Przypisy

serce [przypis redakcyjny]

serce roście patrząc — serce rośnie, gdy się patrzy (inne znaczenie daw. imiesłowu). [przypis redakcyjny]

serceście zobligowali — zobowiązaliście, podbiliście serce. [przypis redakcyjny]

Serce stworzone z skłonnością kochania (…) — Wirgiliusz na prośbę Danta, ażeby mu jaśniej wyłożył treść, istotę miłości, która obudzona zewnętrznym wrażeniem, jest zarazem celem naszej zasługi i naszego potępienia, rozwija dalej zasadę miłości, której wykład rozpoczął w pieśni uprzedniej. Według wykładu samego tekstu, miłość jest to skłonienie duszy naszej do przedmiotu, jaki obudza w niej żądzę upodobania. Z tej żądzy wynika tęsknota do posiadania upodobanego przez miłość przedmiotu. Miłość ta, ponieważ jej zasada w duszy naszej w ogólności jest dobrą, sama przez się jest ni złą, ni dobrą. Tajemniczym sposobem rodzące się w nas pojęcie, a z niego kiełkująca skłonność nasza nie uniewinniają fałszywej miłości; ponieważ oprócz tych dwóch bodźców mamy daną sobie od Boga siłę, która nam radzi, a którą czujemy w sobie, i władzę iść za jej radą przeciw naszej skłonności. Rozum więc i wolna wola pierwszymi są bodźcami zasługi i potępienia wszelkich ludzkich czynności. [przypis redakcyjny]

serce — tu: odwaga. [przypis redakcyjny]

serce wzięła — nabrała serca, odwagi. [przypis redakcyjny]

serce żmii pod kwiecistą maską — Julia posługuje się tu ozdobnymi zestawieniami stylistycznymi, używając dwu sprzecznych pojęć (tzw. oksymoron). [przypis redakcyjny]

serce z miską — raczej: „serce jak na misce”, tzn. otwarte (por. „serce jak na dłoni”). [przypis redakcyjny]

Serchio — rzeka blisko miasta Lucca płynąca. [przypis redakcyjny]

Serc wiernych, niezgadnionych… — Nie wiadomo co właściwie Malczewski rozumiał przez słowo: niezgadnionych (Por. w. 93: w oczach myśl zgadnienia (?). [przypis redakcyjny]

serdeczna rana — tu: niepokój, lęk. [przypis redakcyjny]

serdele a. sardele — małe ryby morskie, podobne do śledzi. [przypis redakcyjny]

seremskie — ze Sremu na Węgrzech. [przypis redakcyjny]

serio — naprawdę. [przypis redakcyjny]

serio promoveram in hosticum (łac.) — znacznie posunąłem się byłem w ziemię nieprzyjacielską. [przypis redakcyjny]

serio — stanowczo. [przypis redakcyjny]

serio — usilnie. [przypis redakcyjny]

Sermido — Sermide, zamek nad Padem. [przypis redakcyjny]

Sermo — mowa. W licz. mn. — Sermones. Tu — tytuł satyr Horacego. [przypis redakcyjny]

sero moluni deorum molae (łac.) — późno mielą młyny bogów. [przypis redakcyjny]

Sero molunt deorum molae — gr. przysłowie: „Późno mielą bogów młyny”, tj. bogowie za zbrodnie nie od razu karzą; Pasek jednak inaczej to rozumiał: „Po czasie każdy pan gotów”. [przypis redakcyjny]

serpens, occulte mordens (łac.) — wąż tajemnie kąsający. [przypis redakcyjny]

serpens, serpentis (łac.) — wąż. [przypis redakcyjny]

