Przypisy

symulacja — udawanie. [przypis redakcyjny]

synagoga — tu: gmina, wspólnota (nie dom zebrań pobożnych!). [przypis redakcyjny]

Synaj — góra w Arabii, na półwyspie utworzonym przez dwie odnogi Morza Czerwonego. [przypis redakcyjny]

syn Alkmeny (…) niewoli dźwigał jarzmo — Herakles, syn Alkmeny, pełnił służbę niewolniczą u królowej lidyjskiej Omfale jako odkupienie za zabójstwo. [przypis redakcyjny]

syna pięknej Kalijopy — Orfeusza, który brał udział w wyprawie argonautów do Kolchidy po złote runo, „po kożuch barani”. [przypis redakcyjny]

Synap — król etiopski, ojciec Kloryndy. [przypis redakcyjny]

Synap — król Nubii (Abisynii); zob. Pretojan. [przypis redakcyjny]

syna swojego — Arindala. [przypis redakcyjny]

synekura (łac. sine cura: bez troski, bez starania) — dobrze płatne stanowisko nie wymagające pracy. [przypis redakcyjny]

syn Galafrona — Argala; Galafron, król Kataju w Chinach, ojciec Angeliki i Argali. [przypis redakcyjny]

synie (starop. forma) — zamiast: [o] synu (por. pieśń VI, zwr. 105). [przypis redakcyjny]

synie — synu. [przypis redakcyjny]

syn Julci — Kazimierz Tetmajer. [przypis redakcyjny]

syn Mai — Hermes, syn Zeusa i nimfy Mai. [przypis redakcyjny]

syn Menojkosa — Kreon, brat Jokasty. [przypis redakcyjny]

syn mój — w poprzednich wyd. Bibl. Nar.: „mój syn”. [przypis redakcyjny]

syn następcy tronu… — przyszły cesarz Wilhelm II (lata panowania: 1888–1918) syn ówczesnego następcy tronu, Fryderyka Wilhelma. [przypis redakcyjny]

Syn nieroztropny (…) — Faeton, który złym kierowaniem słonecznego wozu przestrogą jest dla rodziców, żeby nieroztropnym prośbom swoich synów nie ulegali. Zapytał nieroztropnie swoją matkę: kto był jego ojcem, Apollo czy Epafus? Podobnie poeta pyta myślą Beatrycze, chcąc się najpierw przekonać, czy to wszystko jest prawdą, co on w Piekle i w Czyśćcu o swojej przyszłości słyszał. [przypis redakcyjny]

synów tego Timarchidesa, którzy wspólnie wykuli Jowisza w Rzymie — [por.] Plinius, lib. XXXVI sect. 4 pag. 730. [przypis redakcyjny]

synobójczyni (…), którą żal w piórka przyodział słowicze — Tu następują przykłady zgubnego działania gniewu. Prokne, według mitologii starożytnej, nakłoniła swojego męża Tereusza, gdy jechał do Aten, ażeby z nią wespół wziął w drogę siostrę jej, Filomelę. Gdy Tereusz w czasie tej podróży zgwałcił Filomelę, chcąc ukryć tę zbrodnię, odciął jej język, ażeby ten o jego występku nie rozgadał. Filomela za pośrednictwem chustki zawiadomiła siostrę, co się z nią stało. Prokne zapalona gniewem za krzywdę wyrządzoną jej siostrze zabiła syna swego, Itysa, i ciało jego uwarzone na półmisku mężowi podała. Gdy Tereusz dowiedziawszy się o tym, chciał ją zabić, Prokne ubłagała bogów, że ją zamienili w jaskółkę, a siostrę jej w słowika. [przypis redakcyjny]

synodalnych — pochodzących ze zjazdów duchowieństwa wyższego. [przypis redakcyjny]

synogarlica — wg tradycji ludowej synogarlice żyją w związkach monogamicznych i po śmierci samca samica dochowuje mu wierności. [przypis redakcyjny]

Synon — Grek, który podstępnem opowiadaniem skłonił Trojan do wprowadzenia do miasta drewnianego konia z zbrojnymi Grekami w wnętrzu. [przypis redakcyjny]

synowiec — Napoleon III. [przypis redakcyjny]

synowiec — syn rodzonego brata. [przypis redakcyjny]

