Przypisy

sensorium (z łac.) — ogół wrażeń zmysłowych. [przypis edytorski]

sens — trump.: senas. [przypis edytorski]

sensualista — tu: zmysłowiec; dziś zwykle: zwolennik sensualizmu, poglądu, który za jedyne źródło poznania uznaje doświadczenie zmysłowe poddawane następnie logicznej analizie. [przypis edytorski]

sensualizm — stanowisko filozoficzne, zgodnie z którym jedynym źródłem poznania są doznania zmysłowe. [przypis edytorski]

sensu stricto (łac.) — w ścisłym znaczeniu. [przypis edytorski]

sensytywny — wrażliwy, czuły (w odbiorze bodźców). [przypis edytorski]

sensytyw (z łac.) — osoba nadwrażliwa. [przypis edytorski]

sentencją (daw. forma) — dziś B. lp: sentencję. [przypis edytorski]

sentencja (z łac.) — maksyma, sąd. [przypis edytorski]

sentencja — złota myśl, aforyzm; zdanie streszczające jakąś ogólną prawdę, myśl filozoficzną a. wskazówkę etyczną; powtarzał (…) sentencją dziś: (…) sentencję. [przypis edytorski]

sentiments généreux (fr.) — uczucia wspaniałomyślne (hojne, szczodre). [przypis edytorski]

,Sentimi idol mio' — (ital.) Denkst du meiner, o mein Leben. [przypis edytorski]

Senti-Nofer, Senti-Nefer — miasto w północno-zachodniej Delcie, w 7. nomie Dolnego Egiptu. Położone prawdopodobnie w okolicach dzisiejszego Idku, ok. 100 km na północny zachód od Terenouthis. [przypis edytorski]

sen twardy — hebr. תרדמה (tardema), por. Genesis 2:21. [przypis edytorski]

sentymenta — dziś popr. forma M.lm: sentymenty. [przypis edytorski]

sentymenta — dziś popr. forma: sentymenty. [przypis edytorski]

sentyment (daw.) — przekonanie, pogląd. [przypis edytorski]

Senuccio i vo'che sappi (wł.) — Senuccio, chcę, żebyś wiedział; początek sonetu 89 Petrarki. [przypis edytorski]

Sen — w oryginalnej, niemieckiej wersji językowej wszystkie tytuły rozdziałów są jednosylabowe. [przypis edytorski]

,Senza di te' — (ital.) Ohne dich. [przypis edytorski]

Senza di te… Sentimi idol mio… (wł.) — bez ciebie… usłysz mnie, moja kochana. [przypis edytorski]

sen zmorowy — sen przykry i dręczący. [przypis edytorski]

sep (daw.) — zsyp; podatek w ziarnie. [przypis edytorski]

sepecik (daw.) — mały sepet, skrzynka z szufladkami na kosztowności lub dokumenty. [przypis edytorski]

sepecik (daw.) — skrzynka. [przypis edytorski]

seperacja — popr.: separacja. [przypis edytorski]

sepet (daw.) — skrzynia. [przypis edytorski]

sepet (daw.) — skrzynka z szufladkami na kosztowności lub dokumenty. [przypis edytorski]

sepet (daw.) — szkatułka, skrzynka, podróżna komódka z szufladkami. [przypis edytorski]

sepet (daw., z tur.) — ozdobny mebel, skrzynka z szufladami na kosztowności. [przypis edytorski]

sepet — okuta skrzynia, często z małymi szufladkami wewnątrz do przechowywania drobnych kosztowności czy ważnych papierów. [przypis edytorski]

sepet — ozdobny mebel, rodzaj skrzynki z szufladami na kosztowności. [przypis edytorski]

sepet — skrzynka zaopatrzona w szufladki. [przypis edytorski]

sepet — skrzynka zaopatrzona w szuflady. [przypis edytorski]

sepet — skrzynka z szufladkami na kosztowności lub dokumenty. [przypis edytorski]

sepet (starop.) — kufer a. skrzynia z szufladami; ozdobny mebel do przechowywania kosztowności. [przypis edytorski]

Sephir Jezirah, właśc. Sefer Jecira (hebr.) — Księga Stworzenia; starożytny żydowski traktat dotyczący stworzenia świata, jeden z pierwszych tekstów żydowskiego mistycyzmu, powstała w 2. poł. II w. n.e. lub 1. poł. III w. n.e., prawdopodobnie w Aleksandrii. [przypis edytorski]

sepia — barwnik ciemnobrunatny. [przypis edytorski]

sepia — ciemnobrunatny barwnik otrzymywany z gruczołu głowonoga o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

sepia — ciemnobrunatny barwnik otrzymywany z gruczołu głowonoga o tej samej nazwie, używany dawniej jako atrament. [przypis edytorski]

sepie — inaczej mątwy; dziesięcioramienne głowonogi drapieżne. [przypis edytorski]

seplunić — dziś popr.: seplenić. [przypis edytorski]

se pose en s'opposant (fr.) — ustanawia się poprzez stawianie się w opozycji. [przypis edytorski]

september (łac.) — wrzesień. [przypis edytorski]

september — wrzesień. [przypis edytorski]

septembra — września. [przypis edytorski]

septemtrion (łac.) — Wielki Wóz, konstelacja gwiazd wyznaczająca kierunek północny; także ogólnie: północ globu. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; kolejne omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

