Przypisy

Wille zur Macht (niem.) — wola czynu. [przypis edytorski]

Wille zur Macht (niem.) — wola czynu, termin stworzony przez Fryderyka Nietzschego. [przypis edytorski]

Williamek (daw.) — polskie spieszczenie anglosaskiego imienia William. [przypis edytorski]

Williams, Edward (1793–1822) — emerytowany oficer, przyjaciel Shelleya. [przypis edytorski]

Willi (daw.) — spolszczona (dziś niepoprawna) pisownia anglosaskiego imienia Willie a. Willy, będącego zdrobnieniem imienia William. [przypis edytorski]

Willis, Thomas (1621–1675) — ang. prof. anatomii w Oxfordzie. [przypis edytorski]

Willkomen (niem.) — witajcie. [przypis edytorski]

willkommen (niem.) — witamy. [przypis edytorski]

Willstätter, Richard Martin (1872–1942) — chemik niemiecki, laureat Nagroda Nobla (1915) za badania barwników roślinnych, zwłaszcza chlorofilu; prowadził badania nad syntezą związków organicznych z prostszych substratów, w ramach badań nad przetwarzaniem drewna zajmował się jego scukrzaniem. [przypis edytorski]

Willy (1856–1931) — właśc. Henry Gauthier-Villars; francuski pisarz i dziennikarz, autor czterotomowej powieści-pamiętnika z lat 1900–1904 — Klaudyny, która została jedynie przez niego zredagowana, a za jego namową napisana i ubarwiona erotycznymi wątkami przez jego żonę, Sidonię-Gabriellę Colette. [przypis edytorski]

Willy (1856–1931) — właśc. Henry Gauthier-Villars; francuski pisarz i dziennikarz, autor czterotomowej powieści-pamiętnika z lat 1900–1904 pt. Klaudyna, która została jedynie przez niego zredagowana, a za jego namową napisana i ubarwiona erotycznymi wątkami przez jego żonę, Sidonię-Gabriellę Colette. [przypis edytorski]

Wilno — historyczna i obecna stolica Litwy; w latach 1922–1939 należało do Polski i było stolicą województwa. [przypis edytorski]

Wilson, Archdale (1803–1874) — brytyjski oficer, uczestnik drugiej wojny brytyjsko-sikhijskiej, za udział w tłumieniu powstania sipajów m.in. w zdobyciu Delhi (14–21 września 1857) i uwolnieniu Lucknow od oblężenia (27 listopada 1857) otrzymał tytuł szlachecki. [przypis edytorski]

Wilson, Thomas Woodrow (1856–1924) — amerykański mąż stanu, od 1912 prezydent; wprowadził liczne reformy społeczno-ekonomiczne, w polityce międzynarodowej propagował doktrynę o prawie narodów do samostanowienia. [przypis edytorski]

Wilson, Thomas Woodrow (1856–1924) — amerykański mąż stanu, od 1912 prezydent; zasłużył się wprowadzeniem licznych reform społeczno-ekonomicznych, a w polityce międzynarodowej — propagowaniem doktryny o prawie narodów do samostanowienia. [przypis edytorski]

Wilson, Thomas Woodrow (1856–1924) — amerykański mąż stanu, od 1912 prezydent; zasłużył się wprowadzeniem licznych reform społeczno-ekonomicznych, a w polityce międzynarodowej propagowaniem doktryny o prawie narodów do samostanowienia. W orędziu do Kongresu USA 8 stycznia 1918 przedstawił sformułowany w czternastu punktach program pokojowy, którego realizacja miała zapewnić sprawiedliwość na świecie po I wojnie światowej (m.in. dzięki uznaniu prawa do samostanowienia narodów) oraz zapobiec przyszłym wojnom. Trzynasty punkt deklaracji Wilsona dotyczył Polski, mówił o potrzebie stworzenia niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą oraz zagwarantowaną przez konwencję międzynarodową integralnością terytorialną odtworzonego państwa. 5 października 1918 kanclerz Rzeszy, Maksymilian Badeński uznał tę listę za podstawę rokowań pokojowych, co doprowadziło do rozejmu kończącego I wojnę światową. [przypis edytorski]

Wilson, Thomas Woodrow (1856–1924) — amerykański mąż stanu, prezydent (1913–1917; 1917–1921); po wybuchu I wojny światowej jako prezydent USA ogłosił deklarację neutralności (7 grudnia 1914); podczas drugiej kadencji, w 1917, po ujawnieniu przechwyconej tajnej depeszy niemieckiej proponującej rządowi Meksyku sojusz przeciwko Entencie i Stanom Zjednoczonym oraz rozpoczęciu przez Niemcy nieograniczonej wojny podwodnej przeciw amerykańskim statkom na Atlantyku, opinia amerykańska zmieniła zdanie, Wilson porzucił politykę neutralności i doprowadził do wypowiedzenia wojny państwom centralnym. [przypis edytorski]

w ilu francuskich tornistrach leży patent na pułkownika, jenerała albo i marszałka — Napoleon Bonaparte mawiał: „Każdy francuski żołnierz nosi w swoim tornistrze buławę marszałka Francji”, co oznaczało, że do awansu nawet na najwyższe stopnie nie jest konieczne szlacheckie pochodzenie, jak niegdyś w armii królewskiej, lecz decydują o nim indywidualne zasługi. [przypis edytorski]

