Przypisy

Gismund — kardynał Zygmunt Gonzaga, brat margrabiego Franciszka. [przypis redakcyjny]

git (żyd.) — dobrze. [przypis redakcyjny]

Giudizio, figlio mio! (wł.) — Rozsądku, mój synu! [przypis redakcyjny]

giura a. congiura (wł.) — sprzysiężenie, spisek. [przypis redakcyjny]

Give me thy hand, my friend (…) Till the full streamlet of thy heart grew dry (ang.) — Daj mi swą rękę, przyjacielu (…) Aż strumyk twego serca wysechł, a twoje czoło (dosł.: brew) poczęło drżeć. [przypis redakcyjny]

głąbia (daw.) — głowa kapusty. [przypis redakcyjny]

głąb (starop.) — [tu:] ogrodowina [tj. to, co się w ogrodzie da wyhodować]. [przypis redakcyjny]

głąby (starop.) — [tu:] jarzyny. [przypis redakcyjny]

gładki (starop.) — piękny, urodziwy. [przypis redakcyjny]

gładkość (daw.) — piękno, uroda. [przypis redakcyjny]

gładkość (starop.) — piękno, uroda. [przypis redakcyjny]

Gładkość wprawdzie (…) ale dzierżą obyczaje — sens fragmentu: uroda sprawia, że człowiek się zakochuje (staje się sługą miłości), ale miłość utrzymuje się dzięki zasadom. [przypis redakcyjny]

głaz wskazując sterczący z jej boku — Czytelnik chcący mieć dokładne wyobrażenie o podróży poety na górę czyśćcową, niech sobie wyobrazi, że góra czyśćcowa ma kształt koniczny [kształt koniczny — stożkowaty; red. WL] i kręgi też same jak otchłań piekielna, tylko w kształcie odwrotnym: to jest, gdy kręgi piekła coraz węższe w dół schodzą, te przeciwnie zwężają się stopniowo idąc coraz wyżej pod górę. [przypis redakcyjny]

głębinia (forma białorus.) — głębina. [przypis redakcyjny]

głęboko te korzenie [wyrastające z woli] sięgają, to jest pytaniem transcendentnym, na które Schopenhauer nie obowiązuje się odpowiedzieć — zob. I. 337 i n.; II. 711, 756; V. 233 i n., 243 oraz Schemanna Schopenhauer — Briefe, s. 406 i n., 502 i n. [przypis redakcyjny]

głód mrą — umierają z głodu. [przypis redakcyjny]

główny — walny, o zasadniczym znaczeniu. [przypis redakcyjny]

głodać (daw.) — gryźć. [przypis redakcyjny]

głodna kuchnia” — w języku uliczników kuchnia dla bezrobotnych, jadłodajnia miejska. [przypis redakcyjny]

głodze (starop.) — gryzie. [przypis redakcyjny]

głodzić (tu: 3 os. lm: głodzą) — tu: gryźć. [przypis redakcyjny]

głos (daw.) — pogłoska, wieść. [przypis redakcyjny]

Głosem, co w rozpacz biedne wpędził sroki — Córki Pireusa, króla macedońskiego, dumne z biegłości gry swojej na lutni, wyzwały Muzy grać z sobą o lepsze; zwyciężone w tej nierównej walce, za karę uległy przeobrażeniu w skrzeczące sroki. [przypis redakcyjny]

głos jęknął przed nami (…) — Tu następują przykłady sławnego i z pokorą chrześcijańską znoszonego ubóstwa, jakie jeden z duchów pokutujących tu wychwala. [przypis redakcyjny]

Głos skromny wyszedł z najmniejszego koła — Tym głosem skromnym według niektórych komentatorów jest duch Salomona. [przypis redakcyjny]

głos (starop.) — [tu:] wieść. [przypis redakcyjny]

