Przypisy

wotum — ślubowanie, przysięga. [przypis redakcyjny]

wotum (z łac.) — głos. [przypis redakcyjny]

wotywa — msza śpiewana, odprawiana specjalnie na czyjąś intencję. [przypis redakcyjny]

wotywa — msza wotywna, odprawiana na czyjąś intencję. [przypis redakcyjny]

wozów, tknionych oszczepami — Hiszpanie mieli w tej bitwie jakieś wozy, ponatykane oszczepami, na kształt wojennych wozów starożytnych Persów. [przypis redakcyjny]

W Palermie (…) Bij, zabij — Nieszpory sycylijskie: tak zwana rzeź Francuzów, których panowania pozbyła się Sycylia i przeszła pod panowanie Piotra, króla aragońskiego. [przypis redakcyjny]

w pańskiej radzie — w senacie, do którego należał, jako kasztelan. [przypis redakcyjny]

w panach — w magnatach. [przypis redakcyjny]

w paradzie — w gotowości. [przypis redakcyjny]

w paragon iść, wchodzić itp. — porównywać się z kimś. [przypis redakcyjny]

w paroksyzmie — w napadzie gorączki. [przypis redakcyjny]

wpaść na przedmieście św. Piotra — San Pier d'Arena pod Genuą w r. 1678. [przypis redakcyjny]

w Pekinie — czytaj: w Paryżu. [przypis redakcyjny]

w perspektywie (z franc.) — na widoku w przyszłości. [przypis redakcyjny]

w pewne księżyce (starop.) — w pewne miesiące. [przypis redakcyjny]

w piękne mirtów i cyprysów kraje — do Włoch. [przypis redakcyjny]

w Piemoncie, kraju pani Bazile — Wyznania Russa. [J. J. Rousseau; red. WL]. [przypis redakcyjny]

w pierścień ugadzając — ćwiczenie wojskowe we władaniu kopią. [przypis redakcyjny]

w pierwodruku brak daty. [przypis redakcyjny]

W pierwotnej redakcji satyry po w. 23 znajdował się pięćdziesięciowierszowy, całkiem odmienny wariant utworu, którego autor nie włączył do ostatecznej redakcji. [przypis redakcyjny]

wpierw pragnienie zgaś w tych fal przeźroczu — To jest: najpierw musisz skosztować zbawienia, nim go będziesz mógł pojąć. [przypis redakcyjny]

w pierwszej i drugiej Osobie — Adam, Chrystus. [przypis redakcyjny]

w pierwszej ojczyźnie — Siedmiogrodzie. [przypis redakcyjny]

W pierwszych zawarte są te ustawy (…) Pospolicie dzielą Prawo Polityczne na Władzę Sądowniczą i na Władzę Wykonywającą — zgodne z Monteskiuszem oraz z Zasadami do poprawy Rządu. W wydaniu z 1816 r. autor poprawił „wykonywającą” na „administracyjną”. [przypis redakcyjny]

W pismach zadunajskiego wiekują Nazona — Owidiusz Nazo, w którego Metamorfozach, jak wspomnieliśmy, znajduje się („wiekuje”) powieść o Peleuszu i Tetydzie, wygnany z Rzymu na rozkaz Augusta, zakończył dni swoje gdzieś w okolicach Dunaju i dlatego nazwany jest „zadunajskim”. [przypis redakcyjny]

w płat (…) dawa (starop.) — sprzedaje. [przypis redakcyjny]

w płat (starop.) — na pożyczki. [przypis redakcyjny]

wpływ magnetyczny — dziś powiedzielibyśmy: hipnotyczny. Osoba w stanie hipnozy, podobnym do snu, traci świadomość i wolę i spełnia jedynie rozkazy hipnotyzera. W wieku XIX uważano hipnozę za zjawisko analogiczne do magnetyzmu fizycznego i nazywano je również magnetyzmem. [przypis redakcyjny]

wpływ metafizyki Indów (…) — zob. Volkelt, 1, s. 78. [przypis redakcyjny]

wpływ Schopenhauera (…) w literaturze (…) uzewnętrznia się przede wszystkim w pesymistycznych poglądach na świat — hrabia Leopardi, poeta włoski († 1837), ujął Schopenhauera swoim szczerym pesymizmem i wskazuje na to, że już z początkiem XIX w. wystąpił kierunek pesymistyczny. [przypis redakcyjny]

