Przypisy

traktywa (starop.) — lekarstwo. [przypis redakcyjny]

tram — główna belka pozioma w konstrukcjach drewnianych; w odniesieniu do okrętów używa się zazwyczaj określenia reja lub bom. [przypis redakcyjny]

tramontana (wł.) — wiatr północny. [przypis redakcyjny]

tram (starop.) — belka; tu: przetworzenie zwrotu z Biblii (Nowego Testamentu): „Widzisz trzaskę w oku brata swego, tramu w oku swoim nie obaczysz” (w przekł. ks. Wujka). [przypis redakcyjny]

tram (starop.) — legary piwniczne, belka; w prostocie owych czasów na belkach znaczono dług, pokąd nie był zaspokojony. [przypis redakcyjny]

tramwaj pneumatyczny — daw. typ tramwaju poruszanego sprężonym powietrzem. [przypis redakcyjny]

tranki (starop.) — trunki. [przypis redakcyjny]

transakcja (daw.) — rozprawa. [przypis redakcyjny]

transakcja — rozprawa. [przypis redakcyjny]

transakcja — tu: układ. [przypis redakcyjny]

transcendentalny — tu: wychodzący poza granice doświadczenia, nadnaturalny. [przypis redakcyjny]

transfiguracja — przemiana. [przypis redakcyjny]

transformizm — darwinowska teoria ewolucji. [przypis redakcyjny]

transfundować — przelewać. [przypis redakcyjny]

transporta — dziś: transporty, towary do przewiezienia. [przypis redakcyjny]

transtewerańczycy (z wł.) — mieszkańcy obszarów „za Tybrem”. [przypis redakcyjny]

trattoria (wł.) — gospoda. [przypis redakcyjny]

trawa bez kosy / Pokrewne Pytonowi mnożyła połosy — Głębsze stepy Ukrainy, mniej zaludnione, są wygodnym schronieniem gadu. Krążą dotychczas między pospólstwem bajki o połosach, żmijach nadzwyczajnej wielkości. Poeta nazywa je pokrewnymi Pytonowi, czyli podobnymi do Pytona, sławnego w starożytności węża, który ścigał Dianę; zabity od Apollina ([z]ob. Metamor[phoses], Ovid[ius] XI). [przypis redakcyjny]

trefne plęsy (starop.) — wymyślne tańce. [przypis redakcyjny]

trefne potrawy — potrawy, na które nie pozwalają przepisy religii żydowskiej. [przypis redakcyjny]

trefnie (daw.) — [tu:] przypadkiem. [przypis redakcyjny]

trefny (daw.) — [tu:] dziwny. [przypis redakcyjny]

trefny (starop.) — dowcipny (por. trefniś: błazen). [przypis redakcyjny]

trefunek — traf. [przypis redakcyjny]

trejankine — Suvalkų gubernijoj taip vadina arielką, užpiltą ant visokių šaknelių. [przypis redakcyjny]

Trembowla — miasto i zamek na Podolu, nad rzeczką Gniezną, w pobliżu ujścia do Seretu. [przypis redakcyjny]

Tremizena druga — pierwsza leży w Algierze; tu mowa o jakiejś innej, głębiej w Afryce leżącej. [przypis redakcyjny]

Tremizena — dziś Tlemcen lub Tremcen, miasto w prowincji algierskiej Oran. [przypis redakcyjny]

Trentowski, Bronisław (1808–1869) — filozof, twórca m.in. prac Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej… i Wizerunek duszy moralnej przez Ojczyźniaka, autor terminu „cybernetyka”. [przypis redakcyjny]

Trent — rzeka w płd. Włoszech, wpada do Morza Adriatyckiego. [przypis redakcyjny]

tren (z fr.) — tabory. [przypis redakcyjny]

treptuch (z niem.) — żłób płócienny. [przypis redakcyjny]

trepy — rodzaj chodaków, podobnych do sandałów, ale z drewnianemi podeszwami. [przypis redakcyjny]

trepy — schodki. [przypis redakcyjny]

treść dorównana, o ile jest pojęta w sposób tak oderwany, musi dlatego być w każdej idei i jedynie z tej racji jest we wszystkich ta sama — Nag. Schr.: „tak jak określenie człowieka musi mieć całkowite i należyte zastosowanie do każdego człowieka. W ten sposób możemy zrozumieć, że wola we wszystkich ideach jest ta sama, ale nie o ile bierzemy ją jako stanowiącą (…)”. [przypis redakcyjny]

treść [istoty] — Por. List. 2 § 3; List 9 (dawniej 27) § 8. [przypis redakcyjny]

treść wieczna i nieskończona — Por. List 2 § 3 i 4 oraz List 9 (dawniej 27) § 9. [przypis redakcyjny]

tret — targ. [przypis redakcyjny]

trety — chodniki w mieście. [przypis redakcyjny]

