Przypisy

Król Francji, który się nie mści za księcia Orleanu — król Ludwik Filip I, który po objęciu tronu w 1830 oświadczył, że nie będzie się mścić za prześladowania, których w czasach Restauracji, kiedy nosił tytuł księcia Orleanu. [przypis edytorski]

król Geraru, i wziął Sarę — «Zadziwiające jest, że Sara, mimo upływu lat, była tak piękna, że była zabierana przez królów. Bo gdy była brana do Faraona, w wieku 65 lat, możliwe, że nadal wyglądała urodziwie, ale gdy się zestarzała się i zaniknęła u niej kobieca przypadłość, jest to tym bardziej cud. Być może, gdy anioł zapowiedział jej, [że urodzi syna], powróciła jej młodość, jak uczą o tym mędrcy w Talmudzie (Bawa Mecia 87a)», iż cofnęły się jej oznaki podeszłego wieku i powróciła do dawnej urody, zob. Ramban do 20:2. [przypis edytorski]

Król Henryk, pomny wielkich zasług rodu Zborowskich względem swej osoby czasu elekcji, wydał na Samuela wyrok łagodny — Samuel Zborowski nie zastosował się do wyroku banicji, w 1584 r. wjechał na teren Polski, został aresztowany i stracony. [przypis edytorski]

król Hieronim — Hieronim Bonaparte (1784–1860), młodszy brat Napoleona I, w l. 1807–1813 król nowo utworzonego Królestwa Westfalii. [przypis edytorski]

król hiszpański — Alfons XIII (1886–1941), król Hiszpanii do 1931. [przypis edytorski]

Król Hyrkanii — Hyrkan IV, jeden z bohaterów dramatu Witkacego Mątwa, czyli Hyrkaniczny światopogląd. Sztuka w jednym akcie (1922 r.). [przypis edytorski]

królik amerykański, właśc. królak, Sylvilagus (biol.) — rodzaj ssaków z rodziny zającowatych, występujących w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej. [przypis edytorski]

Królikowski, Ludwik (1799–1878/1881) — publicysta i poeta, myśliciel religijny, wydawca i redaktor „Polski Chrystusowej” (rocznik, wyd. 1843, 1844, 1846), na łamach której propagował mesjanistyczną wizję przyszłego, religijnie uzasadnianego komunizmu, równoważnego z zaistnieniem Królestwa Bożego na Ziemi; autor m.in. publikacji: Westchnienie pobożne za dynastią Czartoryskich w Polsce (1840), Pochwała rodu gęsiego wypowiedziana przed obliczem Bożem ku przestrodze i zbudowaniu braci szukających zbawienia wiecznego swojej ojczyzny (1862), Zbawienie ojczyzny hasłem naszem! (1865). [przypis edytorski]

Królikowski, Ludwik (1799–ok. 1879) — polski filozof, działacz społeczny i publicysta; przedstawiciel polskiego mesjanizmu i religijnie uzasadnianego komunizmu; wydawca i redaktor rocznika „Polska Chrystusowa”. [przypis edytorski]

królik — tu: lokalny władca, król małego państewka. [przypis edytorski]

królik — tu: zdrobn. od: król. [przypis edytorski]

królik — w oryginale jest wren, czyli strzyżyk. [przypis edytorski]

król Jagiełło — Władysław II Jagiełło, (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem. [przypis edytorski]

król Jan a. Jan II Dobry (1319–1364) — król Francji od 1350 r. z dynastii Walezjuszów. [przypis edytorski]

król Karol zwyciężył pod Benewentem Manfreda — mowa o bitwie pod Benewentem, która miała miejsce 26 lutego 1266 r.; w jej wyniku Karol Andegaweński przejął władzę nad Sycylią. [przypis edytorski]

Król, który siedzi na stolicy sądu, rozprasza wszytko złe wejrzenim swoim — Prz 20, 8. [przypis edytorski]

król kurkowy — tytuł uzyskiwany przez najlepszego strzelca w corocznych konkursach stowarzyszenia myśliwskiego, w których celem była tarcza z kurkiem, czyli kogutem. [przypis edytorski]

Król Lear — tragedia Williama Shakespeare’a, prawdopodobnie napisana w roku 1605. [przypis edytorski]

król Lear — tytułowy bohater tragedii Szekspira, stary, szalony władca niepotrafiący przekazać władzy innym. [przypis edytorski]