Wpływu wielkiego na następne koleje naszej poezji Maria Malczewskiego nie wywarła — Najwybitniejszym może tworem tego wpływu jest Jan Bielecki Słowackiego. [przypis redakcyjny]

W pochmurnym rynku statuę Kopernika — chodzi tu o pomnik Kopernika przed pałacem Staszica; podczas uroczystości odsłonięcia pomnika słońce istotnie, przedarłszy się przez chmury, oświetliło pomnik. [przypis redakcyjny]

w pociechy obranem — pozbawiony pociech. [przypis redakcyjny]

W pocie czoła pracować będziesz — w Starym Testamencie słowa Boga skierowane do Adama po popełnieniu przez niego grzechu pierworodnego. [przypis redakcyjny]

w pociemku (starop. forma) — w ciemności, po ciemku. [przypis redakcyjny]

W początkach pierwszej dynastii widzimy niezliczoną mnogość ludzi wolnych, czy to wśród Franków, czy wśród Rzymian; ale liczba niewolnych wzrosła tak bardzo, że z początkiem trzeciej dynastii wszyscy rolnicy i prawie wszyscy mieszkańcy miast byli niewolni — Gdy Galia była pod panowaniem Rzymian, tworzyli oni odrębne ciała: byli to zazwyczaj wyzwoleńcy lub potomkowie wyzwoleńców. [przypis redakcyjny]

w poczciwości (starop.) — w poszanowaniu. [przypis redakcyjny]

w poczet (starop.) — w rachubę. [przypis redakcyjny]

w poddanych — tj. w chłopach. [przypis redakcyjny]

w pohończą (daw., reg.) — na wyścigi. [przypis redakcyjny]

w Polsce także głośno było o Russie — Władysław Smoleński, Przewrót umysłowy w Polsce w wieku XVIII, Kraków-Petersburg 1891, passim. [przypis redakcyjny]

w popularnej Szopce krakowskiej (…) — Po dłuższym okresie zapomnienia Szopka krakowska wznowiona została w r. 1923 w teatrze kukiełkowym Muzeum Przemysłowego w Krakowie dzięki inicjatywie i reżyserskiej współpracy dyrektora Archiwum Aktów Dawnych w Krakowie p. Ludwika Strojka. [przypis redakcyjny]

w porównaniu z Różą… — o Róży Józefa Katerli (Stefana Żeromskiego) wydane zostało w r. 1910, nakładem czasopisma Zjednoczenie, osobne studium Brzozowskiego pt. Skarga to straszna. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

wpośrzód morza sławne miasto — Wenecja. [przypis redakcyjny]

wpośrzód trupów, co już robak wierci — domyślne: co je już robak wierci. [przypis redakcyjny]

w pospolitej sytuacji — [szli] zwykłym krokiem, czyli nie w „figurze natężonej”. [przypis redakcyjny]

w potrzebie (starop.) — w bitwie. [przypis redakcyjny]

w potuł (daw.) — w objęcie. [przypis redakcyjny]

w powieść — do opowieści. [przypis redakcyjny]

wprawa… pole — o psie myśliwskim. [przypis redakcyjny]

wprawdzie — Użyte zamiast: po prawdzie, w istocie; [naprawdę; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wprawić w coś — doprowadzić do czegoś, nauczyć czegoś. [przypis redakcyjny]

w predykamencie — w tym uważaniu; predykament (z łac. praedicamentum), wyraz utworzony przez neolatynistów na oznaczenie arystotelesowskiej kategorii, najogólniejszego pojęcia, pod które można podciągać wszelkie szczegóły naszej wiedzy (w filozofii Arystotelesa było ich początkowo 10, następnie 8. [przypis redakcyjny]

w promiennych oczach (…) które bez przerwy na gryfa patrzały — Dlaczego Beatrycze, kiedy poeta już był oczyszczonym od grzechu, bez przerwy patrzała na gryfa, a nie na niego? Łatwo się domyślić, że patrzała na Zbawiciela, błagając go o miłosierdzie i przedłużenie stanu łaski dla swojego byłego kochanka. [przypis redakcyjny]

w Prusiech — dziś popr. forma Ms.: w Prusach. [przypis redakcyjny]

w przeciągu tego czasu — dziś popr.: w tym czasie. [przypis redakcyjny]

