Przypisy

Traktat o wolności — traktat Schellinga Filozoficzne badania nad naturą ludzkiej wolności (Philosophische Untersuchungen über das Wesen der menschlichen Freiheit), wyd. w 1809. [przypis edytorski]

traktat pokoju — dziś raczej: traktat pokojowy. [przypis edytorski]

traktat — tu: ugoda, zgoda. [przypis edytorski]

traktat — tu: ważna umowa międzynarodowa. [przypis edytorski]

traktat utrechcki (1713) — traktat pokojowy zawarty w Utrechcie (Holandia), kończący hiszpańską wojnę sukcesyjną (1701–1714), na mocy którego Filip V (wnuk Ludwika XIV) zachował tron Hiszpanii wraz z koloniami, zrzekając się jednocześnie praw do tronu Francji, zaś Ludwik XIV zrzekł się praw dynastycznych do Hiszpanii, co miało zapewnić zachowanie równowagi sił w Europie. [przypis edytorski]

traktat wersalski — główny traktat pokojowy kończący I wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Niemcy, mocarstwa Ententy, państwa sprzymierzone i stowarzyszone. Wszedł w życie 10 stycznia 1920 r. [przypis edytorski]

traktat w Fontainebleau (11 kwietnia 1814) — podpisany w pałacu Fontainebleau, ok. 60 km od Paryża, między cesarzem Napoleonem I a reprezentantami Austrii, Rosji i Prus, na mocy którego pokonany przez koalicję Napoleon tracił władzę nad Cesarstwem Francuskim i otrzymywał władzę nad wyspą Elbą jako suwerennym księstwem; artykuł XIX tego traktatu stwierdzał, że wojska polskie, które są na służbie Francji, będą miały swobodę powrotu do własnego kraju z zachowaniem broni i ekwipunku, a także prawa do przyznanych odznaczeń i związanych z nimi rent. [przypis edytorski]

traktat w Nankinie (1842) — zakończył tzw. pierwszą wojnę opiumową, pomiędzy Wlk. Brytanią a Chinami; na jego podstawie Chiny musiały otworzyć pięć dużych portów dla europejskich statków i przekazać Brytyjczykom Hongkong. [przypis edytorski]

traktat zawarty (…) z przyczyny Finlandii — Finlandia była wówczas częścią królestwa Szwecji; podczas III wojny północnej Rosja zaatakowała terytorium Finlandii, pokonując armię, a następnie flotę szwedzką (1714). [przypis edytorski]

traktat z Genueńczykami — od XIII w. Korsyka należała do Republiki Genui. Od r. 1729 na wyspie rozpoczęły się walki o niepodległość, w listopadzie 1755 proklamowana została Republika Korsykańska pod przywództwem Pasquale Paoliego. Uchwalono pierwszą na świecie konstytucję (1755), napisaną w języku włoskim. W traktacie z Versailles zawartym 15 maja 1768 Genua w zamian za darowanie długów zrzekła się pretensji do wyspy na rzecz Francji, która w tym samym roku wysłała na nią swoje oddziały. Walki trwały do 1769 i skończyły się zwycięstwem Francuzów, w 1770 Korsyka stała się prowincją Francji. [przypis edytorski]

traktat z Saint-Clair-sur-Epte — zawarty w 911 pomiędzy zachodniofrankijskim królem Karolem III Prostakiem z dynastii Karolingów francuskich a wodzem Normanów (wikingów) Haraldem Rollonem; nadawał Rollonowi opanowane przez niego ziemie w północnej części królestwa (zwane Normandią) w zmian za przyjęcie chrześcijaństwa i uznanie Karola III swoim seniorem. [przypis edytorski]

trakt — droga bita, szlak komunikacyjny. [przypis edytorski]

traktiernia (daw.) — jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernia (daw.) — podrzędna restauracja; jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernia (daw.) — podrzędna restauracja; jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernia — podrzędna jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernia — restauracja, zwł. podrzędna. [przypis edytorski]

traktiernia (z wł. trattoria) — jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernik — restaurator a. szynkarz; właściciel i gospodarz restauracji z winiarnią. [przypis edytorski]

traktor wielokonny — tj. traktor o mocy wielu koni mechanicznych; dawniej moc wyrażano w koniach mechanicznych (1 KM = ok. 735 W), jednostce wymyślonej w celu porównania mocy maszyn parowych z koniem. [przypis edytorski]

traktować (daw.) — negocjować. [przypis edytorski]

traktować — tu: częstować. [przypis edytorski]

traktować — tu: negocjować. [przypis edytorski]

traktować — tu: pertraktować, prowadzić rozmowy. [przypis edytorski]

traktować — tu: prowadzić układy. [przypis edytorski]