Król Lir — tragedia Williama Shakespeare'a (1564–1616), prawdopodobnie powstała w roku 1605. [przypis edytorski]

król Mieczysław — Mieszko I (zm. 992), książę Polski, pierwszy jej władca chrześcijański. [przypis edytorski]

król nad króle a książę nad książęta — Bóg. [przypis edytorski]

król neapolitański — Joachim Murat (1767–1815), wybitny dowódca francuski okresu wojen rewolucyjnej Francji i wojen napoleońskich; od 1796 adiutant napoleona Bonapartego, od 1799 generał dywizji, w 1800 poślubił siostrę Bonapartego; od 1804 marszałek Francji; w 1808 stłumił antyfrancuski opór w Hiszpanii, dzięki czemu został królem Neapolu jako Joachim-Napoleon (1808–1815). [przypis edytorski]

król niebian i ziemi (…) żary mnie dotknął swojemi — Jowisz poraził piorunem Anchizesa i dotknął do kalectwem, ponieważ Anchizes nie umiał zachować dyskrecji i zdradził tajemnicę, że to bogini Wenera obdarzyła go synem Eneaszem. [przypis edytorski]

Król, ojciec chłopków — Piast Kołodziej. [przypis edytorski]

Król olch a. Król elfów — najsłynniejsza ballada Goethego, napisana w 1782, opisująca śmierć dziecka z rąk nadprzyrodzonej istoty, tytułowego króla. [przypis edytorski]

królową polską — mowa o królowej Jadwidze. [przypis edytorski]

królowa Alfaraonita córka Batii — w Biblii nie jest wymieniona z imienia ani królowa, ani jej mąż, faraon. [przypis edytorski]

królowa Dydo — Dydona (a. Elissa), według Eneidy Wergiliusza legendarna założycielka Kartaginy i jej pierwsza królowa; poetycki przydomek łac. Dido, Didona (wędrowniczka) nadał jej Wergiliusz. [przypis edytorski]

królowa francuska… Buckingham — odniesienie do rzekomego romansu pomiędzy żoną Ludwika XIII, królową Anną Austriaczką (1601-1666), a Georgem Villiers, księciem Buckingham (1592–1629), fikcji literackiej z powieści Trzej muszkieterowie Aleksandra Dumasa. [przypis edytorski]

królowa hiszpańska zmarła w Rzymie — Maria Ludwika Parmeńska, żona Karola IV, który schronił się w Rzymie po tym, jak Napoleon pozbawił go tronu w 1808 r. [przypis edytorski]

„Królowa i Cesarz” — imperium brytyjskim rządziła wówczas królowa Wiktoria, zaś cesarstwem rosyjskim Mikołaj I. [przypis edytorski]

królowa Kinga (1234–1292) — córka króla Węgier Beli IV, żona polskiego władcy, Bolesława V Wstydliwego, święta Kościoła katolickiego. (Formalnie Kinga była księżną, nie królową). [przypis edytorski]

królowa — Ludwika Maria Gonzaga de Nevers (1611–1667), księżniczka mantuańska, królowa Polski, żona dwóch polskich królów: Władysława IV i Jana II Kazimierza. [przypis edytorski]

królowa Mab — wróżka a. czarownica z folkloru angielskiego, wywodzona z mitologii celtyckiej (por. także: królowa Medb, władczyni królestwa Conaught w Irlandii); psotna i kapryśna, niekiedy złośliwa, męczy ludzi we śnie, z czasem zastąpiona przez Tytanię (w Śnie nocy letniej Shakespeare'a); jej imię z walijskiego znaczy „dziecko”; w literaturze po raz pierwszy pojawia się w dramacie Shakespeare'a Romeo i Julia, jest tytułową bohaterką poematu romantycznego poety Percy'ego Bysshe Shelleya. [przypis edytorski]

Królowa Mab — zbiór pieśni Shelleya, opublikowany w 1813 r. [przypis edytorski]

królowa — Maria Antonina Maria Antonina (1755–1793), królowa Francji jako żona Ludwika XVI. [przypis edytorski]

królowa Neapolu — Maria Zofia Bawarska (1841–1925), bawarska księżniczka, żona Franciszka II, ostatniego króla (od 1859) Królestwa Obojga Sycylii, włączonego w 1861 do Królestwa Włoch. [przypis edytorski]

królowa Nikotris — popr.: Nitokris, legendarna pierwsza kobieta na tronie starożytnego Egiptu, ostatni władca VI dynastii. Barwną historię o Nitokris przekazał Herodot (Dzieje, II, 100), zaś Maneton uważał, że zbudowała trzecią z największych piramid w Gizie. Współcześnie jej istnienie poddaje się w wątpliwość. [przypis edytorski]