W przekreślonych po w. 145 wierszach brulionu pozorne zainteresowanie się książkami wyraża autor z dosadniejszą ironią: Jejmość moja uczona; nawet na stoliku, / Nawet na gotowalni swoje księgi mieści. / (I. Krasicki, Satyry i listy, s. 102). [przypis redakcyjny]

w przek (starop.) — w poprzek. [przypis redakcyjny]

Wprzód (…) w piękne spoglądając oczy — Poeta w oczach Beatrycze jak w zwierciadle widzi odbity punkt światła, o którym niżej będzie mowa i obraca się, żeby bezpośrednio mógł go widzieć. [przypis redakcyjny]

W przychylnej postaci — tu: przy pozorach przychylności. [przypis redakcyjny]

w publice — publicznie, podczas uroczystości. [przypis redakcyjny]

w punkcie — natychmiast. [przypis redakcyjny]

w punkcie — natychmiast, w okamgnieniu. [przypis redakcyjny]

w pytlu hrosza neni — w sakiewce nie ma grosza. Czechizm użyty dla efektu komicznego. [przypis redakcyjny]

w r. 1613 widzimy go po raz trzeci we Włoszech, jak świadczy księga nacji polskiej — [por.] St. Windakiewicz, Księgi nacji poi. w Padwie, s. 38. [przypis redakcyjny]

w r. 1618 (…) na łożu, do którego go przykuła uporczywa słabość (…) z tej choroby już się (…) podnieść nie miał — „In lecto aegritudinis decumbens gen. Petrus de Sycyna Kochanowski S. R. M. secr.” wyraża się akt urzędowy, a niżej: „licet corpore aliquantum debilis” (Scab. crac. 1165, p. 1127). [przypis redakcyjny]

W r. 1819 wydał Goethe zbiór poezyj wschodnich, tj. tworzonych na wzór poetów perskich, p.t.: West–östlicher Divan i zaopatrzył go w obszerne uwagi. Na czele tych »Noten und Abhandlungen zu besseren Verstandniss des West–östlichen Divans« położył sędziwy poeta czterowiersz: Wer das Dichten will verstehen, / Muss ins Land der Dichtung gehen; / Wer den Dichter will verstehen, / Muss in Dichters Lande gehen. Co znaczy: Kto chce zrozumieć poemat, musi jechać do kraju poematu; kto chce zrozumieć poetę, musi jechać do kraju poety. [przypis redakcyjny]

wracam na Liban, do mojego domu — cytat z Ojca zadżumionych Juliusza Słowackiego. [przypis redakcyjny]

Wraca się Francuz — Francuzi wtargnęli powtórnie do Włoch, lecz ks. Maksymilian zadał im z pomocą Szwajcarów klęskę pod Nowarą. [przypis redakcyjny]

w Raciborskie — z Raciborska pisali się Morsztynowie. [przypis redakcyjny]

W Ramazesa starym grobie — Rhamazes, względnie Rhamezes, król egipski z czasów Homera, który u szczytu sławy popełnił samobójstwo. [Imię Ramzes nosiło jedenastu królów Egiptu, w tym Ramzes II, jeden z najwybitniejszych i najdłużej żyjących władców starożytnego Egiptu. Ramzes II przez niektórych uczonych pierwszej poł. XIX był utożsamiany z opisywanym przez staroż. greckich historyków, Herodota i Diodora Sycylijskiego, legendarnym królem Sezostrisem, który u szczytu potęgi utracił wzrok i z tego powodu popełnił samobójstwo]. Słowacki miał zamiar napisać o nim osobny utwór, ale później nie wrócił do tego pomysłu zrodzonego w czasie podróży na Wschód. Pozostał tylko „plan Rhamezesa”. [przypis redakcyjny]

