Przypisy

Szczęściem niewiast — Jest to jakby inaczej trochę wyrażona myśl W. Scotta: «When lovers meet in adverse hour, 'tis like a sun-glimps through a shower; a watery ray, an instant seen the darkly closing clouds between» (Rokeby IV. 27). [przypis redakcyjny]

szczęściem postrzegł balkę — według rozpowszechnionego wśród karciarzy przesądu miejsce pod belką w suficie przynosi nieszczęście w grze. [przypis redakcyjny]

szczęściem szacuję — uważam za szczęście. [przypis redakcyjny]

szczęście stateczne (starop.) — niezmienny los. [przypis redakcyjny]

szczęście — w znaczeniu: fortuna, los. [przypis redakcyjny]

szczęściu, co mógł odziedziczyć — tj. szczęściu, które mógł wziąć w dziedzictwo (w znaczeniu: w posiadanie). [przypis redakcyjny]

Szczęśliwa dusza trzecie niebo przeniknęła — trzecie niebo to sfera Wenery, gdzie przebywają dusze miłujących. [przypis redakcyjny]

Szczęśliwe światła — Światła szczęśliwe są to duchy błogosławionych, które w raju pokazują się poecie zawsze otoczone światłem. [przypis redakcyjny]

Szczęśliwy ja człowiek, bych mógł… — Jestem szczęśliwym człowiekiem! Obym mógł… [przypis redakcyjny]

szczebiece (forma starop.) — szczebioce, szczebiota. [przypis redakcyjny]

szczebiotka — warto zauważyć, że wyraz szczebiotać w odniesieniu do ludzi miał zwykle nacechowanie negatywne, a pozytywne w odniesieniu do śpiewu ptaków i mowy dziecinnej. [przypis redakcyjny]

Szczeblujmy — wyraz stworzony przez Trembeckiego, a przez Mickiewicza, wielbiciela jego języka, powtórnie użyty w znaczeniu wstępowania na wyższe stopnie. [przypis redakcyjny]

Szczegół ten zapożyczony także z opisu przebiegu śmierci Jeruzalema. Por. Emilia Galotti, dramat Lessinga, 1772. Bohaterka dramatu, chroniąc się od hańby, ginie dobrowolnie z rąk ojca. [przypis redakcyjny]

[szczegóły dotyczące dzierżawy dóbr Balice, Burów, Szczeglice i Niegoszowice od Jana Firleja Piotrowi Kochanowskiemu] znajdowały się zapewne oznaczone w nieznanej nam intercyzie, ze znanej do akt grodu lubelskiego, na którą się relacja intromisyjna woźnego powołuje — [por.] Rel. castri crac., t. 541, s. 752. [przypis redakcyjny]

Szczególne — pojedyncze. [przypis redakcyjny]

szczennik (daw.) — wilczątko. [przypis redakcyjny]

szczepu mego trzaski — przyszli moi potomkowie po synie. [przypis redakcyjny]

Szczerą pokutą wobec Izajasza zwlekł na lat wiele swój kres ostateczny — Gdy król Hiskia leżał na śmiertelnej pościeli, prorok Izajasz objawił mu bliski zgon jego i odszedł. Lecz na żarliwą modlitwę króla, prorok znowu powrócił i za wyraźnym rozkazem Boga objawił królowi, że powróci do zdrowia. Król Hiskia rzeczywiście wyzdrowiał i żył jeszcze lat piętnaście (Patrz Księgi Królewskie, XI. 20). [przypis redakcyjny]