Wil — William Szekspir. [przypis edytorski]

wilżyć — zwilżać. [przypis edytorski]

Wimbledon — dzielnica w południowej części Londynu. [przypis edytorski]

wim (gw.) — wiem. [przypis edytorski]

W imię was prawdy zaklinam — inaczej: zaklinam was w imię prawdy (szyk przestawny). [przypis edytorski]

Wiminal — jedno z siedmiu wzgórz Rzymu. [przypis edytorski]

Wiminal właśc. Wiminał (łac. Collis Viminalis) — noszące nazwę od porastających je wierzb (łac. vimen) wzgórze, jedno z siedmiu wzgórz Rzymu (pozostałe to: Awentyn, Celius, Eskwilin, Kapitol, Kwirynał i Palatyn), znajdujące się w śr.-wsch. części miasta, między Kwirynałem i Eskwilininem, pierwotnie zamieszkałe przez Sabinów; u jego podnóża znajdował się kanał ściekowy (łac. Cloaca Maxima); na Wiminale stanęły termy Dioklecjana. [przypis edytorski]

winąć (daw.) — wić. [przypis edytorski]

winąć — rozwinąć, spleść. [przypis edytorski]

winąć się (daw.) — wić się. [przypis edytorski]

winąć się — owinąć się, snuć się. [przypis edytorski]

winąć — wiązać, splatać. [przypis edytorski]

wina (daw.) — grzywna, kara pieniężna. [przypis edytorski]

wina (daw.) — tu: przyczyna. [przypis edytorski]

Wina i kara — ros. Преступле́ние и наказа́ние (Priestuplienije i nakazanije) w przyjętym tłumaczeniu na polski: Zbrodnia i kara, powieść Fiodora Dostojewskiego z 1866 r. [przypis edytorski]

Wina i kara — właśc. Zbrodnia i kara (ros. Преступление и наказание), powieść Fiodora Dostojewskiego z roku 1866. [przypis edytorski]

Wina ojca idzie w syna (…) — można tu dostrzec motyw, który z pism Krasińskiego zaczerpnął Szujski, współtwórca krytycznej szkoły historycznej krakowskiej. Szujski opublikował pełen patriotycznej goryczy list Krasińskiego do ojca pisany z Florencji 26 stycznia 1836 r., w którym padają m.in. słowa: „Strasznymi bywają zapisy czynione przez przodków: zdrowie, choroba — materialnie, radość, smutek — moralnie, i jeszcze kara lub chwała. My w testamencie dostali tylko wypłatę długów”. [przypis edytorski]

Wina, wina, wina dzban, to mi radca, to mi pan! — fragm. partii wokalnej z VII sceny operetki Nocleg w Apeninach Aleksandra Fredry i Stanisława Moniuszki. [przypis edytorski]

Wincenty á Paulo (1581–1660) — święty Kościoła Katolickiego, ksiądz, założyciel zgromadzeń lazarystów i szarytek. [przypis edytorski]

Wincenty a Paulo (1581–1660) — francuski ksiądz katolicki, opiekun sierot i ubogich, założyciel zgromadzeń misjonarzy i szarytek; święty Kościoła katolickiego (1737). [przypis edytorski]

Wincenty krakowski — mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem. [przypis edytorski]

Wincenty z Szamotuł (zm. 1332) — wojewoda poznański, brał udział w bitwie pod Płowcami. [przypis edytorski]

wincerada — płaszcz nieprzemakalny noszony przez marynarzy. [przypis edytorski]

winchester — amerykański karabin powtarzalny produkowany przez Winchester Repeating Arms Company, którego kolejne wersje cieszyły się popularnością na przełomie XIX i XX w. [przypis edytorski]

Winchester — miasto w płd. Anglii, ok. 100 km na płd.-zach. od Londynu; jedno z najważniejszych miast Anglii do podboju przez Normanów w XI w. [przypis edytorski]

Winchester — miasto w Stanach Zjednoczonych (w stanie Wirginia); założone w roku 1802. [przypis edytorski]

winch — kabestan a. wciągarka, tu chyba urządzenie do wciągania łodzi na brzeg. [przypis edytorski]

