

Beau monsieur impassible (fr.) — Piękny obojętny (niewzruszony) mężczyzna. [przypis redakcyjny]

beciki — piernaciki, pierzynki. [przypis redakcyjny]

beg — gubernator, generał. [przypis redakcyjny]

beg ( z tur.) — gubernator. [przypis redakcyjny]