Szczerbiec — miecz koronacyjny królów polskich, który Bolesławowi Chrobremu miał wręczyć Otton III, zaginął za Augusta II; za Augusta III wykonano jego kopię, przechowywaną w Skarbcu Królewskim na Wawelu. [przypis redakcyjny]

szczere — prawdziwe. [przypis redakcyjny]

szczerk— gliniasty piasek. [przypis redakcyjny]

szczerk — piasek gliniasty; tu zapewne na zasadzie metonimii oznacza cegły. [przypis redakcyjny]

szczery — prawdziwy. [przypis redakcyjny]

szczery (tu forma lm: szczere) — prawdziwy. [przypis redakcyjny]

szczeście* (starop.) — los, fortuna. [przypis redakcyjny]

szczeście* — szczęście, dola, los, fortuna. [przypis redakcyjny]

szcześliwe mienie — mienie dostateczne, wystarczające i uczciwie nabyte. [przypis redakcyjny]

szcześliwe wyspy — wyspy, na których według mit. gr. przebywali po śmierci (lub nawet jeszcze za życia) sławni bohaterowie. W XVI w. często utożsamiano je z Wyspami Kanaryjskimi. [przypis redakcyjny]

szczeżuja — w pierwotnym znaczeniu: skorupa (np. małża). [przypis redakcyjny]

szczkać (starop.) — cierpieć czkawkę. [przypis redakcyjny]

szczuka — szczupak. [przypis redakcyjny]

szczupły prątek (starop.) — cienki pęd. [przypis redakcyjny]

szczwacz (daw.) — członek służby łowieckiej, osoba zajmująca się układaniem chartów i ogarów do polowania. [przypis redakcyjny]

szczyglę — młode szczygła. [przypis redakcyjny]

szczyt (starop.) — tarcza. [przypis redakcyjny]

szech a. szeik — pierwotnie starzec, duchowny, później także naczelnik plemienia arabskiego. [przypis redakcyjny]

Szecherezada — imię sułtanki, która jakoby opowiadała mężowi fantastyczne powieści pomieszczone w zbiorze: Tysiąc i jedna noc. [przypis redakcyjny]

szedł okręt (…) W takim się wódz Wenetów uroczyście pławiał / I na takim zaślubiał adryjackie wody / Wprzód niż mu poniewolne dał Francuz rozwody — Doża („wódz”) wenecki przy objęciu władzy, podług starożytnego zwyczaju, wypływał umyślnie do tego obrzędu zbudowanym okrętem, zwanym Bucentaurus, na Morze Adriatyckie i zaślubiał je rzuceniem pierścienia do wody. Napoleon Bonaparte, zagarnąwszy Wenecją, zniósł dawny rząd i zwyczaje i dał, jak poeta mówi, dożom weneckim „poniewolny rozwód” z morzem, na którym odtąd przestali panować. [przypis redakcyjny]

szedziwe lato (starop.) — sędziwy wiek. [przypis redakcyjny]

szedziwy (daw.) — osiwiały. [przypis redakcyjny]

szedziwy (daw.) — sędziwy. [przypis redakcyjny]

szedziwy (daw.) — sędziwy, siwy. [przypis redakcyjny]

szedziwy — siwy (sędziwy). [przypis redakcyjny]

szedziwy (starop.) — sędziwy. [przypis redakcyjny]

szefelin (starop.) — włócznia, oszczep, rohatyna. [przypis redakcyjny]

Szegedyn — miasto węgierskie blisko granicy z Jugosławią. W nocy z 11 na 12 marca, wskutek wylewu Cisy, prawie cały Szegedyn uległ zniszczeniu, kilkaset ludzi straciło życie. [przypis redakcyjny]

Szeheraz — Szeherazada, bohaterka Księgi tysiąca i jednej nocy, co noc opowiadała sułtanowi inną historię. [przypis redakcyjny]

szeląg — drobna moneta z miedzi wartości 1/3 grosza. [przypis redakcyjny]

szeląg ryski — 1 grosz. [przypis redakcyjny]

Szelames — żargonowe imię Sulamity. [przypis redakcyjny]

szelina (starop.) — bór, gaj. [przypis redakcyjny]

szelina (starop.) — krzaki. [przypis redakcyjny]

szelina (starop.) — krzaki, zarośla. [przypis redakcyjny]

szelina (starop.) — zarośla, krzaki. [przypis redakcyjny]

