Przypisy

dla powietrza (tu daw.) — z powodu epidemii (morowego powietrza). [przypis edytorski]

dla poznaki — aby zaznaczyć coś; por. zwrot o odwrotnym znaczeniu: dla niepoznaki. [przypis edytorski]

dla pszenicy rdza — rdza źdźbłowa, grzybowa choroba zbóż, objawiająca się jako rdzawobrunatne, podłużne plamki. [przypis edytorski]

Dla rąk próżnujących znajdzie się zawsze praca u szatana — cytowane tu słowa (w oryg. „Satan finds some mischief still for idle hands to do”) pochodzą z pouczającego wiersza Isaaca Wattsa (1674–1748) o pracowitości pszczoły, pt. Against Idleness and Mischief (tj. przeciw bezczynności i szkodnictwu). [przypis edytorski]

dla równego podziału — dziś popr.: do równego podziału. [przypis edytorski]

dla samej tylko sławy ciągnienia ich — sens: z powodu samej informacji o ich zbliżaniu się. [przypis edytorski]

dla się — dziś popr.: dla siebie. [przypis edytorski]

dla siedzenia (daw.) — z powodu siedzenia; dlatego, że siedzieli. [przypis edytorski]

dla smrodu (starop.) — z powodu smrodu. [przypis edytorski]

dla sromu (daw.) — z powodu wstydu, hańby. [przypis edytorski]

dla (starop.) — z powodu. [przypis edytorski]

dla strachu (starop.) — z powodu strachu; obawiając się, bojąc się. [przypis edytorski]

dla swej mądrości przy boku Pańskim siedzą, jako o Zorobabelu Pismo mówi — 3 Ezd 4, 42. [przypis edytorski]

dla tępości (daw.) — z powodu tępoty. [przypis edytorski]

dlatego (…) bo — dziś popr.: dlatego że. [przypis edytorski]

dlatego (…), bo — dziś popr.: dlatego, że. [przypis edytorski]

dlatego, bo — dziś popr.: dlatego że. [przypis edytorski]

dla tego (daw.) — przez to; z tego powodu. [przypis edytorski]

dla tego (daw.) — z tego powodu; przez to. [przypis edytorski]

dla tego (daw.) — z tego powodu. [przypis edytorski]

Dlatego i dziś uważamy tę hipotezę [kulistości Ziemi] za niezmiernie prawdopodobną — tekst pochodzi z roku 1947, sprzed epoki lotów kosmicznych, które bezspornie i naocznie udowodniły kulistość Ziemi. [przypis edytorski]

Dlategom nierad — skrócone: dlatego [jeste]m nierad (niezadowolony). [przypis edytorski]

Dla tego mówi Pan Bóg: „Nakarmię ich piołunem i napój dam im wodę żółci”. (…) Trupy jako gnój po polu leżą, jako trawa za kosarzem, a niemasz tego, ktoby je pogrzebał” — Jr 9, 14–21, z opuszczeniami. [przypis edytorski]

dlatego nazwano imię jego Jakub — hebr. rdzeń עֶקֶב (ekew): ‘pięta’, od którego pochodzi imię Jakub, oznacza także ‘postępować/iść za czymś, okrążyć, podchodzić, wyprzedzać, wypierać, zajść od tyłu’. Esaw kipiał z gniewu: «może nazwano go Jakubem w odniesieniu do tego, że w przyszłości mnie „podejdzie”? A dlaczego Icchak się zatrwożył? Pomyślał: może zgrzeszyłem, żem pobłogosławił młodszego przed starszym i zmieniłem porządek rodzinnych powiązań? Gdy Esaw zaczął krzyczeć „podszedł mnie już dwukrotnie!”, ojciec zapytał go: cóż ci zrobił [Jakub]? Odpowiedział mu: wziął moje pierworództwo. A [Icchak] odrzekł: z tego powodu martwiłem się i trwożyłem, że może przekroczyłem granicę sprawiedliwości, teraz [wiem], że pobłogosławiłem pierworodnego, więc „będzie błogosławionym”!», zob. Raszi do 27:36. [przypis edytorski]

dla tego (starop.) — po to, w tym celu; dziś: dlatego. [przypis edytorski]

dlatego — tak w tekście źródłowym, najprawdopodobniej zam.: długo. [przypis edytorski]

dla tego — tu: z tego (powodu). [przypis edytorski]