synowiec — wspomniany już Stanisław Pasek. Starania i koszt „dobrego stryja” nie były daremne. Akt z r. 1692 wymienia Stanisława Paska (już uwolnionego z niewoli tatarskiej) towarzysza spod chorągwi p. oboźnego kor., a w r. 1697, 27 czerwca podpisuje się na oznajmieniu Augusta II i na paktach konwentach obok stryja Jana także Stanisław Pasek, chorąży spod chorągwi tegoż p. oboźnego koronnego. Będzie to niezawodnie ów „haniebnie poczciwy człowiek”, o którym Krzysztof Zawisza w swoich Pamiętnikach pisze: „na drugi dzień (Bożego Narodzenia 1702 r.) byłem w Cisowie u JP. Paska, człowieka haniebnie poczciwego, który jako mi rad był, niepodobna opisać. W domu swoim szlachcic to porządny bardzo, wesoły i przystojny; przez trzy dni nie znaliśmy, co dzień, co noc, piliśmy i hulali; dam miał siła, et quidem pięknych. Darował mi szkatułę kieleckiej roboty, mosiądzem nabijaną, piękną i gotowalniową tejże roboty szkatułę wielką, stół marmurowy nakładany, puzdro szlifowane itd. — bardzom się tam miał dobrze”. Widać p. chorąży „waledykował” już tymczasem swej „szarży”, przerzucając się na „ekonomikę”, a odziedziczywszy po „dobrym stryju” wcale nieubogą substancję w roku zeszłym (1701), ma na czym i sam używać w Cisowie, i obdarzać miłego gościa pamiątkami pochodzącymi bodaj z sukcesji po panu komorniku. [przypis redakcyjny]

synowie stepu… — tzn. kozak i koń. Toż samo w. 18: „oni ujść gotowi”. [przypis redakcyjny]

syn pięknej Latony — Apollo. [przypis redakcyjny]

syntaktyka — nauka składni. [przypis redakcyjny]

syn Ulienów — Rodomont. [przypis redakcyjny]

Syrakuca, Saraguza — miasto Saragossa w płn. Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

Syriusz — najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Wielkiego Psa. [przypis redakcyjny]

syropki (starop.) — [tu:] lekarstwa. [przypis redakcyjny]

syropy (starop.) — [tu:] lekarstwa. [przypis redakcyjny]

Syrowie — mieszkańcy Syrii. [przypis redakcyjny]

Syrtes (łac.) — Syrty, dwie zatoki morza Śródziemnego przy brzegach Afryki płn.; b. niebezpieczne dla żeglugi. [przypis redakcyjny]

Syrty Cyrenejskie — zatoki w Afryce Płn. [przypis redakcyjny]

Syrty Cyrenejskie — zatoki w Afryce Pn. [przypis redakcyjny]

Syrty — dwie zatoki Morza Śródziemnego u wybrzeży Afryki. [przypis redakcyjny]

syrty — mielizny morskie. [przypis redakcyjny]

Syrty — Mniejsza i Większa, zatoki Morza Śródziemnego u płn. wybrzeży Afryki. [przypis redakcyjny]

Syrty — Syrta Wielka i Mała, dwie zatoki wrzynające się w ląd płn. Afryki, niebezpieczne dla żeglarzy z powodu mielizn. [przypis redakcyjny]

syrynga (z wł.) — strzykawka lekarska. [przypis redakcyjny]

systemat preformacyjny (Präformationssystem) — jest tylko odcieniem w teorii Leibniza o harmonii przedustawnej (consentement préétabli, harmonia praestabilita), mianowicie: ład we wszechświecie jest z góry ukształtowany (harmonia praeformata), o ile tkwi w przyrodzie rzeczy; jest zaś przedustawny (harmonia praestabilitas), o ile wola boska jest pierwszą twórczą przyczyną. [przypis redakcyjny]

Sywilia — miasto Sewilla w Andaluzji (w płd. Hiszpanii). [przypis redakcyjny]

szabas — święto sobotnie u Żydów. [przypis redakcyjny]

szabeltas — niem. Sabeltasche. [przypis redakcyjny]

Szabla twoja — szkło — błąd druków: „Szabla twoja, Bóg twój — mara”, co poprawił już w kolejnych wydaniach Pini na podstawie rękopisu. [przypis redakcyjny]

szach lubo met — przen. nawiązanie do gry w szachy: zwyciężyć lub zginąć. [przypis redakcyjny]

szacht — pionowy szyb w budynku prowadzący od piwnic przez wszystkie kondygnacje aż po strych; szachtem poprowadzone są rozmaite instalacje: elektryczne, telefoniczne itp. [przypis redakcyjny]

szacować (starop.) — [tu:] zazdrościć. [przypis redakcyjny]

szacowny — wielce ceniony, poważany. [przypis redakcyjny]

szacujemy sobie (starop.) — wystawiamy [sobie; wyobrażamy sobie]. [przypis redakcyjny]

szacuje (starop.) — [tu:] obmawia. [przypis redakcyjny]

szacunek — tu: ocena. [przypis redakcyjny]

szafarz — klucznik, sługa doglądający gospodarstwa domowego. [przypis redakcyjny]

szafarz — oficjalista dworski nadzorujący gospodarstwo domowe. [przypis redakcyjny]

szafarz — zarządzający gospodarstwem domowym, klucznik. Także urząd dworski, znacznie niższy od komisarza, który zarządzał całym majątkiem i kierował jego prawnymi sprawami. [przypis redakcyjny]

szafrańcy — rudowłosi. [przypis redakcyjny]

szafran (z arab.) — przyprawa kuchenna kwiatu rośliny południowej o tej samej nazwie. [przypis redakcyjny]

