Przypisy

blizko (daw.) — dziś popr.: blisko. [przypis edytorski]

blizko — dziś: blisko. [przypis edytorski]

blizko — dziś popr.: blisko. [przypis edytorski]

blizko — dziś popr. pisownia: blisko. [przypis edytorski]

bliznę Kaima — chodzi tu o piętno Kaina, czyli znak zabójstwa. [przypis edytorski]

blizoruki (ros. близорукий) — krótkowidz. [przypis edytorski]

blizszy (starop. forma) — bliższy. [przypis edytorski]

bloatwise (ang.) — prawdopodobnie ang. bloated (nabrzmiały, nalany, wzdęty). [przypis edytorski]

Bloch, Jan Gottlieb (1836–1902) — finansista i przemysłowiec, „król kolei żelaznych”, budowniczy kilku ważnych linii kolejowych, w tym Drogi Żelaznej Fabryczno-Łódzkiej. [przypis edytorski]

Block — Block auf dem Richtplatz. [przypis edytorski]

blokhauz (niem. Blockhaus) — schron bojowy lub ufortyfikowany budynek, przeznaczony do samodzielnej obrony ze wszystkich stron; przen.: duży budynek o prostej budowie, zwłaszcza betonowy. [przypis edytorski]

blokhauz — schron bojowy, ufortyfikowany budynek. [przypis edytorski]

blokhauz (z niem.) — niewielki ufortyfikowany budynek ze strzelnicami, przystosowany do samodzielnej obrony z kilku stron. [przypis edytorski]

blokhauz (z niem.) — niewielki ufortyfikowany budynek ze strzelnicami, przystosowany do samodzielnej obrony z kilku stron. [przypis edytorski]

bloki erratyczne — inaczej głazy eratyczne, czyli narzutowe; głazy przyniesione i pozostawione przez lodowiec. [przypis edytorski]

bloki (z ang. blocks) — kloce, kłody. [przypis edytorski]

blok Nr 22 — wg niektórych źródeł był to blok Nr 21. [przypis edytorski]

blokowy — w gwarze obozowej: więzień nadzorujący blok, do jego obowiązków należało utrzymanie dyscypliny w bloku, rozdział żywności oraz prowadzenie ewidencji innych więźniów. [przypis edytorski]

blokowy — w gwarze obozowej: więzień nadzorujący blok, do jego obowiązków należało utrzymanie dyscypliny w bloku, rozdział żywności oraz prowadzenie ewidencji innych więźniów. [przypis edytorski]

blokowy — w gwarze obozowej: więzień obozu koncentracyjnego, pełniący funkcję nadzorcy w bloku. [przypis edytorski]

blokowy — w gwarze obozowej więzień-przełożony bloku. [przypis edytorski]

Blomberg, Werner von (1878–1946) — minister wojny Rzeszy w latach 1935–1938, feldmarszałek i naczelny dowódca Wehrmachtu. [przypis edytorski]

Blondel, Maurice (1861–1949) — francuski filozof o orientacji chrześcijańskiej, reprezentant modernizmu katolickiego i twórca filozofii działania. [przypis edytorski]

Blondel, Maurice (1861–1949) — francuski filozof, przedstawiciel modernizmu katolickiego. [przypis edytorski]

Blondin, Charles (1824–1897) — francuski cyrkowiec, akrobata i linoskoczek. [przypis edytorski]

blondynowa salopka — okrycie z cienkiej jedwabnej koronki. [przypis edytorski]

blondynowy — wykonany z blondyny, tj. koronki klockowej z surowego jedwabiu. [przypis edytorski]

blondynowy — wykonany z blondyny, tj. koronki klockowej z surowego jedwabiu. [przypis edytorski]