Septentrionowie (z łac. septentrio, septentrionis: wielka niedźwiedzica, północ) — ludzie z północy; omowne określenie Rosjan, o wojnie z którymi Sienkiewicz nie mógł w 1884 r. pisać wprost ze względu na cenzurę carską. [przypis edytorski]

septet (muz.) — utwór na 7 głosów lub instrumentów solowych. [przypis edytorski]

septimowy akord (muz.) — dziś: septymowy akord, w którym występuje dźwięk oddalony o siedem stopni skali muzycznej od dźwięku poprzedzającego. [przypis edytorski]

Septuaginta — najstarszy przekład Biblii Hebrajskiej na grekę, powstały III–II w. p.n.e. na użytek Żydów żyjących w Egipcie. [przypis edytorski]

Septymiusz Sewer, właśc. Lucius Septimius Severus (145–211) — prawnik, cesarz rzymski od 193; po śmierci zamordowanego przez pretorianów następcy Kommodusa, Pertynaksa, wybrany przez żołnierzy cesarzem, w wyniku wojny domowej pokonał konkurentów do tronu: Didiusza Juliana, Pescenniusza Nigra i Klodiusza Albina; wg Historia Augusta wydał rozporządzenie zakazujące przyjmowania wiary chrześcijańskiej i żydowskiej. [przypis edytorski]

Sepulchri immemor struis domos (łac.) — budujesz domy na zapomnianym grobie. [przypis edytorski]

seraf a. serafin — anioł postawiony wysoko w hierarchii chórów anielskich. [przypis edytorski]

seraf a. serafin — anioł z najwyższego chóru anielskiego. [przypis edytorski]

seraf a. serafin — biblijna istota wspomniana w Starym Testamencie, w Księdze Izajasza; serafiny zostały zaadoptowane przez tradycję chrześc., zajmując najwyższe miejsce wśród dziewięciu chórów anielskich; przedstawiano je jako posiadające trzy pary skrzydeł, którymi były osłonięte, łączone były z ogniem, ponieważ hebr. sârap oznacza: płonąć. [przypis edytorski]

seraf — a. serafin; biblijna istota wspomniana w Starym Testamencie, w Księdze Izajasza. Serafiny zostały zaadoptowane przez tradycję chrześc., zajmując najwyższe miejsce wśród dziewięciu chórów anielskich; przedstawiano je jako posiadające trzy pary skrzydeł, którymi były osłonięte i łączono z ogniem (koniecznie niewydzielającym dymu), ponieważ hebr. sârap oznacza: płonąć. [przypis edytorski]

seraf a. serafin — tu: anioł; w Biblii istota stojąca najwyżej w hierarchii bytów, najbliższa Bogu, w wizji proroka Izajasza serafiny posiadają trzy pary skrzydeł, unoszą się nad tronem Boga i śpiewają hymn ku Jego chwale (Iz 6,1–6). [przypis edytorski]

seraf, częściej serafin — istota biblijna o trzech parach skrzydeł, najwyższa w hierarchii aniołów. [przypis edytorski]

seraficki — anielski. [przypis edytorski]

seraficznie — anielsko (od nazwy jednego z chórów anielskich). [przypis edytorski]

seraficzny — anielski. [przypis edytorski]

seraficzny — tu: franciszkański. Nazwy zakon seraficzny a. seraficki używano w odniesieniu do wszystkich trzech gałęzi zakonu franciszkanów, związana z legendą mówiącą, że kiedy św. Franciszek otrzymał dar stygmatów na górze La Verna (łac. Alvernia) w Toskanii, ukazał mu się Jezus pod postacią Serafina, czyli anioła o sześciu skrzydłach. W miejscu tego objawienia założono pustelnię franciszkańską. [przypis edytorski]

seraficzny — właściwy serafinom, tj. aniołom. [przypis edytorski]

Serafim — anioł pozostający w bezpośredniej bliskości Boga, przedstawiany jako istota powstała z bezdymnego ognia. [przypis edytorski]

serafin — anioł z najwyższego chóru anielskiego. [przypis edytorski]

serafin — biblijna istota o trzech parach skrzydeł, wspomniana w Księdze Izajasza (Iz 6, 1–6); w tradycji chrześcijańskiej serafiny są aniołami z najwyższego chóru anielskiego. [przypis edytorski]

serafin — w chrześcijaństwie anioł z najwyższego chóru niebieskiego. [przypis edytorski]