Głos synogarlicy — tytuł najpopularniejszego w XVIII w. modlitewnika, wyd. w 1735 r. pt. Głos synogarlicy na pustyni świata tego jęczącej, to jest nabożne duszy chrześcijańskiej rozmyślania, do Pana Boga, oblubieńca wiecznego, wzdychania i chrześcijańskiej doskonałości ćwiczenia. [przypis redakcyjny]

głos w te słowa zaszumiał (…) — Tu poeta pod figurą drzewa przedstawia przykłady cnót przeciwnych grzechowi obżarstwa. Pierwszym przykładem jest Maryja, Matka Boska, która Chrystusa na godach w Kanie nie dla siebie o wino prosiła, ale powiedziała: „Oni wina nie mają” (Św. Jan, rozdz. 2 w. 3). [przypis redakcyjny]

Głosy obłąkanych charakteryzują okres zamętu, „dezorganizacji”, epokę zbliżającej się katastrofy. Kleiner zwraca uwagę, że „pomysł wydaje się zbliżony do powieści Lourdoueixa (wydanej bezimiennie w r. 1817) pt. Les Folies du siècle. (Szaleństwa wieku) reprezentują różne postaci w szpitalu wariatów: bonapartysta, legitymista, fanatyk zgody, człowiek uważający siebie za „lud” i wobec tego za władcę”. Przypomina też Kleiner, że szpital wariatów zjawia się jako motyw literacki już w XVIII w. (np. w Doświadczyńskim Krasickiego), że Słowacki w Kordianie również wprowadził podobną scenę. Biograficzne źródło inspiracji mogła stanowić wizyta Krasińskiego w szpitalu obłąkanych w Döblingu koło Wiednia w lecie 1833 r. [przypis redakcyjny]

Głos z grobu do mnie przemówił w te słowa — Farinata, który tu pierwszy przemówił z grobu, był naczelnikiem stronnictwa gibelinów: wygrał walną bitwę pod Monte-Aperto i pokonał gwelfów, do których stronnictwa z tradycyjnych skłonności politycznych w rodzinie swojej z początku należał Dante. Farinata jako znany epikurejczyk w tych ognistych grobach spoczywa. [przypis redakcyjny]

głową robić (daw.) — myśleć, zastanawiać się. [przypis redakcyjny]

Głowacki, Wojciech (ok. 1758–1794) — inaczej: Bartosz, Bartos, bohater kościuszkowskiego powstania, chłop z podkrakowskich Rzędowic. Zbrojny w kosę (osadzoną „na sztorc” na 5-łokciowym drągu) odznaczył się pod Racławicami zdobywając armatę i przyczyniając się do opanowania całej baterii artylerii rosyjskiej, za co od Kościuszki otrzymał stopień oficerski. Zmarł po bitwie pod Szczekocinami wskutek odniesionych w niej ran. W postaci chłopa-kosyniera pozostał Głowacki w tradycji symbolem udziału ludu w walce o niepodległość kraju. Pisali o nim poeci, jak Lenartowicz i Anczyc, przedstawiali go malarze, jak Matejko i Wojciech Kossak. [przypis redakcyjny]

głowacz — gatunek wieloryba. [przypis redakcyjny]

głowacz — przywódca. [przypis redakcyjny]

głowa jego kształtu potwornego, na trzech obliczach razem osadzona — Dis albo Lucyfer, pierwszy rodzic grzechu. Widzimy go tutaj jako ukaranego i jako narzędzie kary. Ma on trzy głowy, które podług wykładu komentatorów Dantego symbolem są trzech ówcześnie znajomych części świata, a razem oznaczają powszechność grzechu i panowanie Lucyfera na ziemi. Barwa czerwona ma oznaczać Europę (której mieszkańcy mają cerę rumianą), żółta Azję, czarna Afrykę. Inni rozumieją przez potrójną barwę jego twarzy gniew, łakomstwo i lenistwo; wierzch zaś, czyli czub głowy, ma oznaczać pychę, przez którą szczególnie Lucyfer panowanie swoje rozszerzył i ugruntował. [przypis redakcyjny]