Blos, Wilhelm (1849–1927) — dziennikarz, historyk (autor m.in. publikacji Die franzsische Revolution (Rewolucja francuska, 1888), powieściopisarz i dramaturg niem., działacz partii socjaldemokratycznej (SPD), członek parlamentu (Reichstagu) 1877–1918, pierwszy prezydent (w l. 1918–1920) nowo powstałego Wolnego Państwa Ludowego Wirtembergia. [przypis edytorski]

blovieščia (brus.) — nelemtinga. [przypis edytorski]

blūdžioti — klaidžioti. [przypis edytorski]

Blücher, Gebhard Leberecht von (1742–1819) — feldmarszałek, dowódca armii pruskiej w czasie wojen napoleońskich, m.in. pod Lipskiem i Waterloo. [przypis edytorski]

Blücher, Gebhard Leberecht von (1742–1819) — pruski feldmarszałek; od 1813 naczelny wódz armii pruskiej; dowodząc wojskami prusko-rosyjskimi przyczynił się do pokonania wojsk Napoleona w kluczowych bitwach pod Lipskiem i pod Waterloo; ojciec Franza Blüchera von Wahlstatt (1778–1829), dowódcy 1. pułku huzarów śląskich, wziętego do niewoli podczas bitwy pod Peterswalde. [przypis edytorski]

blue chip — określenie akcji dużej, wiarygodnej spółki. [przypis edytorski]

Blue Gate Fields a. Bluegate Fields — jeden z najgorszych slumsów wiktoriańskiego Londynu, istniejący niegdyś na płn. od starych doków. [przypis edytorski]

bluegrass (ang. dosł.: niebieska trawa) — wiechlina, trawa z kwiatostanem w kształcie wiechy. [przypis edytorski]

blues (muz.) — wokalno-instrumentalny styl muzyki rozrywkowej wywodzący się od ludowych pieśni czarnoskórej ludności z południa Stanów Zjednoczonych; powstały pod koniec XIX w., spopularyzowany w pierwszych dekadach XX w. [przypis edytorski]

bluetka (z fr.) — bezpretensjonalny drobiazg muzyczny. [przypis edytorski]

bluetka (z fr. blouette) — bezpretensjonalny drobiazg muzyczny. [przypis edytorski]

bluff a. blef — postępowanie mające na celu wprowadzenie kogoś w błąd. [przypis edytorski]

bluff (z ang.) — zakłamanie, mydlenie oczu, blef. [przypis edytorski]

blują (starop. forma) — forma 3 os. lm od blwać; znaczenie: wymiotować. [przypis edytorski]

blukvilkis — kas velka bluką. [przypis edytorski]

Blumenau — miasto w południowej Brazylii w stanie Santa Catarina. [przypis edytorski]

Blum, Léon (1872–1950) — francuski polityk socjalistyczny, publicysta i pisarz; premier Francji na czele rządu Frontu Ludowego (1936–1937, 1938), opowiadał się za nieinterwencją wobec wojny domowej w Hiszpanii; w 1940 uwięziony przez rząd Vichy, wydany Niemcom, więziony w obozach koncentracyjnych; głowa państwa jako przewodniczący Tymczasowego Rządu Republiki (1946–1947). [przypis edytorski]

Blum, Leon (1872–1950) — francuski polityk socjalistyczny, został premierem w 1936 r. [przypis edytorski]

Blut, Blut, Blut (niem.) — krew, krew, krew. [przypis edytorski]

Blutendes Deutschland (Krwawiące Niemcy) — film dokumentalno-propagandowy Johannesa Hausslera. Przedstawiano w nim zarys historii Niemiec od wojny francusko-pruskiej aż po zwycięstwo Hitlera; podkreślano niemiecką martyrologię i konieczność walki z systemem wersalskim. Film wszedł na ekrany w marcu 1933 r. [przypis edytorski]

Blutgerüst — Hinrichtungsstätte. [przypis edytorski]

Bluthwürstchen (z niem. Blutwurst: krwawa kiszka) — kiszka, potrawa z krwi wieprzowej z dodatkami (np. podrobami lub kaszą) formowana w kształt kiełbasy poprzez upakowanie w jelitach zwierzęcych; kaszanka. [przypis edytorski]