Szeling —H. Szeling, dworzanin królewski. [przypis redakcyjny]

szepczące — w wydaniu z r. 1870: szepczące. [przypis redakcyjny]

szereg czynników (…) które (…) urobiły w nim „charakter nabyty” — zob. ustęp 4, Życiorys Schopenhauera. [przypis redakcyjny]

szereg podobieństw w poszczególnych sytuacjach Wacława i Konrada, (…) liczne reminiscencje stylistyczne — Jedne i drugie [analogie między działami Malczewskiego i Byrona; Red. WL] wykazujemy w komentarzu do poematu. [przypis redakcyjny]

szerm (daw.) — tryb, sposób. [przypis redakcyjny]

szermem (daw.) — sposobem, sprytnie. [przypis redakcyjny]

szermować — robić bronią, wywijać. [przypis redakcyjny]

Szermuje szumną kaznodzieja mową, ewangeliczne zagłuszając słowo — Poeta w następnych kilkudziesięciu wierszach może trochę zanadto jaskrawą barwą maluje obraz kaznodziejów, którzy uniesieni chęcią popisu osobistego i zwrócenia na siebie uwagi słuchaczów, nie wykładają tekstu Ewangelii świętej, ale z ambon trzy po trzy plotą. Poeta żyjąc w czasach średniowiecznych, musiał się spotykać z podobnymi kaznodziejami, jeśli ich obraz tu przedstawił. [przypis redakcyjny]

szeroka ulica, ciągnąca się na prawo i lewo — wielkie bulwary: Strasburski („na lewo”) i Sebastopolski („na prawo”), przecinające Paryż z północy na południe, zbudowane za rządów Napoleona III. [przypis redakcyjny]

szerpentyna (daw.) — szabla. [przypis redakcyjny]

sześć i pół stopy wysokości — ok. dwóch metrów; stopa ang. jest jednostka miary wynoszącą w przeliczeniu 30,48 cm. długości. [przypis redakcyjny]

sześć milionów — tyle wyniósł wpływ łączny podatku Ofiary Dziesiątego Grosza (dobra ziemskie) i Dwudziestego Grosza (dobra duchowne) w Koronie (6 milionów 300 tys., z czego dobra ziemskie zapłaciły niespełna 5 milionów ); z Litwy: 2 milionów 800 tys. [przypis redakcyjny]

sześćset sześćdziesiąt sześć — według objawienia św. Jana rozdz. XIII: „Widziałem bestję, występującą z ziemie…” A liczba [jej] jest sześćset sześćdziesiąt sześć. [przypis redakcyjny]

sześć tysięcy — liczba przesadzona; Pasek, nie będąc historykiem, opisuje okoliczności bitwy tak, jak mu się wydawało jako naocznemu świadkowi i uczestnikowi walk; Kochowski pisze o około pięciu tysiącach Szwedów pod Trzemeszną (wraz z taborami), współcześnie natomiast przyjmuje się liczbę ok. tysiąca żołnierzy szwedzkich. [przypis redakcyjny]

sześciu sędziów, w Trybunale szesnastu deputatów zawsze w miejscu znajdować się powinno; z tych w Sądach Powiatowych trzech, w Trybunale ośmiu codziennie, po zgromadzeniu się, na początku sesji los oznaczy, którzy sądzić mają — liczby te uzasadnione w Uwagach, str. 72 przyp.; chodzi o to, by w sądach zasiadali zawsze praktycy; w tym celu trzecia część sędziów ma być wybierana co dwa lata. [przypis redakcyjny]