Dlatego właśnie, iż położyliście swoje nadzieje w kłamstwie i zamęcie (…) nie zostaje ani jeden okruch, którym by można zaczerpnąć wody ani zanieść nieco ognia — Iz 30, 12–14. [przypis edytorski]

Dla tegoż Pan Bóg one statuty, które napisał, kazał je i królom ustawicznie (…) dnie czytać i innym pospolitym kazał je i na podwojach u drzwi (…) — Pwt 17, 19 i Pwt 6, 9. [przypis edytorski]

dla tego — z tego powodu. [przypis edytorski]

dla tej ciemnej miłości dzikiego gatunku — tytuł zbioru wierszy miłosnych Andrzeja Sosnowskiego. [przypis edytorski]

Dla tej ociętnej i niestałej deki (starop.) — dla tego opornego i chwiejnego, wątłego sztyletu. [przypis edytorski]

dla (tu daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

dla — tu w dopuszczalnym dawniej znaczeniu: z powodu. [przypis edytorski]

dla — tu: z powodu. [przypis edytorski]

dla — tu: z powodu, ze względu na. [przypis edytorski]

Dla tych tłumów, co na nas gniotącą spadają nawałą — mowa o wojskach Napoleona, który wiosną 1796 rozpoczął marsz przez Alpy do Włoch, a następnie do Styrii. [przypis edytorski]

dla utrzymania Neapolu podzielił się nim z królem hiszpańskim (…) Zamiast pozostawić w owym kraju króla od siebie zawisłego — przed najazdem na rządzone przez Fryderyka IV Królestwo Neapolu, w listopadzie 1500 r. Ludwik XII zawarł z Ferdynandem II Aragońskim traktat w Grenadzie, przewidujący wspólny atak i podział tego państwa między obu sojuszników. [przypis edytorski]

dla — w celu. [przypis edytorski]

dla wieku (daw.) — z powodu wieku. [przypis edytorski]

dla wielkiego bólu — dziś: z powodu wielkiego bólu. [przypis edytorski]

dla wolności wpada w ador — tu: zachwyca się ideą wolności ludu. [przypis edytorski]

dla wziątku (daw.) — dla zysku. [przypis edytorski]

dla wziątku — dla zysku. [przypis edytorski]

dla zaboju (daw.) — z powodu zabójstwa. [przypis edytorski]

dla zatarcia wstydliwego punktu, dla wyrządzenia sprawiedliwości samemu sobie (s. 220, analogiczny wypadek ze Strumieńskim) — autor w ten sposób opatrzył odsyłaczami wewnątrztekstowymi pierwodruk swej powieści; w tym przypadku we wskazanym miejscu znajduje się fragment z rozdz. XI: „Skądże pochodziły te skrupuły, zmuszające go do ukrywania (?) swych zasług? Najpierw, z paradoksalnej nieufności względem samochwalstwa, rodzącej się wskutek tego, że z samochwalstwem łączy się doznawanie przyjemności, ludziom zaś często wydaje się, że większa prawda musi być w pobliżu większej nieprzyjemności. Po drugie, z obawy, by ktoś go nie posądził o przechwałki w tak błahych (?) sprawach jak sprawy sztuki, o żakowskie wściubianie swoich trzech groszy, słowem, o zachowanie się takie, jakie w sposób bardziej złośliwy niż sprawiedliwy wyrażone jest w przysłowiu: konia kują, żaba nogi nadstawia. I oto mam punkt wstydliwy par excellence! A przecież Strumieński miał nawet słuszność, wyrywając dla siebie listki z tego laurowego wieńca, który splatał dla Angeliki. Powstawała więc w tym punkcie taka niemiła przeszkoda w życiu duchowym, której się nie chce poruszać z obawy, żeby nie być fałszywie zrozumianym; ale ponieważ »czuje« się, że się ma jakoś słuszność, w pewien jeszcze tylko niewyjaśniony sposób, przeto dla uzupełnienia wetuje się sobie tę słuszność drogą uboczną”. [przypis edytorski]

dla zepsutych obyczajów i zdrowia — z powodu zepsucia obyczajów i zdrowia; te słowa dodano w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

dla — z powodu. [przypis edytorski]

dla — z powodu, ze względu na. [przypis edytorski]

dlugoli (daw.) — „długo” z partykułą pytajną -li. [przypis edytorski]