Blutigel — Blutegel. [przypis edytorski]

Blutighändchen, komm, komm… Ein Schuss, ein Mensch… Komm, ich warte (niem.) — Krwaworączka, chodź, chodź… Jeden strzał, jeden człowiek… Chodź, czekam. [przypis edytorski]

Blutighändchen, komm, komm (niem.) — Krwaworączka, chodź, chodź. [przypis edytorski]

Blut ist ein ganz besondrer Saft (niem.) — krew jest całkiem szczególnym sosem (bądź: paliwem). [przypis edytorski]

Blutliebe — Bindung unter Blutsverwandten. [przypis edytorski]

Blut (niem.) — krew. [przypis edytorski]

Blutorangen (niem.) — pomarańcza krwista. [przypis edytorski]

blwać (starop.) — wymiotować. [przypis edytorski]

b.m. — skrót od: bieżącego miesiąca. [przypis edytorski]

Bnińscy — wielkopolska rodzina magnacka z Bnina pod Poznaniem, posługująca się odmianą herbu Łodzia: Bniński, nadany z tytułem hrabiowskim 5 czerwca 1798 roku Łukaszowi Bnińskiemu przez Fryderyka Wilhelma III, w Królestwie Polskim, potwierdzony w 1824 r. [przypis edytorski]

Bóg Abrahama, i bóg Nachora — „Bóg Abrahama” jest tu imieniem świętym i odnosi się do Boga Jedynego, a „bóg Nahora” i „bogi ojców ich” odnosi się do bóstw wyznawanych przez Nahora i jego przodków, zob. Raszi do 31:53. [przypis edytorski]

[Bóg będzie] wszystkim we wszystkich — por. 1 Kor 15, 28. [przypis edytorski]

Bóg Cię z dzieciątkiem salwował od Herodowej złości — modlitwa do Matki Boskiej, wspominająca wydarzenia związane z ucieczką Maryi i Józefa z nowo narodzonym Jezusem do Egiptu, opisane w Biblii; wybór właśnie maryjnej modlitwy jest znaczący, kiedy prześladowcą Oleńki okazuje się wyznawca kalwinizmu, negującego kult maryjny. [przypis edytorski]

Bóg, co Emauskie wsparł pielgrzymy (Iak Ewangelia opowiada) — patrz Łk 24, 13-35. [przypis edytorski]

bóg, co łukiem narody przestrasza — Apollo. [przypis edytorski]

bóg delficki — Apollo, bóg słońca, sztuki i wróżbiarstwa; w Delfach był ośrodek jego kultu oraz słynna wyrocznia. [przypis edytorski]

Bóg — «Dlaczego użyte jest tu słowo (Elohim): ‘Bóg’, [które oznacza Boską cechę surowego sądu, a nie Imię 'Wiekuisty', które łączy się z cechą Boskiego miłosierdzia? Icchak powiedział: niechaj Bóg postąpi] wedle sprawiedliwego sądu: jeśli będziesz godny tego, niechaj ci da, a jeśli nie będziesz godny, niech nie da. Ale do Esawa powiedział „Oto z żyzności ziemi będzie siedlisko twoje” (Genesis 27:39): [Bóg] obdaruje cię, czy będziesz sprawiedliwym, czy złoczyńcą», zob. Raszi do 27:28. [przypis edytorski]

Bóg działa przez Franków — wg tytułu napisanych po łacinie dziejów pierwszej wyprawy krzyżowej: Gesta Dei per Francos, tj. „Dzieła Boga poprzez Franków [dokonane]”, autorstwa mnicha Guiberta z Nogent (1053–1124). [przypis edytorski]