Serra — miejscowość w prowincji Walencji w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

servile imitatorum pecus (łac.) — niewolnicza trzoda naśladowców. Jest to parafraza z Horacego Epistolarum liber 19: O imitatores, servum pecus! (O naśladowcy, trzodo niewolnicza!). W rękopisie, wyd. I i nast. aż do wyd. T. Piniego miejsce to było skażone błędem (zniekształcono pierwsze słowo użytego zwrotu, odczytując je jako fervide (łac.) — zapalony, gorliwy, zagorzały). [przypis redakcyjny]

servile imitatorum pecus (łac.) — niewolnicze bydło naśladowców. [przypis redakcyjny]

servire Deo regnare est (łac.) — służyć Bogu jest to królować. [przypis redakcyjny]

servire ob domini panem (łac.) — służyć dla chleba pańskiego. [przypis redakcyjny]

serviteur (fr.) — sługa uniżony; zwrot grzecznościowy. [przypis redakcyjny]

Servius, Maurus Honoratus — gramatyk łaciński, który pod koniec IV w. nauczał w Rzymie; jest on autorem cennego komentarza do Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

serwelatka — kiełbaska dająca się rozsmarować. [przypis redakcyjny]

serwis — [tu:] przybory. [przypis redakcyjny]

serwis (z fr.) — tutaj: przybór. [przypis redakcyjny]

serwis (z fr.) — zastawa stołowa. [przypis redakcyjny]

Serwius — Serwius Tullius, król rzymski, miał być synem niewolnicy. [przypis redakcyjny]

seryjski — chiński. [przypis redakcyjny]

Serykana — państwo Gradasa, kraina gdzieś za Indiami, w Chinach leżąca. [przypis redakcyjny]

serżant (z fr.) — sierżant, najstarszy z podoficerów, mający nadzór nad kompaniją w nieobecności oficerów. [przypis redakcyjny]

sesje — posiedzenia. [przypis redakcyjny]

sesjonować — zbierać się, obradować. [przypis redakcyjny]

Sestertius (ium) — pieniądz rzymski. [przypis redakcyjny]

setną cząstkę, jakiej nie liczymy — Już za czasów Dantego, na dwa wieki górą przed reformą kalendarza dopełnioną przez papieża Grzegorza XIII, zauważano, że rok krągły niespełna w sobie 365 dni i sześć godzin zawiera i że porównując wymiar czasu z obrotem ciał niebieskich, na każde stulecie dzień jeden przybyszowy przypadać musi. Poeta, ponieważ za jego czasów jeszcze dokładnych obliczeń czasu według tablic astronomicznych nie było, przypuszcza sobie, że kiedyś miesiąc styczeń przypadać będzie na wiosnę. Nim ten czas tak daleki nastąpi, przyjdą, jak mniema, inne czasy: powszechne wstrząśnienie będzie ich skutkiem. Ale ludzkość, która od swojego celu odwróciła się twarzą, jak okręt zmieni swój kierunek i na koniec z krzywej wstąpi na prostą drogę. [przypis redakcyjny]

Setta — miasto Zeuta w Afryce nad Cieśniną Gibraltarską. [przypis redakcyjny]

Sevres — miasteczko pod Paryżem, w którym mieściła się słynna fabryka porcelany. [przypis redakcyjny]

Sewastopol — port rosyjski na Krymie; Azow — port na północno-wschodnim wybrzeżu Morza Azowskiego; Odessa — port rosyjski nad Morzem Czarnym u ujścia Dniestru. [przypis redakcyjny]

Seweryn blisko stryja mieszka — blisko Jana Grabowskiego, ojca Wandy, w Cytadeli. [przypis redakcyjny]

sezam — czarodziejskie zaklęcie otwierające wrota do skarbu w baśni arabskiej Ali Baba i czterdziestu rozbójników. Przenośnie: środek magiczny pokonywający wszelkie trudności; klucz odkrywający tajemnice. [przypis redakcyjny]

Sezostrys — król egipski. [przypis redakcyjny]

Sfera bez miejsca (…) nie krążąc między biegunami — Sfera Empireum stoi niezmienna i nieporuszona poza granicą przestrzeni. [przypis redakcyjny]

sfera — gra w piłkę. [przypis redakcyjny]

Sferysterjum (spheristerium) — miejsce do grania w piłkę. [przypis redakcyjny]

Sfinga — potwór mający głowę i piersi niewieście, tułów lwi i ogon węża; [Sfinks]. [przypis redakcyjny]

