Przypisy

wyiskali (starop.) — obliczyli; [inna pisownia starop.: wygiskali]. [przypis redakcyjny]

wyiskrzyć się a. wyikrzyć się — wyzbyć się czego. [przypis redakcyjny]

Wyjątek z dziennika Salviatiego — cały ten rozdział ma charakter ściśle autobiograficzny i jest poświęcony wspomnieniom nieodwzajemnionej miłości Stendhala (Salviatiego) do Matyldy Dembowskiej (Leonory). [przypis redakcyjny]

wyjątki z papierów bezimiennej autorki — kilka utworów Narcyzy wydanych pod zbiorowym tytułem: Niektóre pisma bezimiennej autorki, przez zupełnie nieznanego wydawcę ogłoszone. [przypis redakcyjny]

wyjechać (daw.) — napaść. [przypis redakcyjny]

wyjechała — Albert i Lota mieszkali już wtedy w mieście. [przypis redakcyjny]

wyjechałem — Werter opuścił swą matkę i przyjaciela i wyjechał do małego miasteczka pod pozorem załatwienia z swą ciotką pewnych formalności spadkowych. Istotnym jednak celem jego podróży jest chęć zakończenia stosunku, łączącego go dotąd z Leonorą. [przypis redakcyjny]

wyjiskać (starop.) — zastanowić; [tj. powstrzymać]. [przypis redakcyjny]

wykazałem też, jakie są podstawy państwowości — Meijer (przekł. holend.) sądzi, że to zdanie omyłkowo znalazło się tutaj i że jego właściwe miejsce jest w końcu Przyp. po wyrazach: „a co zasługą” z poprawką „wykazałem” na „wykażę” stosownie do „Przypisku 2”. Baensch (przekł. niem.) i Appuhn (przekł. fr.) uznają to i wprowadzają. Gebhardt twierdzi, że to zdanie jest tu na miejscu i mówi, że religijność, moralność i zacność są podstawami państwowości. Ale można też tak je rozumieć, że jest to wskazaniem na Trakt. teol. polit., w którym owe pojęcia są rozwinięte. [przypis redakcyjny]

wykorzenić — wyrwać z korzeniem. [przypis redakcyjny]

wykrotne — tu: zdradliwy, złamany (od wykrotu, wyłomu w lesie). [przypis redakcyjny]

wykształcone gmachy — pomieszczenia zbudowane zgodnie z wymogami określonej sztuki, tu: plastry miodu. [przypis redakcyjny]

wyłatać — tu: zbić. [przypis redakcyjny]

wyleżeć się (starop.) — wyleczyć się. [przypis redakcyjny]

wyleżeć się z ran (starop. forma) — wyleczyć się. [przypis redakcyjny]

wylicy-sie — wyleczy się. [przypis redakcyjny]

wymoderować się — uszykować się. [przypis redakcyjny]

wymonderować się — oporządzić się, stanąć w gotowości bojowej. [przypis redakcyjny]

wymowa — tu: krasomówstwo, umiejętność przemawiania. [przypis redakcyjny]

wymowny* — od wyrazu: wymowa oznaczającego retorykę, oratorstwo; Cicero znany był jako znakomity mówca. [przypis redakcyjny]

wymunderować się — pozbierać się. [przypis redakcyjny]

wymunderować się — pozbierać się; zabrać wszystkie swoje rzeczy. [przypis redakcyjny]

wynajdzi (starop.; daw. forma W. lp) — wynajdź. [przypis redakcyjny]

Wy — Najpierw w Rzymie wprowadzony był zwyczaj do pojedynczej osoby w znak uszanowania przemawiać: Wy. Landino zapewnia, że już za jego czasów ta forma mowy wyszła z użycia. Tym „Wy” pozdrawia teraz poeta swojego prapradziada w dowód głębokiego uszanowania. Ale Beatrycze, która, najprawdopodobniej, że o świeckich rzeczach toczy się rozmowa, dlatego stoi na stronie, uśmiechem zwraca uwagę poety, że tu użycie tego „Wy” jest niestosowne: jak w romansie rycerskim wspomnianym w znanym z Piekła ustępie Franczeski z Rimini, służebnica przy pierwszym pocałowaniu kochanka przez Ginewrę, kaszlem swoją panią ostrzegła. [przypis redakcyjny]

wynieść — tu: podnieść. [przypis redakcyjny]

wynikać — wynurzać się. [przypis redakcyjny]

Wynika z tego, że żona pastora i p. Schmidt ulegali napadom złego humoru. [przypis redakcyjny]

wyniść (daw.) — [tu:] udać się. [przypis redakcyjny]

wyniść (daw.) — udać się. [przypis redakcyjny]