Bóg go widział, gdy skrył się w ogrodzie — Klaudio nawiązuje do sceny z biblijnej Księgi Rodzaju (Rdz 3, 8–11) i daje do zrozumienia, że od początku wiedział, iż schowany w ogrodowej altanie Benedyk przysłuchuje się rozmowie (akt II, scena 3). [przypis edytorski]

Bóg — hebr. אלהים (elohim): 'Bóg'. Słowo to pochodzi od אל (el): 'moc, władza, potęga'. [przypis edytorski]

Bóg jest wszędzie centrum, a nigdzie obwodem — Pascal, Myśli, II, 72, tł. T. Boy-Żeleński: „[Bóg] Jest to nieskończona kula, której środek jest wszędzie, powierzchnia nigdzie”. [przypis edytorski]

Bóg (…) króle podający; (…) król (…) od Boga podany — wyraża się tu przekonanie, że władza królewska pochodzi wprost ze wskazania boskiego i łączy się z łaską Boga; w monarchiach dziedzicznych ta feudalna idea funkcjonowała aż do rewolucji francuskiej 1789 roku, w polskiej rzeczywistości, wobec systemu elekcyjnego, nie była tak prosta do wyprowadzenia z wizji „porządku naturalnego” i wymagała wzmacniania, takiego choćby jakie ma miejsce w Psalmodii Kochowskiego. [przypis edytorski]

Bóg (…) któremu podobało się zasmucić Rachelę w Ramie — Jr 31, 15; przywołane w Mt 2, 17–18. [przypis edytorski]

bóg łuku — Apollo, bóg sztuki i wróżbiarstwa, wspierał Trojan w czasie wojny. [przypis edytorski]

Bóg lud Izraela manną żywił — Wj 16, 2–35. [przypis edytorski]

Bóg ojca waszego — «A jeśli sami nie macie wystarczająco zasług, to za zasługi waszego ojca [Bóg was obdarował]», zob. Raszi do 43:23. [przypis edytorski]

Bóg — oryginalnie zapewne odwołanie do Dzeusa (Zeusa), którego imię stanowi źródło dla łac. ogólnego rzeczownika deus: bóg; pozostawiono pisownię wielką literą. [przypis edytorski]

bóg o trzech twarzach — w hinduizmie przedstawienie odzwierciedlające trzy aspekty jednego Boga: stwarzanie, utrzymywanie i unicestwianie wszechświata. [przypis edytorski]

bóg pioruna — Zeus. [przypis edytorski]

Bóg pobłogosławi, ojczyznę nam zbawi — fragment pieśni patriotycznej Bartoszu, Bartoszu (inaczej tzw. Krakowiak Kościuszki). [przypis edytorski]

Bóg (przez Izajasza proroka) mówił — Iz 5, 28; Jer 25, 9 i 27, 6 i 44, 10. [przypis edytorski]

Bóg robi wszystko za mnie (…) bez mego współudziału — Malebranche przyjmował, że substancje duchowe i materialne nie mogą na siebie oddziaływać, związki przyczynowo-skutkowe są pozorne, a wszelkie zdarzenia, zarówno idee w umyśle, jak i ruch ciała są powodowane przez Boga, który odpowiednio je koordynuje (okazjonalizm). [przypis edytorski]

Bóg sam, ustawując mężobójcom na gardle karanie, zarazem i przyczynę przydał mówiąc — Mojż 9, 6. [przypis edytorski]

Bóg się rodzi, moc truchleje — anachronizm: Pieśń o Narodzeniu Pańskim, napisana przez Franciszka Karpińskiego (1741–1825), nie mogła być śpiewana w 1410 r. [przypis edytorski]

bóg srebrnego łuku (mit. gr.) — Apollo, bóg słońca. [przypis edytorski]

Bóg — stylizacja staropolska: mianownik w roli wołacza. [przypis edytorski]