głowa (…) zdrowa* — głowa wolna od kłopotów, zmartwień. [przypis redakcyjny]

głowę łamał aforycznym zdaniem — Aforyzmy Hipokratesa Galen określa tymi słowy: „Grandis sententia brevi oratione comprehensa”. [przypis redakcyjny]

głowica — rękojeść broni. [przypis redakcyjny]

głownia — część szabli okalająca rękojeść i ochraniająca rękę przed cięciem. [przypis redakcyjny]

głownie silnie uderzone (…) z których brać wróżbę głupi się przechwala — W średnich wiekach wróżbici i kuglarze, łudząc gmin łatwowierny, z dwóch głowni uderzonych o siebie i z iskier z tychże głowni wylatujących, wyciągali rozmaite wróżby, a gmin, licząc te iskry, wołał wniebogłosy: „Tyle cekinów, tyle dublonów”. [przypis redakcyjny]

głowy — część łóżka lub posłania, gdzie głowa spoczywa. [przypis redakcyjny]

głowy (daw.) — część łóżka lub posłania, gdzie głowa spoczywa. [przypis redakcyjny]

głowy ostrzec — uchronić głowę. [przypis redakcyjny]

głowy psować (starop. psować: psuć) — martwić się, dręczyć się myślami. [przypis redakcyjny]

głowy (starop.) — miejsce, gdzie głowa podczas snu spoczywa. [przypis redakcyjny]

głuchy grób — który nie słyszy i nie słucha płaczu. [przypis redakcyjny]

głupie (daw. przysłówek) — głupio. [przypis redakcyjny]

głupie (daw.) — przysłówek: głupio. [przypis redakcyjny]

głupie (daw.) — (przysłówek:) głupio; w głupi sposób. [przypis redakcyjny]

głupie linki — lewica sejmowa. [przypis redakcyjny]

głupi zatarg w sprawie jazdy sankami — zatarg o to, kto ze względu na swe stanowisko urzędowe, pierwszy puści się sankami. [przypis redakcyjny]

głuptasa. [przypis redakcyjny]

gladiator — szermierz, zapaśnik walczący publicznie na arenach cyrkowych starożytnego Rzymu. [przypis redakcyjny]

gladiator — zapaśnik w starożytnym Rzymie, walczący na publicznych igrzyskach. [przypis redakcyjny]

glancowane — błyszczące, lśniące. [przypis redakcyjny]

glanc (z niem.) — błysk, połysk. [przypis redakcyjny]

Glauk — bożek morski. [przypis redakcyjny]

Glaukus — rybak z Eubei, według podania mitologicznego po zakosztowaniu morskiego ziela, przemienił się w morskiego boga. [przypis redakcyjny]

gleczer (z niem.) — lodowiec. [przypis redakcyjny]

gleit (z niem. Glied) — rząd, szereg. [przypis redakcyjny]

glejtami — szeregami. [przypis redakcyjny]

glejty — rzędy, szeregi. [przypis redakcyjny]

glejt (z niem. Geleit: konwój) — przepustka, list żelazny, dokument, zezwalający na przejazd. [przypis redakcyjny]

Glikauf (z niem.: Glück auf) — życzenie szczęścia i powodzenia w pracy, odpowiednik polskiego: Szczęść Boże! [przypis redakcyjny]

Glinnik — wieś nad Pilicą, w powiecie rawskim. [przypis redakcyjny]

glótów — kulek ołowianych. [przypis redakcyjny]

Glocester — hrabstwo w Anglii. [przypis redakcyjny]

gloriabantur (łac.) — szczycili się. [przypis redakcyjny]