Wynocha, paralusie! — przekleństwo lud.; zwykle: „do paralusa” (lub „do palarusa”): do diabła. Właściwie: paralus: paraliż („Bodaj cie paralus naruszył”). [przypis redakcyjny]

wy-ojczyźniać się (neol.) — czas. utworzony od rzecz. ojczyzna, synonim: wykorzeniać się. [przypis redakcyjny]

wyotchłaniać (neol.) — być może: wydobywać z otchłani. [przypis redakcyjny]

wypadków zdarzonych — dziś popr.: wypadków, które zdarzyły się. [przypis redakcyjny]

wyparować — wyprzeć, wypędzić. [przypis redakcyjny]

wyparzonej — kłótliwej. [przypis redakcyjny]

Wypchany aligator — lub krokodyl stanowił nieodzowny rekwizyt sklepu aptekarza. [przypis redakcyjny]

wypierzchały — dostawały wyprysków. [przypis redakcyjny]

wypławić (daw.) — [tu:] zahartować za pomocą pławienia w wodzie. [przypis redakcyjny]

wypławione [karaceny] — zahartowane za pomocą pławienia w wodzie. [przypis redakcyjny]

wypławne żelazo — żelazo zahartowane za pomocą pławienia w wodzie. [przypis redakcyjny]

wypolerowali — wydoskonalili. [przypis redakcyjny]

wyporek — jagnię zawcześnie urodzone lub skórka z niego. [przypis redakcyjny]

wyposażyć — opłacić. [przypis redakcyjny]

Wypowiedź Pankracego interpretowana jest przez wyd. Libery i Sawrymowicza jako „ocena wyników rewolucji, w której Krasiński podkreśla brak elementów twórczych i płynącą stąd bezradność zwycięzców w obliczu konieczności budowania nowego świata”. Jednakże wypowiedź Pankracego nie upoważnia do takich wniosków. Plan odbudowy „dzieła zniszczenia” jest wprawdzie bardzo ogólnikowy, ale, jak słusznie zauważa Kleiner, „Pankracy idzie torem planów saintsimonistycznych eksploatowania ziemi”. [przypis redakcyjny]

wypozwać (starop.) — wycisnąć prawem. [przypis redakcyjny]

wypraktykować (daw.) — [tu:] wywróżyć. [przypis redakcyjny]

wypraktykować (starop.) — odgadnąć, przewidzieć. [przypis redakcyjny]

wyprawa dymowa — Sejm r. 1673 uchwalił wyprawę: z dóbr królewskich, z 20 dymów (chat) jednego żołnierza pieszego z należytym orężem, prowiantem i liberią, a z dóbr ziemskich dziedzicznych z dymów 30 konnego jednego; stan duchowny dawał z 20 dymów jednego żołnierza. Była to piechota i jazda dymowa. [przypis redakcyjny]

wyprawa generała Józefa Dwernickiego — (10 IV 1831) korpus Dwernickiego, liczący około 4700 ludzi, przeszedłszy Bug ruszył na Wołyń, by rozniecić tam powstanie. Odniósł zwycięstwo pod Boremlem, nie uzyskał jednak poparcia szlachty wołyńskiej, więc ciągle atakowany przez przeważające siły gen. Rüdigera, usiłował przedrzeć się na Podole; oskrzydlony przez wojska nieprzyjacielskie pod Lulińcami (koło Zbaraża) przeszedł na teren Galicji 12 IV, gdzie wojsko rozbrojono, a Dwernickiego internowano. [przypis redakcyjny]

wyprawa* (tu forma B. lp: wyprawę) — aluzja do wyprawy dawanej pannie młodej przed ślubem i będącej częścią posagu. [przypis redakcyjny]

wyprawiać dudki (daw.) — błaznować. [przypis redakcyjny]

wyprawić się (starop.) — wytłumaczyć. [przypis redakcyjny]

wyprawny koń (daw.) — ćwiczony, sprawny, zwinny. [przypis redakcyjny]

wyprawny [koń] (daw.) — ćwiczony, sprawny, zwinny. [przypis redakcyjny]

wyprawować (starop.) — [tu:] ciosać, przygotować. [przypis redakcyjny]

wyprobować — dowieść. [przypis redakcyjny]

wyprowadzony — tu: wyliczony. [przypis redakcyjny]

wypryciać — wydreptać. [przypis redakcyjny]

wypusty (starop.) — wyłogi, brzeg u sukni lub rękawa, inną materią wyłożony. [przypis redakcyjny]