„Serait-ce ce nom qui défiguré serait arrivé jusqu'en Russie, comme celui de Suarasici? Cette hypothèse n'a jamais eté émise jusq'ici. Je me permets de la risquer” — Być może ta zniekształcona nazwa, dotarła na Ruś tak, jak Suarasici? Hipoteza ta nie została zaproponowana aż do teraz. Pozwolę ją sobie zaryzykować. [przypis edytorski]

seraj — kobieca część domu muzułmańskiego, harem. [przypis edytorski]

seraj — kobieca część tradycyjnego domu muzułmańskiego. [przypis edytorski]

serajowy (z pers.) — pałacowy. [przypis edytorski]

seraj — pałac władcy muzułmańskiego, mieszczący harem, czyli mieszkanie żon i nałożnic władcy. [przypis edytorski]

seraj — pałac władcy muzułmańskiego, mieszczący harem, czyli mieszkanie żon i nałożnic władcy. [przypis edytorski]

seraj — pałac władcy w krajach muzułmańskich. [przypis edytorski]

seraj — pałac władcy w krajach muzułmańskich; seraj w Istambule był siedzibą sułtanów tureckich. [przypis edytorski]

seraj — rezydencja sułtana. [przypis edytorski]

seraj — tu: harem. [przypis edytorski]

seraj — tu: kobieca część domu muzułmańskiego, harem. [przypis edytorski]

serang (z hind.) — tubylczy bosman albo kapitan statku dowodzący załogą krajowców. [przypis edytorski]

Serapejon (gr.) a. Serapeum (łac.) — świątynia Serapisa, grecko-egipskiego bóstwa, powstałego w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Serapejon w Aleksandrii był największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście; zawierał wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. W 391 r. biskup Teofil, korzystając z dekretów Teodozjusza I, prowadził tłumy chrześcijan przeciwko świątyniom pogańskim, dążąc do ich zlikwidowania i przejęcia. Mimo oporu pogan Serapejon został zdobyty i zniszczony. [przypis edytorski]

serape — prostokątny kawałek wielobarwnej tkaniny wełnianej, z frędzlami na końcach, noszony w Meksyku jako rodzaj peleryny, szczególnie przez mężczyzn. [przypis edytorski]

Serapeum (gr. Serapejon) — świątynia Serapisa, grecko-egipskiego bóstwa, powstałego w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Serapeum w Aleksandrii było ośrodkiem życia intelektualnego i zawierało ogromną bibliotekę. Zostało zniszczone przez chrześcijan w 391 r. n.e. jako pogańskie. [przypis edytorski]

Serapis — grecko-egipskie bóstwo, powstałe w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa. Aleksandryjska świątynia Seprapisa, Serapejon, była największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście; zawierała wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. [przypis edytorski]

Serapis — grecko-egipskie bóstwo, powstałe w IV w. p.n.e. przez połączenie cech Ozyrysa, Apisa i Zeusa; czczony w Serapejonie w Aleksandrii, będącym największą i najwspanialszą świątynią hellenistyczną w mieście, mieszczącą wielki zbiór ksiąg, część Biblioteki Aleksandryjskiej. [przypis edytorski]

Serapis (mit.gr.-egip.) — bóg, którego kult był zwalczany przez chrześcijan. [przypis edytorski]

seraskier (tur.) — wezyr dowodzący armią. [przypis edytorski]

Serbia — tu: Królestwo Serbii, niepodległe państwo istniejące na Bałkanach w latach 1882–1918. [przypis edytorski]

Serbia — tu: oddział kobiecy Pawiaka. [przypis edytorski]

Serbia — tu: oddział kobiecy więzienia Pawiak, znajdującego się w latach 1835–1944 przy ul. Dzielnej 24/26 w Warszawie. [przypis edytorski]

Serca relikwie też mają swe prochy! — Alfred de Musset, La Nuit d'octobre (Noc październikowa). [przypis edytorski]

serca wotywne — przedmioty wykonane najczęściej ze srebra, wieszane symbolicznie w intencji dziękczynnej lub błagalnej na obrazie lub posągu religijnym, kształtem nawiązujące do treści dziękczynienia lub prośby: części ciała, kule inwalidzkie, modele statków, figurki modlących się itp., tu serce jako symbol zdrowia lub miłości. [przypis edytorski]

serce (…) dotkliwe — czułe, wrażliwe serce. [przypis edytorski]

serce kosmate — w oryg. λάσιον κῆρ; Homer Iliada II 851 (o Pylajmenie, wodzu Paflagończyków); XVI 554 (o Patroklosie). [przypis edytorski]

serce mają tak białe jak mleko… — tzn. lękliwe; ze strachu serca im bledną, tak jak twarz staje się blada. [przypis edytorski]

serce mi boli — dziś popr.: serce mnie boli. [przypis edytorski]

sercem (…) wydawała męża — tu: była podobna do męża a. wydawała się podobna do mężczyzny, wyrażała męskość. [przypis edytorski]

serce — tu: odwaga. [przypis edytorski]

Serce ustało, pierś już lodowata… — Adam Mickiewicz, Upiór, strofa pierwsza. [przypis edytorski]