traktowanie — negocjacje. [przypis edytorski]

traktowanie — tu: pertraktowanie. [przypis edytorski]

traktowanie — tu: rozmowy, negocjacje, układanie się (przygotowujące traktat, umowę). [przypis edytorski]

traktowanie z kim (daw.) — tu: rozmowy, negocjacje, prowadzące do wspólnych uzgodnień (niekiedy zapisywanych w formie traktatu). [przypis edytorski]

tralka (archit.) — profilowana kolumienka podtrzymująca poręcz balustrady. [przypis edytorski]

tram — belka. [przypis edytorski]

tram (daw.) — belka, deska. [przypis edytorski]

tram — dolna belka wiązania dachowego. [przypis edytorski]

tram — duża belka biegnąca pod pułapem. [przypis edytorski]

tram — duża belka, kloc drewna, pień. [przypis edytorski]

tramontana — w klimacie śródziemnomorskim: wiatr północny (wiejący od gór, przez góry, tj. przez Alpy). [przypis edytorski]

tramposo (hiszp.) — oszust. [przypis edytorski]

tram — pozioma belka, na której opierają się słupy podtrzymujące dach. [przypis edytorski]

tram (starop.) — belka. [przypis edytorski]

tram (starop.) — belka; tu: nawiązanie do frazy biblijnej (Mt 7,3). [przypis edytorski]

Trani — miejscowość niedaleko Brindisi. [przypis edytorski]

tran — płynny tłuszcz otrzymywany z ryb i wielorybów; od końca XIX w. podawany dzieciom w formie oleju do picia jako suplement diety i środek wzmacniający. [przypis edytorski]

transakcya — przebieg wojny. [przypis edytorski]

Transawia — zakłady zbrojeniowe; jeden z tzw. „szopów” na terenie getta warszawskiego, zlokalizowany w płd. jego części, przy ul. Stawki w okolicach Umschlagplatz. [przypis edytorski]

transcendentalny (filoz.) — wykraczający poza granice umysłu (rozumu), dotyczący apriorycznych form poznania. [przypis edytorski]

transcendentalny — przekraczający poznanie zmysłowe, pozazmysłowy, nadnaturalny. [przypis edytorski]

transcendentalny — przekraczający poznanie zmysłowe. [przypis edytorski]

transcendentalny — wykraczająca poza codzienną rzeczywistość, pozazmysłowy. [przypis edytorski]

transcendentalny — wykraczający poza rzeczywistość poznawalną za pomocą zmysłów. [przypis edytorski]

transcendentalny — wykraczający poza rzeczywistość poznawalną zmysłami. [przypis edytorski]

transcendentny — wykraczający poza codzienną rzeczywistość, pozazmysłowy. [przypis edytorski]

transcendent — sfera nadprzyrodzona. [przypis edytorski]

transcendować (z łac.) — przekraczać. [przypis edytorski]

transfiguracja (z łac.) — przemiana (w teologii katolickiej: przemiana hostii w ciało i krew Chrystusa). [przypis edytorski]

transformator — urządzenie zmieniające parametry prądu elektrycznego. [przypis edytorski]

transformista (z łac. transformatio: przekształcenie) — aktor szybko zmieniający za kulisami kostium i charakteryzację, grający kilka ról w jednym przedstawieniu. [przypis edytorski]

transito (łac.) — dosłownie: przechodzę; oznacza przechodzenie lub przejazd bez zatrzymania się. [przypis edytorski]

transito (łac.) — tu: to, co przechodzi. [przypis edytorski]

Transjordania — dosł. „kraj za Jordanem”; emirat utworzony w 1921 r. we wsch. części terytorium mandatowego Palestyny na Bliskim Wschodzie; terytorium to pozostawało pod administracją Wielkiej Brytanii do roku 1946, kiedy ogłosiło niepodległość jako Królestwo Transjordanii (od 1949 r. Jordańskie Królestwo Haszymidzkie). [przypis edytorski]

Transjordania — dosł. „kraj za Jordanem”; emirat utworzony w 1921 r. we wsch. części terytorium mandatowego Palestyny na Bliskim Wschodzie; terytorium to pozostawało pod administracją Wielkiej Brytanii do roku 1946, kiedy ogłosiło niepodległość jako Królestwo Transjordanii (1949 r. Jordańskie Królestwo Haszymidzkie). [przypis edytorski]

Transjordania — dosł.: „kraj za Jordanem”; emirat utworzony w 1921 we wsch. części terytorium mandatowego Palestyny na Bliskim Wschodzie; terytorium to pozostawało pod administracją Wielkiej Brytanii do 1946, kiedy ogłosiło niepodległość jako Królestwo Transjordanii (od 1949 Jordańskie Królestwo Haszymidzkie). [przypis edytorski]

transkrypcja — tu: przetworzenie, wykorzystanie materiału historycznego w celach literackich. [przypis edytorski]