Królowa przedmieścia — wodewil Konstantego Krumłowskiego z 1898 roku. [przypis edytorski]

królowa Saba (bibl., XI w. p.n.e.) — własc. królowa Saby, przedmuzułmańskiego państwa na Półwyspie Arabskim, znana z Biblii pod imieniem Makeda; złożyła wizytę królowi izraelskiemu Salomonowi. [przypis edytorski]

królowa Saby — wg Biblii władczyni położonego daleko na południu królestwa Saby, która usłyszawszy o mądrości i bogactwach izraelskiego króla Salomona, przybyła do niego, aby go poznać. [przypis edytorski]

królowa Saby — władczyni jednego z największych królestw przedmuzułmańskich położonych na Bliskim Wschodzie o nazwie Saba (lub Szeba); obecne tereny Jemenu. Pierwszą znaną królową Saby była Makeda, wg tradycji etjopskiej (lub Bilkis, wg tradycji arabskiej, lub Nikalue, wg tradycji rzymskiej); żyła ona w czasach współczesnych królowi Salomonowi. [przypis edytorski]

Królowa Saby znała mądrość Salomona i przyszła go kusić… — 1 Krl 10:1 („Królowa Saby usłyszała o sławie Salomona i przybyła, by przez zagadki poddać go próbie”). [przypis edytorski]

królowa szwedzka — Zofia Wilhelmina Nassau (1836–1913), królowa Szwecji i Norwegii (od 1873). [przypis edytorski]

królowa Wiktoria (1819–1901) — królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii – rządziła nim przez 63 lata. [przypis edytorski]

królowa Wiktoria, właśc. Aleksandryna Wiktoria (1819–1901) — królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii przez 63 lata (od 1837), najdłużej panujący monarcha Wielkiej Brytanii do czasów Elżbiety II; okres jej panowania jest nazywany epoką wiktoriańską. [przypis edytorski]

królowa, żona Augusta III — Maria Józefa Habsburżanka (1699–1757) królowa Polski, żona króla polskiego i elektora saskiego Augusta III Sasa, siostra cesarzowej Marii Amalii Habsburg; była katoliczką i porzucenie luteranizmu na rzecz katolicyzmu było warunkiem jej ślubu z synem Augusta II Mocnego, Fryderykiem Augustem; do małżeństwa doszło w 1719 r., Józefa została koronowana wraz z mężem w styczniu 1734 r.; była żarliwą popleczniczką jezuitów w Polsce. [przypis edytorski]

królowę (daw.) — dziś popr. forma B. lp: królową. [przypis edytorski]

królowę — dziś popr. forma B.lm: królową. [przypis edytorski]

królowę — dziś popr. forma B.lp: królową. [przypis edytorski]

królowę — dziś popr. forma B. lp: królową. [przypis edytorski]

królowę — dziś popr. forma B. lp.: królową. [przypis edytorski]

królowę — dziś popr. forma B.lp r.ż.: królową. [przypis edytorski]

królowę — dziś popr. forma: królową. [przypis edytorski]

królowéj — forma z „e” pochylonym, wymawianym jako „i” lub „y”, pozostawiona bez uwspółcześnienia dla rymu. [przypis edytorski]

Królowie spocząć chcieli (…) miłości — w późn. wyd. tłumaczenie poprawiono: „Królowie spocząć chcieli, darmo marząc,/ By choć pół twojej otrzymać miłości. [przypis edytorski]

królowie — to odnosi się do Szaula i Iszboszeta, którzy byli z plemienia Binjamina, zob. Raszi do 35:11. [przypis edytorski]

królowie — trzej pozostali królowie wymienieni w wersecie 14:1, zob. Raszi do 14:5. [przypis edytorski]

Królowie — w wydaniu z 1816 r.: Jedynowładni królowie. [przypis edytorski]