Sfinks, i grobowce białe — wariant: Grobów okruszyny białe. [przypis redakcyjny]

Sfinks (mit. gr.) — istota o ciele lwa i ludzkiej głowie; według mitu greckiego Sfinks stawiał pytania, od których zależał los człowieka: kto nie umiał odpowiedzieć, ginął. Przenośnie: oznacza osobę zagadkową. [przypis redakcyjny]

Sfinks (…) Temida — Sfinks, znajomy potwór z mitologii starożytnej, który swoje zagadki mając za nierozwiązane, gdy Edyp jedną z nich rozwiązał, z rozpaczy rzucił się ze skały w przepaść; Temis — bogini sprawiedliwości. [przypis redakcyjny]

sflorysować (daw.) — pokryć rzeźbionym kwieciem, floresami. [przypis redakcyjny]

sfora matki — sfora Erynii, które powstaną z przelanej krwi Klitajmestry. [przypis redakcyjny]

Sforca Murzyn, Sforca Maur — Ludwik Sforza, z przydomkiem il Moro, od moro: morwa, którą miał w herbie, książę mediolański. [przypis redakcyjny]

sforcować się — (daw.) wytężać się. [przypis redakcyjny]

sforcować się (daw., z wł.) — silić się. [przypis redakcyjny]

Shelley, Percy Bysshe (1792–1822) — angielski poeta epoki romantycznej, uczestnik walk o wolność Irlandii, życiem i twórczością dał wyraz swemu umiłowaniu wolności. Wśród arystokratycznych czytelników znane i popularne były tylko jego liryki erotyczne. [przypis redakcyjny]

shimmy — taniec towarzyski, szybszy od fokstrota, odznaczający się charakterystycznym rytmem synkopowanym. [przypis redakcyjny]

Shortouse, Henry Joseph (1834–1903) — powieściopisarz angielski, autor powieści John Inglesant (1882), Blanche Lady Falaise (1891, ) Sir Percivala i innych. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

shrink away from immortality (ang.) — oddalać się od nieśmiertelności. [przypis redakcyjny]

siąga (daw.) — sąg (miara objętości drewna). [przypis redakcyjny]

siąść — tu: paść. [przypis redakcyjny]

siąść — tu: upaść. [przypis redakcyjny]

siadła do fortepianu — por. list z 16 lipca 1771. [przypis redakcyjny]

siano wlec przez kogoś — przysłowiowe, o przestrachu. [przypis redakcyjny]

siarkowy — jasnożółty. [przypis redakcyjny]

sibi cohaerent — nie są ze sobą zgodne. [przypis redakcyjny]

SIBI ET CONJUGI/ ET LIBERIS ET LIBERTIS — Sobie i żonie i dzieciom i wyzwoleńcom. [przypis redakcyjny]

sic transit gloria mundi (łac.) — tak przemija sława świata. [przypis redakcyjny]

siderum (łac.) — gwiazd. [przypis redakcyjny]

się coś popsuło u osi — współczesne kalendarze (por. satyrę Żona modna.) zamieszczały przy bałamutnych przepowiedniach pogody obszerne komentarze na temat rzekomego odchylenia się osi ziemskiej, co miało być przyczyną zaburzeń atmosferycznych, m. in. i w Polsce. [przypis redakcyjny]

się ja k'temu nie znam — do tego nie czuję. [przypis redakcyjny]

się o cudzych rzeczach (…) pytamy (daw.) — pytać o czym. [przypis redakcyjny]

się schował — tu: wychował. [przypis redakcyjny]

się zachować prawie — naprawdę zdobyć ich względy. [przypis redakcyjny]

się zwraca — tu: odwraca się, kryje przed słońcem. [przypis redakcyjny]

sieczowe nachody — Sicz albo siecz zaporoska jest [to] horda Kozaków siczowych, mających swe siedlisko w siczy (zasieku, okolicy) zadnieprskiej i napadających niegdyś Ukrainę, równie jak tauryckie, to jest krymskie, czyli w ogólności tatarskie hordy. [przypis redakcyjny]

sie czuj — uważaj. [przypis redakcyjny]

siedemdziesiąt ksiąg — spisy uwięzionych na mocy tajnych rozkazów królewskich (fr. lettres de cachet), znalezione w Bastylii paryskiej po jej zdobyciu przez lud 14 lipca 1789; liczba ksiąg przesadzona: wiadomość z gazet. [przypis redakcyjny]