Gloria Deo in excelsis (…) ci pastuszkowie, którym nucili śpiew ten aniołowie — Pasterze, którzy pierwsi objawili narodzenie Chrystusa Pana i pierwsi słyszeli z nieba śpiew aniołów w tych słowach: «Chwała Bogu na wysokościach» (Św. Łukasz, rozdz. 2). [przypis redakcyjny]

gloriae et libertatis Polonae (łac.) — sławy i wolności polskiej. [przypis redakcyjny]

gloriae partum (łac.) — dla sławy uczyniono. [przypis redakcyjny]

gloria et decus (łac.) — chwała i ozdoba; gloria: sława, chwała; decus: zaszczyt, ozdoba. [przypis redakcyjny]

Gloria in excelsis Deo (łac.) — Chwała na wysokościach Bogu. [przypis redakcyjny]

Gloria Patri (łac.) — Chwała Ojcu; tu: w znaczeniu zapłaty modlitwą. [przypis redakcyjny]

gloriatur (łac.) — chełpi się. [przypis redakcyjny]

gloriose (łac.) — chwalebnie. [przypis redakcyjny]

gloriosissime (łac.) — najchwalebniej. [przypis redakcyjny]

gloriosius (łac.) — godniejszego chwały. [przypis redakcyjny]

gloriosius occumbere in opere (łac.) — chwalebniej polec w boju. [przypis redakcyjny]

gloriosum opus (łac.) — chwalebne dzieło. [przypis redakcyjny]

Glossa — Ułamek naśladowany z Glossy św. Teresy, drukowany w odcinku do Czasu, a następnie w osobnej odbitce, wyszedł w Krakowie w r. 1858 za staraniem hr. Katarzyny Potockiej. [przypis redakcyjny]

Gluchow — Głuchów, miasto w dzis. gub. czernich., nad rzeką Jeśmianą. [przypis redakcyjny]

Glutinator — ten co zapisane karty (księgę) przykleja do wałka. [przypis redakcyjny]

gluza (daw.) — nagana. [przypis redakcyjny]

gmach (daw.) — [tu:] pokój. [przypis redakcyjny]

gmach — pokój, komnata. [przypis redakcyjny]

gmach prostokątny — kościół Św. Magdaleny, zbudowany w latach 1764–1842. [przypis redakcyjny]

Gmach ten z miąższego muru (…) Z płynącego namiotem okryto żywiołu — Grotę zwaną „Tetydion” woda („płynący żywioł”), ze wszystkich stron spadająca, okrywa „namiotem”. [przypis redakcyjny]

gmach — [tu:] pokój. [przypis redakcyjny]

gmina — tj. żydowska gmina wyznaniowa (kahał). [przypis redakcyjny]

Gminem nazywa Krasicki, zależnie od okoliczności, zarówno pospólstwo wiejskie i miejskie, jak i ogół szlachty; tu mowa o gminie szlacheckim. [przypis redakcyjny]

gmin — mowa o gminie szlacheckim. [przypis redakcyjny]

gminnego — zwyczajnego. [przypis redakcyjny]

Gnejusz Pompejusz Magnus (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu, zamordowany na rozkaz władcy Egiptu, który jego głowę przesłał Juliuszowi Cezarowi. [przypis redakcyjny]

gniazdo Ledy — Tak poeta nazywa konstelację Bliźniąt, która tą nazwę wzięła od Kastora i Polusa. Obaj wylęgli się z jednego jaja, jakim Jowisz w postaci łabędzia zapłodnił Ledę. [przypis redakcyjny]

gniew (ira) (…) mściwość (vindicta) — Zob. także Przyp. do Tw. 40. [przypis redakcyjny]

gnieźnieńskich — okazja gnieźnieńska, tj. bitwa pod Gnieznem 5 maja 1656. [przypis redakcyjny]

gniłka — mała, dzika gruszka, ulęgałka. [przypis redakcyjny]

Gniński, Jan — podkomorzy pomorski, wojewoda chełmiński; 1681 podkanclerzy koronny; 1683 był na wyprawie wiedeńskiej, zm. 1685. [przypis redakcyjny]

Gnohti seauton (gr.) — Znaj siebie samego. [przypis redakcyjny]