Królowo Polski! Królowo Aniołów! — kwestia nawiązująca do Hymnu Zygmunta Krasińskiego. [przypis edytorski]

królowy (daw. forma) — dziś: królowej. [przypis edytorski]

królowy — dziś popr. forma D.lp.: królowej. [przypis edytorski]

król Persów i Medów — Medowie i Persowie byli blisko spokrewnionymi ludami indoeuropejskimi, zamieszkującymi tereny ob. zachodniego Iranu. Medowie podporządkowali sobie Persów, a w VII w. p.n.e. w sojuszu z Babilończykami zniszczyli Asyrię i utworzyli potężne państwo. Cyrus II Wielki zjednoczył perskie terytoria plemienne, zbuntował się i w 550 p.n.e. pokonał króla Medów, swego dziadka, przejął jego państwo, po czym przyjął tytuł Wielkiego Króla, króla Persów i Medów, używany przez kolejnych władców perskich. Pod władzą nowej dynastii Medowie byli traktowani na równi z Persami. Staroż. Grecy zwykle nie rozróżniali Persów i Medów i oba ludy nazywali Medami. [przypis edytorski]

król, pięknogłosy pieśniarz Izraela — Dawid (1040–970 p.n.e.), król Izraela w latach ok. 1010–970 p.n.e., znany w tradycji biblijnej m.in. z talentów muzycznych. [przypis edytorski]

król podziemia (mit. gr.) — Hades, władca świata podziemnego (świata zmarłych), bogactw ukrytych w ziemi. Budzący strach, ale sprawiedliwy bóg, brat Zeusa i Posejdona. [przypis edytorski]

Król Ramazes zmarły u szczytu sławy — imię Ramzes nosiło jedenastu królów Egiptu, w tym Ramzes II, jeden z najwybitniejszych i najdłużej żyjących władców starożytnego Egiptu. Ramzes II przez niektórych uczonych pierwszej poł. XIX był utożsamiany z opisywanym przez staroż. greckich historyków, Herodota i Diodora Sycylijskiego, legendarnym królem Sezostrisem, który u szczytu potęgi utracił wzrok i z tego powodu popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

król Rusinów — Jarosław Mądry, syn Włodzimierza Wielkiego; jego siostrą była Przedsława. [przypis edytorski]

król Rusi — teść Bolesława Krzywoustego, ojciec Zbysławy, Świętopełk. [przypis edytorski]

król Salomon (ok. 1000-931 p.n.e.) — postać biblijna, król Izraela, żyjący znacznie później niż Mojżesz. [przypis edytorski]

król Salomon — zmarły ok 925 r. p.n.e. król Izraela, znany ze swojej mądrości i sprawiedliwości. [przypis edytorski]

król saski jako Wielki Książę Warszawski — Fryderyk August I (1750–1827): książę elektor Saksonii (1763–1806), król Saksonii (1806–1827), książę warszawski (1807–1815); początkowo sojusznik Prus, w 1806 przeszedł na stronę Napoleona, podpisał traktat pokojowy z Francją, na mocy którego Saksonia stała się królestwem; objął tron polski na postawie Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 22 lipca 1807, wg której korona księstwa przysługiwała królowi saskiemu oraz jego potomkom i następcom. [przypis edytorski]

Król siedząc na stolicy sądów swoich, rozprasza wszytko złe samym wejrzenim swoim — Prz 20, 8 (rozprasza wszytko złe samym wejrzenim swoim, tj. rozstrzyga o winie i niewinności). [przypis edytorski]

Król Stali — Andrew Carnegie (1835–1919), amerykański przemysłowiec szkockiego pochodzenia, właściciel stalowni; w swoich czasach uważany za największego bogacza na świecie. [przypis edytorski]

Król — sztuka Caillaveta i Flersa z 1908 r. [przypis edytorski]

król tenże — Koloman. [przypis edytorski]

Król trybem swym żył sławnie, wzbogacony nędzarz ducha wyzionął — w innym tłum.: „Król wzrósł w sławę, a wzbogacony biedak odszedł”. [przypis edytorski]

król — tu: królik. [przypis edytorski]

Królu powszechny, prawdziwy pokoju Zbawienia mego, jest nadzieja w tobie — możliwy jest również inny podział składniowy: Królu powszechny, prawdziwy pokoju, zbawienia mego jest nadzieja w Tobie. [przypis edytorski]

król Urinal — żart., por. „urynał”. [przypis edytorski]

król Węgier — Koloman I, z którym Bolesława łączyło przymierze. [przypis edytorski]

król Wilhelm, który jest obecnie panem Anglii — Wilhelm III Orański (1650–1702), książę Oranii-Nassau, namiestnik Republiki Zjednoczonych Prowincji, od 1689 król Anglii i Szkocji (jako Wilhelm II); jego pierwszym aktem jako króla Anglii był Akt o Tolerancji z 24 maja 1689, w którym gwarantował tolerancję religijną protestantom, którzy złożyli przysięgę wierności oraz podporządkowania się panującemu monarsze jako najwyższemu zwierzchnikowi Kościoła Anglii. [przypis edytorski]