Dmitrij Dmitrijewicz Kuruta — rosyjski generał greckiego pochodzenia, szef sztabu Wielkiego Księcia Konstantego; prowadził też biuro zajmujące się raportami, donosami oraz kontrolą korespondencji w Królestwie Kongresowym. [przypis edytorski]

Dmochowski, Leon (1850–1881) — polski rewolucjonista-narodnik; w 1873 aresztowany, skazany na 10 lat ciężkich robót; po 7 latach w więzieniu nowobiełgorodzkim wysłany nad rzekę Karę na Syberii, zmarł w drodze, w szpitalu więziennym w Irkucku. [przypis edytorski]

Dmowski, Roman (1864–1939) — polski polityk i publicysta, poseł, główny ideolog polskiego nacjonalizmu, założyciel Narodowej Demokracji. [przypis edytorski]

Dmowski, Roman (1864–1939) — polski polityk i publicysta, poseł, założyciel Narodowej Demokracji, przeciwnik Józefa Piłsudskiego. [przypis edytorski]

dmuchać komuś w kaszę — lekceważyć, znieważać kogoś. [przypis edytorski]

Dnia 4 stycznia 1790 — data pierwszego wydania Przestróg dla Polski. Tekst publikowany na WL powstał na podstawie wydania krytycznego, opracowanego przez Stefana Czarnowskiego w 1926 r. według trzech kolejnych wydań, dokonanych za życia i z udziałem autora: pierwszego z 1790 r., drugiego niewiele późniejszego i trzeciego z 1816 r. (Dzieła Stanisława Staszica, tom 1, Warszawa 1816). W tekście oznaczono więc przypisami ważniejsze zmiany, które autor wyprowadził, aby nie wywoływać zadrażnień z rosyjskim zaborcą. [przypis edytorski]

dnia dziewiątego od końca — dziewiątego dnia ostatniej dekady, tj. dwudziestego dziewiątego dnia miesiąca. [przypis edytorski]

dnia (…) nie stało — brakuje dnia. [przypis edytorski]

dnia pewnego — «Był to ich dzień świąteczny, gdy udali się wszyscy do świątyni swoich bożków, [żona Potifara] pomyślała: nie znajdę już bardziej odpowiedniego dnia niż ten, by obcować z Josefem. Powiedziała więc [domownikom]: jestem chora i nie mogę iść z wami», zob. Raszi do 39:11. [przypis edytorski]

Dnia trzeciego przybędziesz do Ftyi, gdzie plony obfite — por. Iliada IX 363: obrażony Achilles grozi, że razem ze swymi wojownikami porzuci walkę, odpłynie spod Troi i wróci do domu, do ojczystej Ftyi w Tesalii. [przypis edytorski]

Dni człowieka mijają jak cień — Ps 144, 4. [przypis edytorski]

dnieć — świtać. [przypis edytorski]

dnie — dziś popr.: dni. [przypis edytorski]

dnie i nocy (daw. forma) — dziś: dnie i noce. [przypis edytorski]

Dnieje (…) — dialog zawiera krytykę konserwatywnych koncepcji politycznych dotyczących relacji między polskim ludem a szlachtą, poruszanych m.in. w Psalmach przyszłości i Przedświcie, gdzie Krasiński, starając się ukoić lęk przed możliwą rzezią szlachty, rewolucją chłopską i w związku z tym rozbratem wewnątrz narodu, postulował ścisły sojusz między tymi dwoma stanami („Jeden tylko, jeden cud: / Z szlachtą polską polski lud”). Wykrzyknik Czepca: „Dnieje!!!” stanowi bezpośrednie nawiązanie do tytułu Przedświtu i oznacza świt niepodległości Polski. [przypis edytorski]

dniem pierwej — dzień wcześniej; poprzedniego dnia. [przypis edytorski]

dniem po dniu (daw. forma) — dziś: dzień po dniu. [przypis edytorski]

Dnieprostroj (ros.) — Dnieprzańska Elektrownia Wodna, hydroelektrownia na rzece Dniepr, zbudowana w latach 1927–1932. [przypis edytorski]

dnieprowcy — tu: Kozacy znad Dniepru. [przypis edytorski]