Siedem nimf wieńcem wokoło niej stoi — To jest cztery cnoty świeckie i trzy duchowe. Chrystus Pan, wstępując do nieba, zostawił Kościół swój na ziemi pod strażą i opieką nauki bożej i cnoty. Inni wykładacze komedii boskiej wprost przez te siedem nimf rozumieją siedem darów Ducha Świętego, w których się jednoczą wszystkie cnoty świeckie i duchowe. [przypis redakcyjny]

siedle — dziś popr. forma N.lp: siodle. [przypis redakcyjny]

siedli (starop.) — [tu:] przepadli, zginęli. [przypis redakcyjny]

siedm — daw. forma wyrazu siedem. [przypis redakcyjny]

siedmiogwiazd (…) nasz sterem łodzi (…) obraca — Siedmiogwiazd (septemtrion), tak zwana konstelacja Wielkiej i Małej Niedźwiedzicy, która widziana na naszym widnokręgu kieruje drogą żeglarzy. [przypis redakcyjny]

siedmiogwiazd — Ten siedmiogwiazd (septemtrion) z Empireum, to jest z pierwszego nieba, oznacza siedem świeczników wspomnionych w pieśni uprzedniej. [przypis redakcyjny]

Siedmiu ostatnich (…) róże, kwiaty barwy gorejącej — Siedmiu ostatnich ma wieńce na głowie z kwiatów czerwonych i róż gorejących jako symbol krwawego ich męczeństwa. [przypis redakcyjny]

Siedmiu przeciw Tebom — jedna z siedmiu zachowanych tragedii Aischylosa; jej treścią są przygotowania do obrony Teb przeciwko najazdowi króla Argos, sprowadzonemu przez Polinejkesa na własny kraj w odwet za pozbawienie go tronu i wygnanie z ojczyzny. Gdy Polinejkes padł w walce, Kreon, władca Teb, zabronił pogrzebać jego ciało; wtedy z dwóch sióstr Polinejkesa Ismena podporządkowała się rozkazowi, zaś Antygona, nie bacząc na karę, pochowała zwłoki brata. [przypis redakcyjny]

sie (…) dostawa — dojrzewa. [przypis redakcyjny]

siedzącą przeciw Piotra Annę — Naprzeciw Piotra, a więc przy Janie Chrzcicielu, siedzi Anna, matka Marii. [przypis redakcyjny]

siedząc w cieniu — żyjąc na uboczu. [przypis redakcyjny]

siedzenie — siodło, kulbaka. [przypis redakcyjny]

siedział milczący odźwierny (…) w jego ręku połyskał miecz nagi — Dobrodziejstwa Wiary tych tylko być mogą wyłącznym udziałem, w których serca pokorne a wierzące rzeczywiście przez oświecenie łaską bożą wniknęły; oświecenie, jakiego ludziom dobrej i czystej woli, pragnącym podnosić duch swój coraz wyżej, nigdy nie zabraknie. Kto bez tej dobrej i czystej woli zbliża się do bramy czyśćcowej, tego uderzy miecz anioła odźwiernego, błyszczący jak błyskawica; ten według zasługi na jej progu przyjętym będzie jako fałszywy obłudnik. [przypis redakcyjny]

siedział w więzieniu, od tegoż to Chowańskiego schowany — gra wyrazów: od Chowańskiego schowany (tj. wzięty do niewoli). [przypis redakcyjny]

siedzieć — [tu w domyśle:] w wieży, w więzieniu. [przypis redakcyjny]

siedzieć — [tu w domyśle:] w wieży, za wyrokiem sądu. [przypis redakcyjny]

siedzieć wysoko — zajmować wysoką pozycję społeczną. [przypis redakcyjny]