Król — wspólna komedia Gastona Caillaveta i Roberta de Flersa z 1908 roku. [przypis edytorski]

Król, wyjechawszy do Saksonii, tam wkrótce umarł — August III (1696–1763), w l. 1733–1763 król Polski, zmarł 5 października 1763 w Dreźnie. [przypis edytorski]

król Yvetot — z piosenki Le Roi d’Yvetot Pierre'a Jeana de Beranger (1780–1857) z 1813, o kochającym wygodne i spokojne życie dobrym królu-pacyfiście, rządzącym miasteczkiem Yvetot W Normandii. [przypis edytorski]

król Żółcik — negatywna postać z powieści Gargantua i Pantagruel François Rabelais'go. [przypis edytorski]

król za cenę rozwodu swego małżeństwa — księstwo Bretanii zostało przyłączone do Francji przez małżeństwo Anny Bretońskiej z Karolem VIII; obejmując tron, Ludwik był już żonaty, więc w celu zatrzymania Bretanii w grudniu 1498 r. uzyskał od papieża unieważnienie swojego małżeństwa i poślubił wdowę po poprzedniku. [przypis edytorski]

Krótka rozprawa między trzemi osobami — Jedyny ocalały egzemplarz pełnego wydania utworu Mikołaja Reja (wydany w Krakowie przez Macieja Szarffenberka w 1543 r., stanowiący własność biblioteki hr. Potockich w Krakowie, mieszczącej się niegdyś w domu „pod Baranami”, sygnatura biblioteczna A. 1014) jest uszkodzony. Uszkodzenie to opisano następująco: „Egzemplarz (…) ma uszkodzone ostatnie trzy kartki tj. K2 K3 K4 w ten sposób, że urwane są brzegi z tekstem na szerokość mniej więcej dwu palców. Dopełnienie ostatnich wyrazów wierszy często nietrudne ze względu na rymy i do połowy tylko uszkodzone wyrazy; trudniej atoli dopełnić pierwsze wyrazy kart K3 i K2 verso, co tylko na podstawie odpisu A. Grabowskiego poniekąd uskutecznić się dało. Pod ostatnim wierszem zakończenia, pod napisem «ku temu, co czedł» na karcie K4 r. wydrukowano: «Koniec»; w tym samym wierszu atramentem dopisano jakiś wyraz, z którego tylko A duże pozostało”. Uzupełnienia tekstu wprowadzone przez poprzednich badaczy, Ambrożego Grabowskiego i Romana Zawilińskiego pozostawiono i są one ujęte w nawiasy kwadratowe. Nie rozdzielano uzupełnień pewniejszych (w źródle w nawiasie kwadratowym) od domyślnych połączeń między wyrazami i częściami zdań, które jako mniej pewne pozostawiono w źródle w nawiasach okrągłych. [przypis edytorski]

„Krótka śmierć (…) najwyższym szczęściem (…)” — Pliniusz, Historia naturalna, VII, 53. [przypis edytorski]

krótkie spodnie — chodzi o pumpy (ang. knickerbockers): bufiaste, półdługie spodnie z zapinanymi mankietami pod kolanem. [przypis edytorski]

krótkie — tu: małe, wąskie. [przypis edytorski]

krótkimi wykrzyki — dziś popr. forma N.lm: (…) wykrzykami (a. okrzykami). [przypis edytorski]

krótki przeciąg czasu — dziś popr. krótki czas. [przypis edytorski]

krótki przeciąg czasu — dziś popr.: krótki czas. [przypis edytorski]

krótkośmy bawili (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: krótko bawiliśmy. [przypis edytorski]

krótko się sprawi — tu: szybko poradzi sobie z rolą. [przypis edytorski]

krótkoskrzydła kaczka grubogłowa żyjąca w Ameryce Południowej — chodzi o torpedówkę falklandzką, dużego, nielotnego ptaka z rodziny kaczkowatych, opisanego przez Darwina w dzienniku z podróży statkiem Beagle. [przypis edytorski]

krówka — tu: biedronka, daw.: boża krówka. [przypis edytorski]

krówki boże — biedronki. [przypis edytorski]

krówski — krowi. [przypis edytorski]