Dniepr — rzeka w Rosji, Białorusi i Ukrainie lub miasto w środkowo-wschodniej części Ukrainy, nad rzeką Dniepr, okupowane przez Niemców w latach 1941–1943. [przypis edytorski]

Dniepr — rzeka w Rosji, na Białorusi i Ukrainie, w zlewisku Morza Czarnego (dł. 2285 km). [przypis edytorski]

Dniestr — europejska rzeka płynąca przez Ukrainę i Mołdawię. [przypis edytorski]

dni galowe — święta państwowe, obchodzone w Rosji w rocznicę urodzin lub wstąpienia na tron cesarza. [przypis edytorski]

dni i nocy (daw. forma) — dziś: dnie i noce. [przypis edytorski]

dni kilka albo dziesięć — dosłownie jest tu mowa o ‘dniach’, ale midrasz oraz dysputa talmudyczna (Ketubot 57b) interpretują to jako prośbę o rok lub dziesięć miesięcy odroczenia, zob. Raszi do 24:55. [przypis edytorski]

dni krakowskie w r. 1923 — mowa o krwawo stłumionych przez policję strajkach robotniczych. [przypis edytorski]

Dni Krzyżowe — w chrześcijańskim kalendarzu liturgicznym: wiosenne dni modlitw o urodzaje i za głodujących, obchodzone przez trzy kolejne dni poprzedzające uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego, wypadającą tradycyjnie w czwartek 40 dni po Zmartwychwstaniu, czyli święcie Wielkanocy, zapoczątkowane w połowie V w. przez św. Mamerta, biskupa Vienne. Ponieważ Wielkanoc jest świętem ruchomym, obchodzonym w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca i może wypaść najwcześniej 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia; Dni Krzyżowe mogą wypaść, zależnie od roku, w ostatnie dni kwietnia lub później, aż do początków czerwca. [przypis edytorski]

Dni-lat wędrówki mojej — hebr. מְגוּרַי (meguraj): ‘miejsce zamieszkania, miejsce pobytu/przebywania’, od rdzenia גוּר (gur), z tego samego rdzenia wywodzi się słowo גֵּר (ger): ‘przybysz, obcy osadnik’ w niektórych kontekstach także: ‘konwertyta’. Jakub powiedział: «moje dni bycia obcym przybyszem; całe moje życie byłem nietutejszym przybyszem w cudzych krainach», zob. Raszi do 47:9. [przypis edytorski]

dni nieprawego wypełnione są lękiem — zdanie z Księgi Hioba (Hi 15,20). [przypis edytorski]

dniowe światło — dziś: dzienne (…). [przypis edytorski]

dniowy (daw.) — dzienny. [przypis edytorski]

dniowy — dzienny, tu: codzienny; strawa dniowa to obiad. [przypis edytorski]

dni ubiegłe odżywia — wskrzesza przeszłość. [przypis edytorski]

dnowi (daw. forma) — dziś: (ku) dnu. [przypis edytorski]

dójka — dojarka, pracownica od dojenia krów. [przypis edytorski]

dójrzały — dziś popr. pisownia: dojrzały. [przypis edytorski]

dójrzeć — dziś popr. pisownia: dojrzeć. [przypis edytorski]

dójść — dziś popr. pisownia: dojść. [przypis edytorski]

dólski — pochodzący z dolin. [przypis edytorski]

dóm — dziś: dom. [przypis edytorski]

dóm — dziś popr.: dom. [przypis edytorski]

Dóniży — gwarowa wymowa imienia Dionizy. [przypis edytorski]

do 506 w. — tj. do słów: „Albo ryje otchłanie, albo w obłok tryska”. [przypis edytorski]

do Abrahama na piwo pójść (pot.) — umrzeć. [przypis edytorski]

do aktów — dziś popr. forma dla zbioru dokumentów: do akt. [przypis edytorski]

do Arcybiskupa Canterbury (…) aby zwołał do Londynu — w rzeczywistości od V–VI w. Canterbury i Londyn znajdowały się na ziemiach zajętych przez Sasów. [przypis edytorski]

doba (daw.) — chwila, moment. [przypis edytorski]

doba (daw.) — czas, moment. [przypis edytorski]

doba (daw.) — czas, pora. [przypis edytorski]

doba (daw.) — tu: czas, pora. [przypis edytorski]