Szesnaście potem razy kraj odmienił pany — W dawnych wiekach różne ludy nachodziły i zdobywały Ukrainę… Hr. de Lagarde, wydawca i tłumacz Zofijówki, w objaśnieniach swoich wylicza stosownie do tekstu szesnaście takowych napadów (Gety, Feniki, Scytowie, Cymerianie, Saki, Macedony, Bastarny, Roksolanie, Gety powtórnie, Sarmaty, Jazygowie, Scyrowie i Sattageci, Goty, Hunny, Stawianie, Bułgary i Kangly, czyli Pieczyngi). W tak odległej starożytności trudno jest ściśle oznaczyć i narody barbarzyńskie zdobywające kraj po większej części niemieszkalny i epoki ich zdobyczy. Zdaje się także, iż Trembecki położył po prostu zwyczajem poetów liczbę oznaczoną za nieoznaczoną: szesnaście razy — za: kilkanaście razy, wiele razy (sexcenties). [przypis redakcyjny]

szesnastoletnia córka Niny Łuszczewskiej — Deotyma. [przypis redakcyjny]

Szewczenko — poeta ukraiński, cieszący się wielką czcią wśród swego narodu. [przypis redakcyjny]

szezlong — rodzaj wyściełanej sofy. [przypis redakcyjny]

szkapa (daw.) — r.m. [tj. ten szkapa]. [przypis redakcyjny]

szkapa — r.m. [tj. ten szkapa]. [przypis redakcyjny]

szkapa — tu w rodzaju męskim: ten szkapa, nie ta szkapa. [przypis redakcyjny]

szkaplerz — szeroki pas z tyłu i z przodu habitu zakonnego. [przypis redakcyjny]

szkaradą — [tu przymiotnik:] szkaradną. [przypis redakcyjny]

szkarady — dziś popr.: szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — dziś: szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady (starop.) — szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — [tu:] szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — [tu:] (tylko w rymie) szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — (tylko w rymie) szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkaradzie — szkaradnie. [przypis redakcyjny]

szkarłatna powłoka — tu: rafy. [przypis redakcyjny]

Szkice o obojętności religijnej — dzieło księdza Félicité-Robert de Lamennais'ego (1782–1854). [przypis redakcyjny]

Szkic przyszłego postępu — dokładniej: Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego (1794), podstawowe dzieło Condorceta. [przypis redakcyjny]

Szkłów — miasto nad Dnieprem, na płn. od Mohylewa. [przypis redakcyjny]

szklnić się — lśnić. [przypis redakcyjny]

szkód staradawnych — mowa o dawniejszej wyprawie greckiej pod wodzą Heraklesa, zakończonej zburzeniem Troi i porwaniem Hezjony. [przypis redakcyjny]

szkoda głowy psować (starop.) — szkoda zawracać sobie tym głowę. [przypis redakcyjny]

szkodować — ponosić straty. [przypis redakcyjny]

szkodzić kogo (starop.) — atakować, bić kogo; wyrządzać szkodę komu. [przypis redakcyjny]

szkodzili (…) chrześciany (starop. forma) — dziś popr. z C.lm: szkodzili chrześcijanom. [przypis redakcyjny]

szkojca (daw.) — szkodnik. [przypis redakcyjny]

szkoła bolońska — kierunek w malarstwie wł., powstały w Bolonii pod koniec XVI w.; twórcy jego dążyli do zjednoczenia w dziele sztuki właściwości najlepszych mistrzów renesansu, szczególnie Rafaela i Tycjana; w rezultacie tych założeń malarstwo ich nie wnosiło do sztuki oryginalnych wartości; jednym z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły bolońskiej był Gwido Reni (1575–1642). [przypis redakcyjny]

Szkoła Główna — wyższa uczelnia, założona w Warszawie w r. 1862, z polskim językiem wykładowym. Kształcili się w niej najwybitniejsi przedstawiciele pozytywizmu polskiego (Prus, Świętochowski, Sienkiewicz, Dygasiński, Chmielowski i in.). W roku 1869 została zamieniona przez władze carskie na uniwersytet z rosyjskim językiem wykładowym. [przypis redakcyjny]

Szkoła Medyczna — wyższa uczelnia w dzielnicy łacińskiej, z bogatą biblioteką i muzeum anatomii porównawczej. Mieści się w gmachu z XVII w. [przypis redakcyjny]