Translationis (łac.) — przeniesienia. [przypis edytorski]

translokacja (z łac.) — przeniesienie. [przypis edytorski]

transmisja (daw. techn.) — układ transmisji mocy, przenoszący energię silnika do napędzanych urządzeń. [przypis edytorski]

transmisja (daw., techn.) — układ transmisji mocy; układ przenoszący energię silnika do napędzanych urządzeń. [przypis edytorski]

transmisja — tu: pas transmisyjny. [przypis edytorski]

transmutacja (łac. transmutatio: zamiana) (daw.) — przemiana, przeobrażenie, przekształcenie. [przypis edytorski]

transpiracja — tu dosł. z fr.: pocenie się. [przypis edytorski]

transpirować (daw.) — pocić się; dziś o roślinach: wydzielać wodę w postaci pary wodnej. [przypis edytorski]

transponować — przenosić z jednej dziedziny do innej, dostosowując do niej. [przypis edytorski]

transponować (z łac.) — przekładać. [przypis edytorski]

transporta — dziś popr. forma M. lm: transporty. [przypis edytorski]

transportowiec (wojsk.) — pomocnicza jednostka marynarki wojennej, używana do zaopatrywania okrętów lub transportu wojsk i uzbrojenia. [przypis edytorski]

transpozycja (muz.) — opracowanie utworu muzycznego w innej tonacji niż ta, w której został pierwotnie napisany. [przypis edytorski]

transpozycja — tu: przełożenie, przeniesienie, zmiana jednego ciągu pojęciowego na inny, pozornie nieprzystosowany do wyrażenia pewnych treści, co w rzeczywistości kreuje nową jakość. [przypis edytorski]

transpozycja — tu: zamiana, przestawienie. [przypis edytorski]

transpozycja — zmiana charakteru obiektu, zwł. utworu muzycznego. [przypis edytorski]

transsubstancjacja (z łac.) — przeistoczenie; w teologii katolickiej przemiana substancji podczas Eucharystii: chleba w ciało, a wina w krew Chrystusa. [przypis edytorski]

transteweranka — mieszkanka dzielnicy Rzymu położonej za Tybrem. [przypis edytorski]

transwestyta — osoba za pomocą stroju wyrażająca identyfikację z płcią przeciwną. [przypis edytorski]

transza — przekazana odbiorcy ustalona część całości towaru, pożyczki a. dofinansowania. [przypis edytorski]

transzeja — rów łączący okopy, schrony i stanowiska ogniowe na linii frontu. [przypis edytorski]

tranty — łachmany. [przypis edytorski]

traperowie — dziś popr. M. lm: traperzy. [przypis edytorski]

Trapezunt (hist.) — ob. Trabzon, miasto nad brzegiem Morza Czarnego, dziś w płn.-wsch. części Turcji; historyczna stolica Pontu; założone w VIII w. p.n.e. przez greckich kupców z Synopy, odległej o ok. 500 km na zachód. [przypis edytorski]

Trapezunt (hist.) — ob. Trabzon, miasto nad brzegiem Morza Czarnego, dziś w płn.-wsch. części Turcji; historyczna stolica Pontu; założone w VIII w. p.n.e. przez osadników greckich. [przypis edytorski]

trapić chrześciany (starop. forma) — dziś popr. B.lm: trapić chrześcijan. [przypis edytorski]

trapić — dokuczać, martwić. [przypis edytorski]

trapić — dręczyć, sprawiać cierpienie. [przypis edytorski]

trapić kogoś — dręczyć kogoś, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

trapić kogo (starop. forma) — nękać kogo. [przypis edytorski]

trapić — martwić. [przypis edytorski]

trapić — niepokoić, doskwierać, męczyć. [przypis edytorski]

trapić się — martwić się. [przypis edytorski]

trapiciel (daw.) — prześladowca. [przypis edytorski]

trapiści — odłam zakonu cystersów o surowej regule, zakładającej pełną izolację od świata, klauzulę milczenia, posty, oddanie się modlitwie oraz pracy fizycznej, a także m.in. pieczołowitą dbałość o higienę i zalecenia zdrowotne; nazwę wziął zakon trapistów od średniowiecznego opactwa Notre-Dame de la Trappe. [przypis edytorski]

trapistki — zakon żeński, cysterki surowej reguły. [przypis edytorski]

trapka (daw.) — zdrobn. od trapa: drabina, schody. [przypis edytorski]

trap — kładka do wchodzenia z nabrzeża na statek. [przypis edytorski]