Wrangel — Szwed, dowódca gwardii przybocznej. Kochowski zwie go legionis legatus, pułkownikiem (Wespazjan Kochowski, Annalium Poloniae ab obitu Vladislai IV Climacteres [Roczników polskich od śmierci Władysława IV Klimaktery], III, 187). [przypis redakcyjny]

w ranym lecie (starop.) — we wczesnym wieku; rany: zob. w. 13; lato*: rok. [przypis redakcyjny]

wraży (z ukr.) — wrogi, nienawistny. [przypis redakcyjny]

wraży (z ukr.) — wrogi, nieprzyjacielski. [przypis redakcyjny]

wraz z Krucyfiksem — Gaszyńskim. [przypis redakcyjny]

wraz z wyżywitami — jezuitami. [przypis redakcyjny]

w ręce cudzoziemców — w Delegacji zasiadali przeważnie ludzie zależni od dworów obcych. [przypis redakcyjny]

w ręku swoich — w rękach swych. [przypis redakcyjny]

Wróciłem ojcze mój! — por. przypowieść o synu marnotrawnym (Łk 15:11-32). [przypis redakcyjny]

Wróciłem teraz do zameczku mego, w tym rodzaju — w liście dość nieudolny rysunek piórem zameczku gotyckiego w Opinogórze, postawionego przez jen. Krasińskiego dla syna, a spalonego w czasie wojny światowej. [przypis redakcyjny]

wróg — tu: los. [przypis redakcyjny]

wróg* — tu: zła siła, diabelska siła, los, fatum, być może chodzi nawet o szatana. [przypis redakcyjny]

w równej fuście — w niewielkim okręcie. [przypis redakcyjny]

W równi, która się do tego tak zdała, iakoby się też umyślnie szukała (starop.) — forma osobowa, zamiast: jakoby się jej szukało; porównaj zwroty dzisiejsze: książka się pisze, zamiast: książkę się pisze. [przypis redakcyjny]

Wróżbitów orzekł głos, że w zmarłych grobie drży żądza krwi — starożytni sądzili, że dusza zabitego tak długo nie jest zupełnie oddzielona od świata żyjących, dopóki nie zostanie pomszczona. Dusza zachowuje pamięć, pamięta swą krzywdę, żąda zemsty i nie zazna ukojenia, dopóki krew zabójcy nie zwilży ziemi. Tymczasem wysyła straszne sny, mary senne, które dręczą zabójcę zapowiedzią zemsty. [przypis redakcyjny]

wróżka (daw.) — wróżba. [przypis redakcyjny]

wróżka — [tu:] wróżba. [przypis redakcyjny]

wróżka — wróżba. [przypis redakcyjny]

Wróżki, Diabli, nie oszusty w puchary — [domyślnie; Red. WL] uderzą w puchary, [wzniosą toast]; nie oszusty: w przeciwieństwie do weneckich zapustów w Polsce maskowanie się ma jedynie żart na celu, nie zaś użycie sekretne zakazanej swobody (por. w. 692–3). [przypis redakcyjny]

wróżyć (daw.) — próbować. [przypis redakcyjny]

wróżyć opak — myśleć, że jest na odwrót. [przypis redakcyjny]

wrocławski — tj. włocławski, biskup kujawski. [przypis redakcyjny]

wrogi (daw.) — losy, wróżby. [przypis redakcyjny]

wrogi (daw.) — tu: losy. [przypis redakcyjny]

wrogi — losy. [przypis redakcyjny]

w roku 1797 (…) pod Lodi, Arcole — Lapsus: zwycięskie bitwy Bonapartego rozegrały się w maju i listopadzie 1796 r. [przypis redakcyjny]

w rosole — w przykrości, nieszczęściu. [przypis redakcyjny]

wrota kościane — w mit. gr. i rzym. istnieją dwie bramy poprzez które sny wychodzą z podziemia; złudne sny przechodzą przez bramę z kości słoniowej, a sny prawdziwe przez bramę z rogu. [przypis redakcyjny]

wrota nieszczesne — były one nieszczęsne, gdyż ci którzy przez nie przechodzili byli nieszczęśliwi, gdyż pozbawieni największego dobra: życia. [przypis redakcyjny]