wypuszczać koniowi [rozumie się: wodze] — ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]

wypuszczać koniowi — (rozumie się: wodze) ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]

wypuszczać wodze [koniowi] — ruszyć biegiem. [przypis redakcyjny]

wyrabować — wybrać, wydobyć (materiał kopalny). [przypis redakcyjny]

wyraźliwy (starop.) — wyraźny. [przypis redakcyjny]

wyrazem — tymi słowami, niniejszym przyrzeczeniem. [przypis redakcyjny]

wyrazić postawę — przedstawić czyjeś zachowanie się, naśladować je. [przypis redakcyjny]

wyrazić (starop.) — [tu:] wyrzucić, wybić. [przypis redakcyjny]

wyrazić [z głowy] (daw.) — wybić [por. razić: uderzać]. [przypis redakcyjny]

wyraz — tu: obraz. [przypis redakcyjny]

wyraz — wyrażone, określone. [przypis redakcyjny]

wyrocznia w środku ziem — Delfy. W świątyni delfickiej znajdował się głaz biały, zwany po grecku pępkiem (omphalos), który oznaczał środek Grecji, czy też całej ziemi. [przypis redakcyjny]

wyrostek (daw.) — kilkunastoletni chłopiec. [przypis redakcyjny]

wyruszyć — wydobyć na światło dzienne. [przypis redakcyjny]

wyruszyć — wyrażenie wzięte z języka myśliwych, znaczące: wypłoszyć, wypędzić. [przypis redakcyjny]

wyrzec* — orzec. [przypis redakcyjny]

wyrzucają z zasady swojego przyszłego rządu te słowa — na posiedzeniu sejmowym z d. 21 grudnia 1789 r. w tekście, złożonym Sejmowi przez biskupa Krasińskiego, jako przewodniczącego Deputacji do formy Rządu, Zasad do poprawy Rządu skreślono te słowa, zastępując je na wniosek Ankwicza oświadczeniem, że Rzeczpospolita zabezpiecza stanowi szlacheckiemu wolność i między osobami tego stanu zachowuje równość (art. 1); autorem tekstu projektowanego był nie Krasiński, ale Ignacy Potocki, który w znacznej mierze czerpał wzory z Deklaracji Praw Człowieka (ułożonej już od października 1789 r.) i z rozpraw fr. Zgromadzenia Narodowego nad tą sprawą. [przypis redakcyjny]

wyrzuci z niego ślizkie węże — tj. Sforców, którzy w herbie mieli godło mediolańskie, węże; por. XIII 63, w. 2. [przypis redakcyjny]


wyrzutny — rozrzutny. [przypis redakcyjny]

Wyście uciekli do mnie od złego pana… — Kleiner objaśnia, że scena ta jest „wzorowana na śmierci Wallensteina Schillera: Wallenstein w podobny sposób stara się działać na uczucia żołnierzy, którzy chcą go opuścić”. Powołuje się przy tym na studia S. Dobrzyckiego i K. Kobzdaja (Kazimierza Kolbuszewskiego). [przypis redakcyjny]

wyścigać nieścignioną chęcią — dziś: niedoścignioną; ale w dawniejszej polszczyźnie często nieścigniony (zob. Linde). [przypis redakcyjny]

wyśli — poprawnie: wyszli. [przypis redakcyjny]

Wyśmierzyce — miasto nad Pilicą, na płn.-zach. od Radomia. [przypis redakcyjny]

wysep (daw.) — [dziś r.ż.:] wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw. r. m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw. r.m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysepek (daw.) — [dziś r.ż.:] wysepka. [przypis redakcyjny]

wysepek (daw.) — wysepka. [przypis redakcyjny]

wysep (starop. forma) — dziś r.ż.: wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep — wyspa. [przypis redakcyjny]

wyskipić (daw.) — wyrzucić. [przypis redakcyjny]

wyskipieć się (daw.) — wyroić się. [przypis redakcyjny]

Wyskitki — miasteczko na trakcie z Warszawy do Łowicza, w pobliżu puszczy Jaktorowskiej. [przypis redakcyjny]

wyskublić — wybrać się. [przypis redakcyjny]

wysługują — [tu:] bogacą się. [przypis redakcyjny]

wysmarować — wyleczyć. [przypis redakcyjny]

wysmarowawszy się — wyleczywszy się. [przypis redakcyjny]

wysokie chóry — chóry anielskie w niebie. [przypis redakcyjny]

Wysoki Zamek — góra zamkowa wraz z kopcem Unii Lubelskiej. [przypis redakcyjny]

wyspa Płaczu — Ebuda. [przypis redakcyjny]