Trewigant — zmyślone przez romantyków bóstwo mahometańskie, zapewne od Trivia, przydomku Diany, bogini księżyca, który jest, jak wiadomo, godłem Mahometan. [przypis redakcyjny]

triangał (z łac.) — świecznik trójramienny. [przypis redakcyjny]

triangulacja — metoda obliczania większych płaszczyzn przy pomocy rachunku trygonometrycznego; pozwala ustalić niektóre odległości bez ich mierzenia. [przypis redakcyjny]

triarii (łac.) — najbardziej doświadczeni legioniści, weterani, wprowadzani do walki w kulminacyjnym momencie bitwy. [przypis redakcyjny]

triclinium — jadalnia. Także łóżko stołowe na trzy osoby. Rzymianie bowiem spożywali posiłki — leżąc. [przypis redakcyjny]

Trifles light as air/ Seem to the jealous (…) holy writ. — „Drobnostki lekkie jak puch wydają się zazdrosnemu dowodem niezbitym jak ewangelia”. [przypis redakcyjny]

Trinakria — Sycylia, w geografii starożytnej zwana Trinakria, dlatego że miała swoje granice zakreślone w kształcie trójkąta i trzech przylądków: Lilybeum, Peloro i Pachino. [przypis redakcyjny]

tritum (łac.) — utarte, znane. [przypis redakcyjny]

triumfalnie — zwycięsko. [przypis redakcyjny]

triumf święty — Kręgi chórów anielskich. [przypis redakcyjny]

trójgran — trójkąt. [przypis redakcyjny]

tróząb (starop.) — [dziś: trójząb]; [por.] przymiotnik: trozęby. [przypis redakcyjny]

Trocadero — fort w Andaluzji w Hiszpanii, zdobyty w 1823 r. przez Francuzów. Na tę pamiątkę nazwano tak wzgórze w Paryżu na prawym brzegu Sekwany i wzniesiony tam w r. 1878 pałac wystawowy w stylu orientalnym. [przypis redakcyjny]

Trochu, Louis-Jules (1815–1896) — generał i działacz polityczny; po upadku Napoleona III, szef tzw. rządu obrony narodowej, wojenny gubernator Paryża obleganego przez wojska pruskie, Jeden z katów Komuny Paryskiej. [przypis redakcyjny]

troczyć — tu: łowić, zabierać. [przypis redakcyjny]

troczyła — przywiązywała. [przypis redakcyjny]

Troent — rzeka; wpada pod Askoli do Morza Adriatyckiego. [przypis redakcyjny]

trogłowy (daw.) — trzygłowy. [przypis redakcyjny]

troglodyci — ludzie pierwotni, z epoki jaskiniowej. [przypis redakcyjny]

Troil — syn Priama, zmierzył się z Achillesem, lecz został pokonany. [przypis redakcyjny]

trojak — drobna moneta obiegowa wartości 3 groszy, początkowo srebrna, a od r. 1765 miedziana. [przypis redakcyjny]

trojaki — potrójny. [przypis redakcyjny]

trojak — trzy grosze (pół kopiejki), drobna polska moneta będąca jeszcze wówczas w obiegu. [przypis redakcyjny]

Trojan — ojciec Agramanta, zginął z ręki Karolowego siostrzeńca, Orlanda. [przypis redakcyjny]

troje (daw.) — potrójne. [przypis redakcyjny]

tropa (z niem.) — kupa. [przypis redakcyjny]

trop — tutaj: krok wojskowy, miarowy. [przypis redakcyjny]