Bóg tak chce, łac. Deus vult — hasło przewodnie uczestników pierwszej wyprawy krzyżowej (krucjaty), rzucone w odpowiedzi na przemówienie papieża Urbana II na synodzie w Clermont (1095), wzywającego do podjęcia wielkiej chrześcijańskiej wyprawy wojennej w celu odebrania Jerozolimy i Ziemi Świętej z rąk muzułmanów. [przypis edytorski]

Bóg tak chce! — (łac.) Deus vult!, rzekoma odpowiedź rycerzy na wezwanie do krucjaty przez papieża Urbana II (ok. 1035–1099); okrzyk uważany za hasło przewodnie pierwszej krucjaty. [przypis edytorski]

Bóg tak chce mieć (starop.) — taka jest wola Boga. [przypis edytorski]

Bóg taki wyrok uczynił — Mojż 4, 15. [przypis edytorski]

Bóg tak na początku świata postanowił, aby wszyscy chleb jedli w pocie czoła swego — 1 Mojż 3, 19. [przypis edytorski]

Bóg wasz — «Za wasze zasługi [zostaliście obdarowani]», zob. Raszi do 43:23. [przypis edytorski]

bóg wilkobójca — przydomek Apolla jako opiekuna i obrońcy trzody. [przypis edytorski]

Bóg Wszechpotężny — hebr. אל שדי (El Szaddaj) 'Bóg Wszechmocny, Wszechmogący'. Jest to jedno z Imion Boga i przymiotnik opisujący Boską potęgę. Imię 'Wiekuisty', czyli J-H-W-H, tzw.Tetragramaton, najświętsze, Czteroliterowe Imię, które nie jest wymawiane, wskazuje na istotę Boga, a 'Szaddaj' wyraża Jego władzę nad stworzeniami. «Świat zaś istnieje dzięki tym dwóm Imionom», zob. Ibn Ezra do 17:1. [przypis edytorski]

Bóg Wszechpotężny — hebr. אל שדי (El Szaddaj): ‘Bóg Wszechmocny, Wszechpotężny’, por. komentarz do Genesis 17:1, 28:3, 35:11. Imię to odczytywane jest jako złożenie słów ש (sze): ‘który [ma/posiada]’ i די (daj): ‘dosyć’. «Bóg, który ma Swojego miłosierdzia w obfitości do rozdania i ma dość mocy w Swej ręce, by dawać, niechaj da wam miłosierdzie: to jest zwykłe wyjaśnienie [wersetu]. A wedle midrasza [Jakub modlił się]: Ten, który [stwarzając świat] powiedział do świata די (daj): ‘dość!’, oby powiedział ‘dość’ moim strapieniom. Bo nie zaznałem spoczynku od mojej młodości przez kłopoty z Labanem, kłopoty z Esawem, kłopoty z Rachel, kłopoty z Diną, kłopoty z Josefem, kłopoty z Szimonem i kłopoty z Binjaminem», zob. Raszi do 43:14. [przypis edytorski]

Bóg Wszechpotężny — hebr. אל שדי (El Szaddaj). Imię to odczytywane jest jako złożenie słów ש (sze): ‘który [ma/posiada]’ i די (daj): ‘dosyć’. «Ten, który ma wystarczająco błogosławieństw, dla tych, którzy są błogosławieni przez Niego», zob. Raszi do 28:3. [przypis edytorski]

Bóg Wszechpotężny — hebr. אל שדי (El Szaddaj), zob. Genesis 35:11 i przypisy do tego miejsca. [przypis edytorski]

Bóg Wszechpotężny — hebr. אל שדי (El Szaddaj): zob. komentarz do Genesis 17:1 i 28:3. Bóg mówi tu: «Ja mam moc błogosławienia, bo błogosławieństwa są Moje», zob. Raszi do 35:11. [przypis edytorski]

Bógżeć zapłać (daw.) — niech ci Bóg zapłaci. [przypis edytorski]

bóg ziemią trzęsący — Posejdon, bóg morza, żeglarzy, trzęsień ziemi, brat Zeusa. [przypis edytorski]