szafuj gotowym — rozporządzaj tym, co posiadasz; może w znaczeniu: pieniędzmi (por. wyraz pokrewny: gotówka). [przypis redakcyjny]

szafy mahoni — szafy mahoniowe. [przypis redakcyjny]

szałaputa — lekkomyślnik, narwaniec, warchoł. [przypis redakcyjny]

szałas (z węg.) — namiot polny, buda naprędce sklecona. [przypis redakcyjny]

szaławiła — niegodziwiec. [przypis redakcyjny]

szalbierskie — wykrętne, oszukańcze. [przypis redakcyjny]

szalemaja a. szalamaja — flet pasterski, piszczałka. [przypis redakcyjny]

szalić światem (daw.) — oszukiwać, zwodzić. [przypis redakcyjny]

szalone dumy — głupie, szalone myśli. [przypis redakcyjny]

szalony — tu: bardzo wielki, przekraczający normę. [przypis redakcyjny]

szamani — kapłani-uzdrowiciele części ludów uralsko-ałtajskich, wyznających tzw. szamanizm. [przypis redakcyjny]

szaman — północny czarownik, znachor, wróżbita. [przypis redakcyjny]

szamerlak a. szamerluk (z fr.) — suknia, okrycie damskie za Augusta III. [przypis redakcyjny]

szamerowaną — obszywaną galonem, bramowaną. [przypis redakcyjny]

szampańskim, węgierskim — wina szampańskie i węgierskie należały do najdroższych i pojawiały się na stołach tylko bardzo zamożnej szlachty i magnatów. [przypis redakcyjny]

szamrajstwo — zbiegowisko. [przypis redakcyjny]

szańce — w rękopisie dla rymu: szońce. [przypis redakcyjny]

szańc (starop.) — los. [przypis redakcyjny]

Szandorowski, Teodor — „skarbnik bracławski, rotmistrz pancerny 1558; był to mąż wojenną odwagą wsławiony we wszystkich Jana Kazimierza ekspedycyjach” (Niesiecki). On to (na wiosnę r. 1656) na plebanii w Rudniku nad Sanem zaskoczył Karola Gustawa przy obiedzie i o mały włos nie wziął go do niewoli; ledwie się mu wyśliznął król szwedzki, szarfę zostawiwszy w ręku Szandorowskiego (Kochowski, Clim. II, 115). [przypis redakcyjny]

Szaniecki, Jan Olrych (1783–1840) — prawnik i poseł na Sejm Rzeczypospolitej. Po r. 1831 osiadł w Paryżu i tam umarł. [przypis redakcyjny]

szaniec — w rękopisie dla rymu: szoniec. [przypis redakcyjny]

szankier — wrzód spowodowany chorobą weneryczną. [przypis redakcyjny]

szanse europejskiej wojny — zwycięstwa Rosji w wojnie z Turcją, możliwość zajęcia Konstantynopola przez wojska rosyjskie, a potem pokój w San Stefano wywołały silne niezadowolenie Anglii. Z początkiem 1878 r. nastąpiło zaostrzenie konfliktu, grożące wybuchem wojny między Anglią a Rosją. [przypis redakcyjny]

szapoklak (z fr. chapeau: kapelusz, claque: klaps, odgłos klaśnięcia) — składany cylinder; popularny element stroju męskiego na przełomie XIX i XX w. [przypis redakcyjny]

szaraczkowy — zrobiony z szaraczek, płótna albo sukna szarej barwy. [przypis redakcyjny]

szaraj — saraj, pałac. [przypis redakcyjny]

szaraj — właśc. seraj, pałac. [przypis redakcyjny]

szara pycha — próżna, szlachecka pycha; [szara:] od odzienia, jakie [prosta] szlachta nosiła. [przypis redakcyjny]

szarasy (starop.) — [forma W.lp od szaras; inaczej:] w szarej sukni szlachcicu. [przypis redakcyjny]

szarawary (z pers. za pośr. ukr.) — spodnie szerokie, buchaste. [przypis redakcyjny]

szarga (daw.) — szaruga, słota. [przypis redakcyjny]

Szarogrod — Szarogród, miasteczko w b. województwie podolskiem, w powiecie latyczowskim, nad rz. Moraszką, poboczną Morachwy. [przypis redakcyjny]

szarszun (starop.) — gatunek pałasza, [tj. szabli]. [przypis redakcyjny]

szarszun (starop.) — gatunek szabli; [źródło:] Słownik Lindego. [przypis redakcyjny]

szarszun (starop.) — miecz. [przypis redakcyjny]

szarszun (starop.) — szabla. [przypis redakcyjny]

szarwark — roboty pańszczyźniane w daw. Polsce przy drogach i mostach. [przypis redakcyjny]

szarża — tu: zawód. [przypis redakcyjny]

szarża (z fr.) — stopień, urząd; tu: przystawstwo. [przypis redakcyjny]

szarżerunek (z fr. za pośr. niem.) — obrót, strzelanie. [przypis redakcyjny]