Winckelmann, Johann Joachim (1717–1768) — niemiecki archeolog i historyk sztuki, autor dzieła Dzieje sztuki starożytnej, propagator neoklasycyzmu. Był homoseksualny, zaś jego pisma na temat estetyki cechuje otwarty homoerotyzm. [przypis edytorski]

Winckelmann, Johann Joachim (1717–1768) — niemiecki archeolog i historyk sztuki, propagator klasycyzmu. [przypis edytorski]

winczester — strzelba produkowana przez Winchester Repeating Arms Company, której kolejne wersje cieszyły się popularnością na przełomie XIX i XX w. [przypis edytorski]

winda (niem: Winde) — tu: dźwig, żuraw portowy. [przypis edytorski]

Windelband, Wilhelm (1848–1915) — filozof niemiecki, przedstawiciel neokantyzmu, założyciel tzw. szkoły badeńskiej; od 1903 wykładowca na uniwersytecie w Heidelbergu. [przypis edytorski]

Windelband, Wilhelm (1848–1915) — niemiecki filozof, neokantysta, założył szkołę badeńską (zob. neokantyzm). [przypis edytorski]

Windelband, Wilhelm (1848–1915) — niemiecki filozof, przedstawiciel neokantyzmu. [przypis edytorski]

windelicki — od nazwy plemienia Słowian zach. Windelitów, identyfikowanych z Połabianami, zajmującymi tereny między Odrą a Łabą, obszary Bawarii, sięgając na płn. Hamburga i być może ujścia Odry, zaś na płd. Tyrolu. [przypis edytorski]

windować (pot.) — wnosić na górę, podnosić coś ciężkiego. [przypis edytorski]

windować — wnosić coś na górę. [przypis edytorski]

windowy — przym. od rzecz. winda. [przypis edytorski]

Windsor — ang. miasto na zach. od Londynu, słynne z Zamku Windsor, głównej rezydencji królów Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

winduga — miejsce składowania drzewa spławnego. [przypis edytorski]

Wineda — na pół legendarne słowiańskie miasto u ujścia Odry, mające być ważnym ośrodkiem handlowym. [przypis edytorski]

Winfried a. Bonifacy-Winfrid (ok. 675–754) — jeden z najważniejszych misjonarzy Kościoła katolickiego w niemieckiej części Królestwa Franków, założyciel kilku biskupstw i klasztorów, czczony jako „apostoł Niemców”; ur. w królestwie Wessex w anglosaskiej Anglii, jako benedyktyn przyjął imię Bonifacy. [przypis edytorski]

winić — tu raczej: zawdzięczać. [przypis edytorski]

winie — dziś: wije. [przypis edytorski]

winien być, winna być (daw.) — powinien być, powinna być itd. [przypis edytorski]

winien by mu był został — przewiniłby wobec niego. [przypis edytorski]

winien ci jest bogom pokutę — konstrukcja z partykułą wzmacniającą (wyrażającą nacisk na wymowę frazy) „ci”. [przypis edytorski]

winienem był (daw.) — forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: powinienem wcześniej, uprzednio (przed wydarzeniami a. czynnościami wyrażonymi formą zwykłego czasu przeszłego). [przypis edytorski]

winien (…) ofiarę Gracjom (…) jak o kimś powiada Plutarch (…) — Platon doradzał taką ofiarę Ksenokratesowi: Plutarch, Zalecenia małżeńskie, 28. [przypis edytorski]

winieta — ozdoba graficzna drukowanego tekstu, którą może stanowić ornament lub dekoracyjnie ujęta scena figuralna. [przypis edytorski]

winieta — ozdoba graficzna drukowanego tekstu: ornament lub dekoracyjnie ujęta scena figuralna. [przypis edytorski]

winieta — ozdobna kompozycja graficzna rozdzielająca poszczególne części książki lub czasopisma (rozdziały, artykuły, czasem strony), często umieszczana też na stronie tytułowej lub okładce. [przypis edytorski]

Winkelried, Arnold ze Stans (zm. 1386) — legendarny szwajcarski bohater narodowy; w bitwie pod Sempach, pomiędzy wojskami szwajcarskimi a habsburskimi, miał skierować we własną pierś nieprzyjacielskie włócznie, tworząc w ten sposób wyłom w szykach bojowych wroga, dzięki czemu Szwajcarzy zwyciężyli. [przypis edytorski]

Winkelried ze Stans, Arnold — średniowieczny bohater szwajcarski (najprawdopodobniej postać fikcyjna a. legendarna), który w 1386 w bitwie pod Sempach między wojskami szwajcarskimi a austriackimi pod wodzą księcia Leopolda III Habsburga dokonał wyłomu w szyku przeciwnika przez to, że ruszył do boju z okrzykiem „Droga dla Wolności!”, chwycił pęk włóczni z pierwszej linii wroga i wbił je we własną pierś. Atak Szwajcarów, który poszedł jego śladem, zakończył się zwycięstwem. Winkelried uznawany jest za symbol poświęcenia własnego życia dla dobra ojczyzny przez odważny, celowy czyn. [przypis edytorski]