Trościaniec — wieś w daw. województwie lwowskim, w powiecie jaworowskim. [przypis redakcyjny]

troskliwy (starop.) — pełen trosk, utrapiony. [przypis redakcyjny]

troskliwy (starop.) — stroskany. [przypis redakcyjny]

troskliwy* (starop.) — stroskany, zatroskany. [przypis redakcyjny]

troskliwy (starop.) — [tu:] nabawiający trosk. [przypis redakcyjny]

troskliwy (starop.) — [tu:] pełen trosk, utrapiony. [przypis redakcyjny]

troskliwy (starop.) — [tu:] stroskany. [przypis redakcyjny]

troskliwy* — strapiony, zatroskany, ten, który ma wiele trosk. [przypis redakcyjny]

trosków — dziś popr. forma D. lm: trosk. [przypis redakcyjny]

trosków — zob. obj. do w. 487. Zresztą Malczewski używa także formy: trosk np. trosk nie czując w II, 15. [przypis redakcyjny]

trostoczka (ros.) — laseczka. [przypis redakcyjny]

troszczyć (starop.) — martwić, niepokoić, trapić; troszczą mię: trapią mnie. [przypis redakcyjny]

Trouville — port fr. nad kanałem La Manche, a zarazem uczęszczana pod koniec XIX w. miejscowość letniskowa. [przypis redakcyjny]

trozęby (starop.) — trójzębny. [przypis redakcyjny]

trubadurzy — średniowieczni poeci prowansalscy opiewający miłość. [przypis redakcyjny]

Trubecki, Aleksy Nikitycz (1600–1680) — ostatni kniaź Księstwa Trubeckiego w granicach Rzeczpospolitej (do 1645r.), a następnie Rosji (1660–1672); ojciec chrzestny cara Piotra I. [przypis redakcyjny]

trudna — trudna rzecz. [przypis redakcyjny]

trudno naleźć masz (starop.) — nie znajdziesz. [przypis redakcyjny]

Trudność leży w tym, że skoro pozbawi się ich tego rozdawnictwa łask, wydaje się, że ich się wszystkiego pozbawi; tego właśnie robić nie trzeba, bo na jedno by wyszło wcale nie mieć króla — Mably spycha króla do roli figuranta bez żadnej rzeczywistej władzy. [przypis redakcyjny]

Trudno tu rozstrzygnąć, czy Żona uważa eter za środek trzeźwiący, czy kojący, nasenny. Doświadczenia Krasińskiego z zażywaniem eteru pochodzą z okresu późniejszego. [przypis redakcyjny]

trudno wiedzieć — w domyśle dalszy ciąg: czy bym powiedziała. [przypis redakcyjny]

trudny — tu: nieprzystępny. [przypis redakcyjny]

trufle — rodzaj grzybów. [przypis redakcyjny]

trunąć (starop.) — pisnąć, bąknąć. [przypis redakcyjny]

truna — trumna. [przypis redakcyjny]

truna — trumna; tutaj przenośnie zamiast: śmierć. [przypis redakcyjny]

trunkiem wyrabianym — sztucznie fermentowanym, jak wszystkie mocne napoje. [przypis redakcyjny]

trunna (daw.) — trumna. [przypis redakcyjny]

trupa — tak w wyd. III. W poprzednich i rękopisie, „trup”. [przypis redakcyjny]

Truso — od soli nazwanego, jak Druskieniki itd., właściwie więc Druso nad jeziorem, Słoniawa niby. [przypis redakcyjny]

trwać o coś (daw.) — dbać o coś. [przypis redakcyjny]

trwoga — chodzi o wojnę trojańską, której przyczyną było porwanie pięknej Heleny przez królewicza trojańskiego Parysa. [przypis redakcyjny]

trybować (starop.) — buczeć. [przypis redakcyjny]

trybunał koronny, w którym przewodniczy nie król, ale wielki kanclerz — kanclerz nie zasiadał w Trybunale. Sądzili w nim tylko deputaci szlacheccy i duchowni. Właśnie utworzenie Trybunału (1578) stanowiło wyłom w zasadzie, że najwyższym sędzią jest król. Kanclerz przewodniczył natomiast sądowi asesorskiemu, który sądził sprawy apelacyjne miejskie i mniejsze sprawy skarbowe szlacheckie. [przypis redakcyjny]