Winkelryda — chodzi o Arnolda von Winkelrieda, szwajcarski bohater narodowy, którego nazwisko stało się symbolem poświęcenia życia dla ojczyzny. Wsławił się poczas bitwy pod Sempach w 1386 r., stanowiącej punkt zwrotny w konflikcie między Związkiem Miast Szwajcarii a Habsburgami. Z okrzykiem „Droga do wolności!” rzucił się na włócznie Austriaków, przyjmując na siebie atak pierwszej linii przeważających sił przeciwnika. Przyczynił się tym do rozłamu szyków bojowych nieprzyjaciela i umożliwił atak Szwajcarom, a w konsekwencji — wygraną. Postać Winkelrieda przywołał J. Słowacki w Kordianie (proponując w miejsce mesjanistycznej wizji Polski jako Chrystusa narodów, hasło: „Polska Winkelriedem narodów”). [przypis edytorski]

winkielak (przest.) — kątownik, przyrząd stalowy w kształcie kąta prostego, używany do konstrukcji budowlanych lub okuć stolarskich. [przypis edytorski]

winkiel (z niem.) — w gwarze obozowej trójkąt naszywany na pasiaku, oznaczający kategorię więźnia; czerwony winkiel oznaczał więźnia politycznego. [przypis edytorski]

winkiel (z niem.) — w gwarze obozowej trójkąt naszywany na pasiaku, oznaczający kategorię więźnia; zielony winkiel oznaczał więźnia kryminalnego. [przypis edytorski]

winna chwała — tu: należna chwała. [przypis edytorski]

winna — dziś: powinna. [przypis edytorski]

winna macica (daw.) — winorośl. [przypis edytorski]

winnam — skrócenie od: winna jestem. [przypis edytorski]

winnaż — konstrukcja z partykułą -że skróconą do -ż; znaczenie: czyż winna. [przypis edytorski]

winne — należne, będące powinnością (tu: lennika). [przypis edytorski]

Winnica — miasto w środkowej części Ukrainy, nad Bohem. [przypis edytorski]

Winnica — miasto w środkowej części Ukrainy, nad Bohem. W czasie wojny polsko-bolszewickiej siedziba rządu Ukraińskiej Republiki Ludowej i miejsce spotkania Symona Petlury z Józefem Piłsudskim. W latach 1937–1938 NKWD zamordował tutaj ponad 9000 osób (tzw. mord w Winnicy). [przypis edytorski]

winno beło (starop. forma) — winne było; tj. ponosiło winę. [przypis edytorski]

winno (daw. forma) — dziś lp r.n.: winne. [przypis edytorski]

winny (…) były okoliczności (daw.) — dziś popr.: winne były (…). [przypis edytorski]

w innych księgach, u innych narodów także jest napisane, że nad porzuconym dzieckiem zlitują się i starzec, i żołnierz, i pastuch, i wilczyca. — nawiązanie do opowieści z mit. gr. i rzym., m.in. do historii Edypa, porzuconego jako niemowlę na pustkowiu z powodu przepowiedni, że zabije ojca i poślubi własną matkę, oraz do mitycznych założycieli Rzymu, Remusa i Romulusa, wykarmionych przez wilczycę. [przypis edytorski]

w innych utworach z cyklu Komedii ludzkiej — jednym z głównych węzłów, spajających w organiczną całość poszczególne utwory Balzaka, jest powieść pt. Stracone złudzenia. [przypis edytorski]

winny (daw.) — należny. [przypis edytorski]

w inny sposób (…), jakby tego (…) był pragnął — popr. w inny sposób, niżby (…) pragnął. [przypis edytorski]

winny (starop. forma) — dziś lm r. niemęskoos.: winne; nieba mi winny: nieba [są] winne [temu, co] mi [się przydarza]. [przypis edytorski]

winny — tu: należny. [przypis edytorski]

winny — tu: powinny, należny. [przypis edytorski]

winny — tu: zależny. [przypis edytorski]

wino alikanckie — wino hiszpańskie z Alicante; regionu w Hiszpanii nad Morzem Śródziemnym ze stolicą o tej samej nazwie, będącej staroż. portem; wina z Alikante, znane w staroż. Rzymie, opiewane są w klasycznej poezji arabskiej. [przypis edytorski]

wino biblińskie (gr. βίβλινος οἶνος, biblinos oinos) — wg niektórych autorów staroż. nazwa tego wina pochodziła od nazwy gór lub też od krainy Biblis w Tracji. [przypis edytorski]

winograd (daw.) — winnica, ogród winny. [przypis edytorski]

winograd (daw.) — winnica. [przypis edytorski]

winograd (daw.) — winogrona. [przypis edytorski]